رشد نخستین و رشد پسین
اهداف:
- آشنایی با انواع رشد در گیاهان
- آشنایی با رشد نخستین
- آشنایی با رشد پسین
همه موجودات روی کره زمین دارای رشد هستند. کار رشد و نمو در موجودات بر عهده یکسری سلول های با ویژگی تکثیر بالا هستند. در گیاهان به این سلول ها مریستم گفته می شود. مریستم های نخستین در مناطقی مانند نوك ساقه و نزدیك به نوك ریشه (بالای كلاهك) وجود دارند. مریستم های رأسی كه در نوك ساقه ها و ریشه ها قرار دارند، با تقسیم سلولی خود باعث رشد نخستین می شوند.
بخش هایی از گیاه كه در اثر تقسیم و رشد مریستم های نخستین به وجود میآیند، ساختار نخستین گیاه را تشكیل می دهند. این نوع مریستم های در همه ی گیاهان وجود دارند. رشد نخستین سبب طویل تر شدن ساقه ها و ریشه های یك گیاه می شود. بافت های حاصل ازرشد نخستین، بافت های نخستین نامیده می شوند.
كه شامل بافت های نخستین روپوستی، زمینه ای و آوندی می باشند. رشد قطری ساقه ها و ریشه های جوانی كه فقط مریستم نخستین دارند، در پی افزایش حجم سلول های حاصل از مریستم نخستین به وجود می آیند. برخی از سلول های حاصل از مریستم های نزدیك به نوك ریشه، بخشی از كلاهك ریشه را نیز تشكیل می دهند. كه كلاهك از مریستم های نوك ریشه محافظت می كنند.
مریستم های پسین به صورت استوانه هایی در ریشه و ساقه ی بعضی گیاهان كه عمدتاً گیاهان چوبی چند ساله هستند به وجود می آیند و به رشد قطری گیاه و نیز استحكام و ضخامت ساقه كمك می كنند. بخش هایی از گیاه كه در پی تقسیم مریستم های پسین به وجود می آیند، ساختار پسین گیاه را به وجود می آروند. بافت های حاصل از رشد پسین، بافت های پسین نامیده می شوند.
كامبیوم آوند ساز به سمت خارج آوند آبكشی پسین و به سمت داخل آوند چوبی پسین می سازد.
چوب پنبه، كامبیوم چوب پنبه ساز و آبكش پسین مجموعاً پوست درخت را تشكیل می دهند.
كامبیوم آوند ساز و چوب پسین در زیر پوست قرار می گیرند.
چوب پسین هر سال یك حلقه ی جدید تشكیل می دهد كه به آنها حلقه های سالیانه می گویند.
حلقه های سالیانه تنها در درخت هایی تشكیل می شود كه در مناطقی با فصول مشخص كه به طور متناوب سرد و گرم می شوند، رشد می كنند. تفاوت در قطر عناصر آوندی چوبی كه در فصل های مختلف سال به وجود می آیند، باعث تشكیل حلقه های سالیانه می شوند. قطر عناصر آوندی چوبی در فصل بهار بیشتر است و عناصر كوچك تر در تابستان تشكیل می شوند.
رشد پسین در اثر فعالیت و تقسیم سلولی دو نوع مریستم انجام می شود كه در ساقه ها و ریشه های چوبی به صورت استوانه ای باریك قرار دارند.
این مریستم ها عبارتند از
محل كامبیوم چوب پنبه ساز درون پوست است و سلول های چوب پنبه ای ایجاد می كند.
كامبیوم آوند ساز در زیر پوست مستقر است و بافت های آوندی را ایجاد می كند. نمو گیاهان پیوسته، اما برگشت پذیر است.
ژن ها نمو گیاهان و جانوران را هدایت می كنند. اما الگوی نمو در آنها متفاوت است.
در جانوران همگام با نمو، دسته ای از ژن ها كه كنترل كننده ی تمایز هستند، غیر فعال می شوند و بیشتر آنها مورد استفاده قرار نمی گیرند. بیشتر تمایز جانوران بعد از بلوغ متوقف می شود. بر عكس، گیاهان به طور مداوم یا مریستم های خود سلول های جدید به وجود می آورند كه این سلول ها می توانند متمایز شوند یا به این بافت ها اضافه شوند.
گیاهان معمولاً در طول زندگی به نمو خود ادامه می دهند. بسیاری از سلول های گیاه بالغ می توانند همه ی ژن های خود را فعال كنند. چنین سلول هایی می توانند با تقسیم خود توده هایی از سلول ها به نام كالوس را تولید كنند. به این حالت تمایز زدایی گفته می شود. در تمایز زدایی سلول بار دیگر می تواند تمایز یابد و به صورت یك گیاه بالغ نمو كند.
