آموزش اشتراک گذاشتن اسباببازیها
تا به حال شده کودکتان در یک جمع یا میهمانی، اسباب بازی یا وسیلهای را از کودک دیگری به زور بگیرد؟ احتمالاً خیلی زیاد!
در این مواقع ممکن است احساس ناراحتی کرده و با خود بگویید دیگران چنین قضاوت خواهند کرد که در تربیت کودکتان کوتاهی کردهاید؛ یا خوشحال شوید از اینکه کودکتان میتواند از عهده کارهای خودش بربیاید و جای خود را در جمع باز کند؛ شاید هم نسبت به اینگونه رفتارهایی بیتفاوت هستید و اهمیت چندانی برایتان ندارد.
صرف نظر از احساس شما، جنگ و جدال به خاطر اسباب بازی بین بچهها، یک جنگ تمام نشدنی و همیشگی است که هیچ راهی هم ندارد. کودکان نسبت به وسایل خود احساس مالکیت داشته و چشم ندارند کودک دیگری به آنها حتی نگاه بکند، چه برسد به اینکه از آنها استفاده کند. با وجود این، روانشناسان از والدین میخواهند تا نحوه تقسیم کردن وسایل و شریک شدن در اسباب بازی را از همان کودکی به فرزندان خود آموزش بدهند، تا فرزندان بتوانند در آینده، مشارکت بهتری با دیگران داشته باشند.
علاوه بر این، هنگامی که کودک بتواند اسباب بازی مورد علاقه و ارزشمند خود را با دیگران سهیم شود و اجازه بدهد دوستانش نیز با آن بازی کنند، آینده بهتری داشته؛ بخشندهتر، مۆدبتر و مهربانتر هم خواهد بود.
مفهوم مالکیت
برای اینکه کودکی بتواند وسایل و اسباب بازیهایش را به اشتراک گذاشته و به دوستانش اجازه بدهد که از آن استفاده کنند، این است که درک درستی از مفهوم مالکیت پیدا کرده باشد. جا افتادن مفهوم مالکیت در ذهن کودک، این احساس را برمیانگیزد که به اشتراک گذاشتن، تحت کنترل او است و کار خوبی است که وسایلش را به دیگران بدهد؛ نه صرفاً دستوری که باید اطاعت شود. درک مفهوم مالکیت، مانند سایر مراحل رشد کودک به تدریج شکل میگیرد.
- اگر کودک دو سالهای از دادن اسباب بازیهایش به دیگران خودداری کند، رفتاری طبیعی و مناسب سن خود انجام داده است. او با بزرگ شدن، نسبت به کودکان دیگر علاقمند شده، از بازی با آنها لذت میبرد؛ و به نحوی بسیار تدریجی، احساس بخشش و انساندوستی در او شکل میگیرد.
- وقتی کودک به سه سالگی رسید، از بازی با کودکان دیگر بیشتر لذت میبرد؛ بنابر این، میتوان بازیهای جمعی، به اشتراک گذاشتن و رعایت نوبت را به او آموزش داد. البته کودکان در این سن، هنوز مفهوم نوبت را به خوبی درک نمیکنند، بنابراین در مواقعی مانند توپ بازی باید رعایت نوبت را به آنها یاد داد.
- کودکان چهار ساله، هنوز به آن اندازه دست و دل باز نشدهاند که اسباب بازی مورد علاقه خود را برای بازی به کودک دیگر واگذار کنند؛ ولی ممکن است چیز دیگری را که فعلاً به آن احتیاج ندارند در اختیار دیگری قرار دهند. در هر حال، هنوز زود است که این قبیل کودکان را به حال خود رها کنیم و باید همیشه یک نفر دورادور مراقب آنان باشد تا نوبت را رعایت کرده و با اسباب بازیهای خود به صورت مشترک بازی کنند.
- کودکان پنج ساله، نوبت گرفتن در بازی را زود یاد میگیرند و به آنچه به دیگران تعلق دارد، احترام میگذارند؛ اسباب بازیهای دیگران را از دست آنان نمیقاپند و به زور از دستشان نمیرباید. البته ممکن است هنوز نزاع و دعوا بین این کودکان دیده شود، ولی نه به آن حد که مراقبت دائم لازم باشد.
- هنگام ورود به مدرسه، کودکان به این حد از توانایی رسیدهاندکه بین «مال من» و «مال دیگری» تفاوت قائل شوند. در این سن، کودکان باید مالک چیزی باشند؛ مثلاً در منزل، حتیالامکان اتاق جداگانهای داشته باشند و اگر امکان ندارد یک کمد مخصوص یا طاقچهای از اتاق، جعبه، کارتن و ... به آنها اختصاص داشته باشد تا وسایلشان را دور از دسترس دیگران نگهداری کنند. از این طریق حس مالکیت و مراقبت از وسایل خود را یاد میگیرند.
آموزش به اشتراک گذاشتن
با توجه به آنچه در مورد رشد مفهوم مالکیت در کودکان گفته شد، کارشناسان معتقدند کودکان در سنین 5-4 سالگی در مرحلهای هستند که میتوانند مفهوم «به اشتراک گذاشتن» اسباب بازی یا هر وسیله دیگری با دوستانشان را یاد بگیرند و از آن لذت ببرند. برای آموزش این مفهوم میتوانید از راهکارهای زیر کمک بگیرید.
1- استفاده مشترک از اسباب بازی و وسایل را مفرح و سرگرم کننده کنید.
به کودک خود، بازیهای گروهی را که در آن همه برای یک هدف بازی میکنند، آموزش دهید. مثلاً با یکدیگر جورچین (پازل) درست کنید و برای گذاشتن تکههای آن نوبت بگیرید. همچنین میتوانید کارها را تقسیم کرده و آنها را با مشارکت هم انجام داده؛ و در انجام آنها همکاری، رعایت نوبت و دوری از خودخواهی را تمرین کنید.
2- هرگز خساست وی را ملامت نکنید.
اگر شما فرزندتان را خسیس یا خودخواه خطاب کنید، در واقع این ویژگی را در مورد او پذیرفتهاید. وقتی کودک هنوز معنی سخاوت را نمیداند و برای آن آمادگی ندارد، این سرزنش جز تحقیر کودک و در هم شکستن اعتماد به نفس او سودی به دنبال ندارد. همچنین اگر فرزند خود را مجبور کنید که از هر آنچه در اختیار دارد ببخشد، این روش اجباری از او یک انسان سخاوتمند نمیسازد، بلکه باعث رنجش خاطر وی میشود.
3- با کودک خود، در این مورد گفتگو کنید.
وقتی کودک برای حفظ اسباب بازیهایش نزد خویش، مشاجره میکند، به او کمک کنید تا هر آنچه که اتفاق میافتد را به درستی درک کند. اگر کودکی چیزی را پشتش گرفته و به کسی نمیدهد، برایش شرح دهید که با این کار، دوستانش در مورد او ممکن است چه فکری کنند. ضمن اینکه به کودک کمک کنید تا احساسش را بیان کند. وقتی کودک از خود خست نشان میدهد، در مورد علت این کار از او سوال کنید، زیرا با توضیحاتی که کودک میدهد، بهتر میتوانید متوجه شوید که اشکال در کجای کار است.
4- به کودک خود برای حل مشکلات، آموزش دهید.
اگر کودک شما به اسباب بازی که همبازی او هم میخواهد، محکم چسبیده و حاضر نیست آن را به کسی بدهد، فرصت فکر کردن به او بدهید؛ و با روشن کردن مفهوم تقسیم اسباب بازی و وسایل، به او بگویید اگر کودکی هم در مورد او این کار را بکند، میتواند چقدر ناخوشایند باشد. او را تشویق کنید که نوبتی با آن وسیله بازی کنند و در تعیین زمان بازی هر کدام از کودکان نیز به آنها کمک کنید.
کودکان کم سن و سال، درک درستی از شراکت ندارند و تصور میکنند وقتی وسیلهای را به کسی بدهند، برای همیشه آن را از دست خواهند داد. به او توضیح دهید که به اشتراک گذاشتن اسباب بازی، به معنی از دست دادن آن نیست و وقتی یکی از اسباب بازیهایش را به دوستی میدهد، دوستش از بازی کردن با آن خشنود و خوشحال میشود و بعداً آن را به او بازمیگرداند. همچنین اگر او اسباب بازیهایش را در اختیار دوستانش قرار دهد، امکان استفاده از اسباب بازیهای دوستان خویش را نیز به دست خواهد آورد.
5- فضای بازی را آماده کنید.
پیش از ساعت بازی، اگر وسیلهای وجود دارد که کودک ترجیح میدهد با کسی تقسیم نکند، به او کمک کنید تا جایی مناسب برای قرار دادن آن پیدا کند. همچنین از او بخواهید لوازمی را که میتواند در بازی گروهی وارد کند با خود بردارد. با این کار، کودک از لحاظ ذهنی در فضایی قرار میگیرد که آمادگی به اشتراک گذاشتن لوازمش را دارد. از همبازی کودک هم بخواهید چند اسباب بازی با خود بیاورد. وقتی کودک ببیند که تنها او نیست که باید اسباب بازیش را در اختیار دیگری قرار دهد، بیشتر تشویق به این کار میشود.
6- از وسایل کودک، خوب استفاده کنید.
اگر کودک ببیند از وسایلش به خوبی استفاده نمیشود، حاضر نیست آنها را حتی برای مدت زمان کوتاه هم به کسی بدهد. مراقبت کنید خواهر و برادر کودک یا دوستان وی از لوازمی که از کودک امانت میگیرند، به خوبی مراقبت کنند.
7- کودک را با مثال، راهنمایی کنید.
بهترین شیوه برای اینکه کودک شما بخشندگی را بیاموزد، مشاهده آن است. برای این منظور، میتوانید مثلاً بستنی خود را با او شریک شوید یا روسری خود را به او بدهید تا از آن به عنوان شنل استفاده کند. هر کدام از این کارها را که انجام میدهید، به موضوع استفاده مشترک از یک وسیله اشاره کنید.
- نکته پایانی:
توجه داشته باشید که به وی بیاموزید علاوه بر اسباب بازی و لوازم، احساسات و عواطف نیز قابل تقسیم کردن و به اشتراک گذاشتن هستند. موقعیتی را فراهم آورید تا بده بستانهای شما، مصالحه کردنهای شما و بخشندگی شما را مشاهده کند.
مجله سپیده دانایی