امام هشتم، استوانه زهد و بندگی
برای مردان الهی «زهد» در زندگی شخصی آنها یك اصل محسوب می شده و در حال داری و نداری و تنگی و فراخی همیشه زهد می ورزیده و آن را كلیدی از كلیدهای وصول به نجات و رسیدن به سعادت می‌دانسته اند. در زندگی حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام نیز با همه امكانات و فراخی زندگی كه داشته این اصل مراعات می‌شده، و آن بزرگوار خود را ملزم به پیروی از آن می‌دانسته است.
در حدیثی كه صدوق (ره) به سندش از ابی عباد روایت كرده می‌گوید:
«… كان جلوس الرضا علیه السلام فی الصیْف علی حصیر و فی الشتاء علی مسْح و لبْسه الْغلیظ من الثیاب حتی اذا برز للناس تزین لهم …» (عیون الاخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 178)
محل نشستن حضرت رضا علیه السلام در تابستان حصیر بود و در زمستان فرشی مویین، و لباس آن حضرت جامه‌های زبر و خشن، و چون در برابر مردم می‌رفت برای آنها خود را می آراست.
اباصلت هروی گوید:
«… و كان علیه‌السلام خفیف الْاكْل قلیل الطعْم …» (عیون الاخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 136)
آن بزرگوار كم خوراك و كم غذا بود … و یا به برداشت بهتری از روایت این كه امام از خوردن غذاهای لذیذ نمی‌برد.
مرحوم كلینی به سندش از سلیمان بن جعفر جعفری روایت كرده كه گوید:
به محضر امام هشتم حضرت رضا علیه السلام شرفیاب شدم و مشاهده كردم كه در برابر آن حضرت مقداری از نوع خرمای «برنی» گذارده‌اند، و امام علیه السلام با اشتهای زیاد مشغول خوردن آنها است و چون مرا دید به من نیز تعارف كرده فرمود:
«… یا سلیمان ادن فكل …».
ای سلیمان پیش بیا و بخور، و من پیش رفته و از آن خرما خوردم و آن گاه عرض كردم:
… جعلْت فداك انی اراك تاْكل هذا التمْر بشهْوه ؟
قربانت! می‌بینم كه با اشتها این خرما را می‌خوری؟
فرمود: آری من آن را دوست دارم،
من علت آن را پرسیدم كه علت دوست داشتن شما این خرما را چیست؟
فرمود: بدان جهت كه رسول خدا صلی الله علیه و آله خرمایی بود، و امیرالمومنین علیه السلام خرمایی بود، و حسن علیه‌السلام خرمایی بود، و ابوعبدالله الحسین علیه السلام خرمایی بود، و سید العابدین علیه السلام خرمایی بود، و ابوجعفر باقر علیه السلام خرمایی بود، و ابوعبدالله صادق علیه السلام خرمایی بود و پدرم خرمایی بود، و من خرمایی هستم و شیعیان ما خرما را دوست دارند چون از طینت ما خلق شده اند و دشمنان ما ای سلیمان شراب مسكر را دوست دارند چون از آتش آفریده شده اند .(كافی ج 6 ص 346-345)
البته باید توجه داشت كه خرما در میان خورش‌ها و نان خورش‌ها معمولی ترین خوراك‌ها و ارزانترین و دسترس ترین آنها بوده و منظور حضرت بیشتر همان جنبه معمولی بودن این خوراكی است.
و به دیگران نیز دستور قناعت و پرهیز از اسراف كاری می‌دهد:
مرحوم كلینی به سند خود از یاسر خادم روایت كرده كه گوید:
غلامان آن حضرت روزی میوه‌ای را خوردند و خوب تمامی آن را نخوردند و تتمه اش را به دور انداختند، امام علیه‌السلام كه چنان دید بدانها فرمود:
«… سبْحان الله انْ كنْتم اسْتغْنیْتمْ فان اناسا لمْ یسْتغْنوا اطْعموه منْ یحْتاج الیْه ! »(کافی، ج 6 ص 297)
سبحان الله! اگر شما از این میوه بی نیاز گشته و نیاز خود را از آن برده اید مردمانی هستند كه بدان نیازمندند به آنها كه نیاز دارند بخورانید.
كه شیعیان آن بزرگوار باید از این فرمایش و دستورالعمل امام علیه السلام درس بگیرند و این قدر غذاها و میوه‌ها را اسراف نكنند، و در سرد خانه ها انبار نكنند و از بین نبرند و نه خود بخورند و نه به كسی دهند و این همه زباله و آشغال از غذاهای مانده و میوه‌های گندیده در زباله دانها نریزند …!.
در محراب بندگی
امام رضا علیه السلام همچون پدر و اجداد پاكشان همواره قبل از هر چیز بنده خالص خداوند بودند، و همه چیز را در بندگی خدا دنبال می كردند و در پرتو همین بندگی بود كه به ارزش‌های والای انسانی و مقام‌های بلند معنوی دست یافتند. عبادت، راز و نیاز، مناجات و سجده های طولانی شان نشان می‌دهد كه ایشان دلداده خداست رابطه تنگاتنگ عاشقانه با ذات پاك خداوند داشتند.
یكی از همراهان این بزرگوار در سفر خراسان می‌گوید: به روستایی رسیدیم، آن حضرت به نماز ایستادند، و سجده های طولانی به جای آوردند، او می‌گوید: شنیدم امام در سجده می‌گفتند:
«خدایا اگر تو را اطاعت كنم حمد و سپاس مخصوص تو است و اگر نافرمانی كنم حجت و عذری برایم نخواهد بود، من و دیگران در احساس تو شریكی نداریم اگر نیكی به من رسد از جانب تو است. ای خدای بزرگوار! مردان و زنان با ایمان را در مشرق و مغرب در هر كجا هستند بیامرز.» (عیون الاخبار الرضا علیه السلام ج 2، ص 421)
ابراهیم بن عباس - كه مدتها در نزد آن حضرت بوده - نقل می‌كند:
… و كان علیه‌السلام قلیل النوْم باللیْل كثیر السهر یحْیی اكْثر لیالیه منْ اولها الی الصبْح و كان كثیر الصوْم و لا یفوته صیام ثلاثه ایام فی الشهْر و یقول ذلك صوْم الدهْر و كان علیه‌السلام كثیر الْمعْروف و الصدقه فی السر و اكْثر ذلك یكون منْه فی اللیالی الْمظْلمه فمنْ زعم انه رای مثْله فی فضْله فلا تصدقوه» (عیون الاخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 184)
آن امام بزرگوار خوابش اندك و بیداریش زیاد بود، بیشتر شبها را تا به صبح به بیداری می‌گذراند، و زیاد روزه می‌گرفت و سه روز روزه در ماه از او فوت نمی‌شد و می فرمود: این روزه سال است.
و آن حضرت نیكی و صدقه در پنهانی زیاد داشت، و بیشتر آنها نیز در شبهای تاریك بود و اگر كسی پندارد كه همانند او را در فضیلت دیده است از او باور نكنید!.
ایشان، اسوه كامل عبودیت بودند و در این راه به حدی رسیده بودند كه ایشان را عاشق عبادت می‌دانستند. آن حضرت بسیاری از روزها را روزه داشتند و بسیاری از شبها بیدار بودند. به طوری كه در زمان ایشان و نه بعد از آن، كسی به این درجه نرسید حتی زاهدترین افراد.
ابوالفضل صالح صدر
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منابع:
سیره اخلاقی امام رضا علیه السلام، طاهره بهره مند.
جنبه های اخلاقی و سیره های عملی حضرت رضا علیه السلام، هاشم رسولی محلاتی.
مطالب مرتبط:
