چگونه دعاکردن را از امام‌مجتبی علیه‌السلام بیاموزیم
روشنترین فلسفه و تفسیر دعاهای ماثوره از پیشوایان اسلام، تعلیم عقاید حقه و معارف دینی و آداب و اخلاق اسلامی، با زیباترین الفاظ و مضامین عالیه، به زبان دعا میباشد، كه در دعاهای وارده از اولیاء دین مشاهده میشود.
بر آستان کریم
روى انه كان علیه السلام: اذا بلغ باب المسجد رفع رأسه و یقول: « الهى ضیفك ببابك، یا محسن قد اتاك المسى ء فتجاوز عن قبیح ما عندى بجمیل ما عندك یا كریم ».
روش امام حسن مجتبی علیه السلام این بود، هرگاه به در مسجد می رسید سر مبارك خود را به سوی آسمان بلند میكرد این چنین دعا میكرد:
«ای خدای معبود من، مهمان تو در خانهات ایستاده است، ای خدای نیكو و نیكوكار، براستی، آمده است بنده گناهكار تو، در نزد تو، بگذر و عفو كن، از آنچه زشتی كه در نزد من است به حرمت جمال و زیبایی كه در نزد تو هست، ای خدای كریم.»
دعای امام حسن مجتبی علیه السلام و فقرات ادعیه شریفه یاد شده آموزنده و روشنگر چند حقیقت است كه در ذیل بآنها اشاره میشود.
رعایت ادب در پیشگاه پروردگار
رعایت ادب، هنگام مناجات و راز نیاز با خدای تعالی و ذات اقدس او را به بزرگی و صفات جمال و كمال، نام بردن و به ناچیزی و ضعف و نیاز همه جانبه و تقصیر و گناه خود اعتراف داشتن در آثار اسلامی و دعاهای ماثوره از اولیاء اسلام، فقراتی پرمحتوا دیده میشود، كه بیانگر كمال ادب، در پیشگاه خدای تعالی، هنگام مناجات با او است و روشنگر این حقیقت است كه ذات باری تعالی دارای همه صفات جمال و كمال در بینهایت است و انسان هم موجود ضعیف و ناتوان و نیازمند در بینهایت میباشد به عبارت دیگر، مراحلی از خداشناسی، و خودشناسی به انسان آموخته میشود.
پس حقایقی را که دعای مذكور به ما می آموزد اعتراف انسان، به فقر ذاتی و نیازمند بودن به همه ابعاد وجودی خویش و اینكه هر چه دارد، از رحمت ذات حق ریشه میگیرد و هم چنین ایمان و اقرار به صفات كمالی و بینهایت حضرت حق، میباشد و این، همان رعایت ادب به پیشگاه ذات باری تعالی، در هنگام دعا و راز و نیاز میباشد.
امید به احسان و عفو بی‌پایان
حقیقت دیگری را كه امام حسن مجتبی علیه السلام در دعای شریف خود، تعلیم میدهد، امید به احسان و عفو خداوند است. مفهوم دعای آن بزرگوار، این بود:
ای خدای محسن و احسانكننده، بنده بد و بدكار تو به درگاه تو آمده است، امید است از زشتی و بدی او بگذری.
آری در تعالیم اسلام خدای تعالی به دو صفت بسیار امیدوار كننده توصیف شده است كه بندگان خود را مورد لطف قرار میدهد و آن دو صفت احسان و عفو است در دعای ماثوره در محراب حضرت علی علیه السلام در مسجد كوفه میخوانیم : « یا ذالجود و الاحسان »؛ ای خداوندی كه دارای بخششی و نیكی كننده هستی.
و در فقرات دعای جوشن کبیر میخوانیم: « یا عظیم العفو و یا حسن التجاوز »؛ ای خدایی كه بزرگی، از نظر عفو، نیكویی و از نظر گذشت.
در آیه 25 از سوره شوری میفرماید: «و هو الذی یقبل التوبه من عباده و یعفوا عن السیئات و یعلم ما تفعلون». اوست خدایی كه توبه بندگانش را میپذیرد و گناهانشان را درگذرد.
و در آیه 30 همان سوره میفرماید: «و ما اصابكم من مصیبه فبما كسبت ایدیكم و یعفو عن كثیر». یعنی آنچه از رنج و مصایب به شما (انسانها) میرسد، همه از دست اعمال خود شما است در صورتیكه خدا بسیاری از اعمال بد شما را عفو میكند.
همچنین در آیه 34 همان سوره میفرماید: « او یوبقهن بما كسبوا و یعف عن كثیر». یا اگر خدا بخواهد، كشتیهاتان را بجرم بدكاری، به دریا غرق میكند در حالیكه بسیار از جرم شما را میبخشد.
و در آیه 99 از سوره نساء میفرماید: «فاولئك عسی الله ان یعفو عنهم و كان الله عفوا غفورا». آنان امیدوار به عفو و بخشش خدا باشند كه خدا از گناهان درگذرد و او آمرزنده گناهان است.
و آیات دیگری از قرآن، و رهنمودهای اولیاء اسلام به ویژه به زبان دعا كه انسانهای گنهكار را امیدوار به عفو و گذشت خدای تعالی، نسبت به گناهان مینمایند و تعلیم میدهند كه همیشه دست به دعا بردارند و از خدای تعالی طلب عفو نمایند.
امام حسن مجتبی علیه السلام در یكی دیگر از دعاهای خود، بعد از درود و رحمت بر پیامبر و خاندان پاكش علیهم السلام، میخواند:
« ان تقیلنی عثرتی و تستر علی ذنوبی و تغفر هالی، و تقضی لی حوایجی و لا تعذبنی بقبیح كان منی فان عفوك و جودك یسعنی انك علی كل شی قدیر » (دعای بعد از نماز امام حسن علیه السلام، كلیات مفاتیح)
خداوندا از تو میخواهم از لغزشم در گذری، و گناهانم را بپوشانی و آنها را بیامرزی و حاجتهای مرا برآوری و بكار زشتی كه از من سر زده عذابم نكنی، زیرا براستی كه گذشت و بخشش تو، چنان هست كه مرا فراگیرد و بر همه چیز هم توانایی.
پیشوای دوم در فقرات این دعای شریف، به انسانها میآموزد كه برای خدای تعالی، آن قدر، گذشت و بخشش فراگیر است كه باید برای عفو و پوشاندن گناهان، و آمرزش آنها و برآوردن حاجات و كیفر نشدن از زشتیها، به او امیدوار بود.
احسان به مردم و گذشت از لغزشهایشان
حقیقت دیگری كه از دعای امام مجتبی علیه السلام و دعاهای سابق الذكر، روشن گردید، آن است كه خدای تعالی كه خود، دارای صفت احسان و عفو بینهایت است، انسانها را هم به احسان و نیكی كردن به یكدیگر، گذشت و عفو از لغزشهای یكدیگر، امر كرده است. و بر طبق آیات قران كریم و سخنان اولیاء دین، موثرترین عامل جلب احسان و عفو خدای تعالی، احسان و نیكی كردن به مردم و گذشت از لغزشهای آنان است. چراکه احسان و نیكی كردن به مردم، بویژه به كسی كه به انسان بدی كرده، نشانه كرامت و بزرگواری و جلب محبت و ظهور فضیلت و مهمتر، مشمول احسان پروردگار در برابر بدیها و گناهان میباشد.
در آخر آیه 40 از سوره شوری میفرماید: « فمن عفا و اصلح فاجره علی الله »، یعنی كسی كه عفو كند و بین خود و خصم را اصلاح كند، اجر او با خداست.
در آیه دیگر میفرماید: «ان تبدوا خیرا او تخفوه او تعفوا عن سوء فان الله كان عفوا قدیرا». (نسا: 149) ؛ اگر نیكی درباره خلق خدا به آشكارا یا پنهانی كنید، یا از بدی در گذرید (بسیار محبوب خداست) كه خدا به راستی، همیشه از بدیها درگذرد.
این بود شرح مختصری بر دعای شریف امام حسن مجتبی علیه السلام و تبیین مفاهیم والای آن در مقام ادب به پیشگاه خدای تعالی در هنگام مناجات با ذات اقدس او و طلب عفو و بخشش از درگاه او.
ابوالفضل صالح صدر
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منابع:
صحیفة الحسن علیه السلام، دعا و كلمات امام حسن علیه السلام، جواد قیومى اصفهانى.
تعالیم امام حسن مجتبی علیه‌السلام به زبان دعا و حدیث، حسن کافی.
مطالب مرتبط:
مقایسه عصر حسنین(علیهماالسلام)
سیرى در كتاب صلح امام حسن(علیه السلام)
دلیل ساختن حرم برای بزرگان دین در سیره صحابه
