نقاشی در دوره اینجویان
روی کار آمدن خاندان ایلخانی در 657 هـ.ق و ورود عناصر چینی در هنر نگارگری ایران،موجب به سر آمدن دوران تدوین نسخ مصور نگردید، بلکه شماری از دست نوشته ها که محل تولیدشان شیراز تعیین شده با تصاویری به شیوه ی مشخص و متفاوت بر جای مانده اند که به تداوم فعالیت تصویرگری در مرکز استان فارس در سده ی هشتم گواهی می دهد که کمترین تاثیرات چینی را داراست.
همزمان با ایلخانیان (731-657هـ.ق) خاندان اینجو در استان فارس حکمرانی می کردند. اینان بعد از مرگ ابوسعید آخرین پادشاه ایلخانی برای مدتی به صورت مستقل بر فارس حکومت راندند تا این که به وسیله ی خاندان آل مظفر که در آن زمان در یزد حکومت می کردند، از شیراز رانده شدند و مظفریان توانستند بر تمام قسمت های جنوب غربی ایران حکومت برانند.1
ابواسحاق اینجو و شاه شجاع مظفر از حامیان حافظ شیرازی بودند و شاید هم این دو فرد نقاشان ماهری را برای مصور نمودن کتاب وی استخدام کرده بودند.
چهار جلد شاهنامه تاریخدار در این دوره مصور شده که دو تا از آن ها ناپدید و یکی به وزیر قوام الدین اهدا گردیده است. امروزه این شاهنامه ها در مجموعه های اروپا و امریکا پراکنده هستند.
به طور کلی در بیان خصوصیات نگارگری هایی که در کارگاه های آل اینجو در شهر شیراز و در طی سال های 731-754 هـ.ق ساخته شده می توان به استفاده وافر از گروه رنگهای گرم نظیر اخرایی، قرمز، و زرد اشاره کرد. همچنین خلاصه گزنی، سرعت قلم و دُمگیری نیز از دیگر ویژگی های این نگاره هاست.
تفاوت میان "شاهنامه قوام الدین"2 و کتاب "کلیله دمنه" بیشتر از جانب موضوع است تا شیوه ی اجرا .3
یکی از تصاویر این شاهنامه بهرام گور را در یک کلبه ی روستایی و زنی را در حال دوشیدن گاو نشان می دهد.(تصویر1)
در این دوره شاهنامه های دیگری تحت عنوان شاهنامه های کوچک نیز مصور شدند که هنوز نگارگرانشان مشخص نشده است. در این زمان سنت رایج دربار در مصور کردن نسخه های مجلل برای کتابخانه ی سلطنتی با رواج نسخه پردازی برای عرضه برای عموم همراه شد. به طور کلی می توان گفت که این نسخه ها نسبت به نسخه ها ی سلطنتی کوچکتر است و پرداخت و فن کمتری دارد.4
سه نسخه پراکنده از شاهنامه های کوچک موجود است که وقف نامه، صفحه ی رقم زنی و تاریخ ندارد و می توان آن ها را بر اساس یکسان سبک در یک گروه قرار داد. تصاویر برجسته ی این نمونه ها عبارتند از:
1- بهرام گور در حال کشتن اژدها:
این برگ مربوط به اولین شاهنامه های کوچک شمال غرب ایران در نیمه ی نخست قرن 8هـ.ق است که در کتابخانه ی چستر بیتی در شهر دوبلین نگهداری می شود. (تصویر2)
2- بهرام گور در خانه ی روستایی:
این برگ متعلق به دومین شاهنامه ی کوچک شمال غرب ایران است . ورقی از این کتاب در موزه بروکلین موجود است. این برگ زن و مردی را در حال دوشیدن گاو نشان می دهد و یک مرد که احتمالا سلطان است، نظاره گر صحنه است.(تصویر3)
3- شاهنامه ی دیگری نیز متعلق به جنوب غربی ایران است :
این شاهنامه در نیمه ی اول سده ی 8هـ.ق در شیراز مصور شده است و اکنون ورقی از آن در کتابخانه ی توپ قاپوسرای استامبول نگهداری می شود. صحنه ای از این کتاب جنگ رستم و اژدها را نشان می دهد. این تصویر رنگ گزینی گسترده ای دارد ولی زمینه های قرمز و اخرایی غالب است.(تصویر4)
به طور کلی در بیان خصوصیات نگارگری هایی که در کارگاه های آل اینجو در شهر شیراز و در طی سال های 731-754 هـ.ق ساخته شده می توان به استفاده وافر از گروه رنگهای گرم نظیر اخرایی، قرمز، و زرد اشاره کرد. همچنین خلاصه گزنی، سرعت قلم و دُمگیری نیز از دیگر ویژگی های این نگاره هاست.
این نگاره ها سبکی را ارائه می دهند که در دوران قبل از مغول نیز در آثار هنری ایران قابل تمیز است .
قلم گیری در تمام آن ها به صورت خطی پر رنگ است و زمینه با درخت و شاخ و گل پر شده است. برخی از نقوش لباس ها مانند گل های بزرگ شقایق از ویژگی های هنر چینی مغولی است.
پی نوشت:
1- در نهایت این خاندان توسط تیمور برچیده شد.
2- این کتاب در سال 714هـ.ق در شیراز مصور شده است.
3- کن بای، شیلا، نقاشی ایرانی ، ص39
4- بینیون.ل. ویلکینسون، سیر تاریخ نقاشی ایران، صص100-107
سمیه رمضان ماهی
بخش هنری تبیان
منابع:
پاکباز، روئین/ نقاشی ایران از دیرباز تا امروز
کن بای، شیلار/ نقاشی ایرانی
اکبری، تیمور و پوریا کاشانی/ تاریخ هنر نقاشی و مینیاتور در ایران
بینیون.ل.ویلکنیسون.ج.گری.بازیل/سیر تاریخ نقاشی ایران
مطالب مرتبط:
