بعضی افراد راحت می میرند بعضی هم به سختی
لكلّ امّة اجل فاذا جاء اجلهم لایستأخرونَ ساعةً و لایستقدمون(سورهى اعراف، آیهى 34).
در احادیث و روایات از معصومین(علیه السلام) آمده است که "مرگ را سختیهایی است دشوارتر از آن که در وصف گنجد، یا با خردهای مردم جهان سنجیده شود(نهج البلاغة: الخطبة 221 منتخب میزان الحکمة: 520 ) " البته این سختی برای افرادی است که حساب خود را در این دنیا پاک نکرده‌اند و پرونده سنگینی دارند.
بعضی افراد راحت می میرند بعضی هم به سختی
مرگ راحت و آرام همراه با اطمینان و آرامش خاطر ،آرزو و آمال هر انسان مومن و صالحی می باشد و این خواسته بر حق ، تنها از طریق عبودیت و عمل صالح و خالص ممكن و میسر است البته هر كس راحت بدون سختی ، جان به جان آفرین تسلیم كند ، دلیل بر پاك و خوب بودن آن شخص نمی باشد و در مقابلش هر كس به سختی جان دهد دلیل بر ناپاك و بد بدون آن شخص نمی باشد.
ولی افرادی هم می باشند كه خداوند متعال توانایی و تكلیف و ظرفیت آنها را می شناسد و می داند كه از عهده شكرگزاری هر نعمت و مقام و منزلتی به خوبی بر می آیند و آنها را صاحب مقام و تقوی و علم می كند و عزت و خیر و صلاح دنیا را نصیبش می كند و آرام و مطمئن از دنیا می رود و در آن دنیا هم از سرور و بشارت برخوردار می باشد .اینگونه افراد اولیاء الهی محسوب می شوند و مصداق آیه «ربنا اتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخره حسنه و قنا عذاب النار » می باشند.
افرادی نیز بخاطر اعمال ناشایست و گناه و ظلم فراوان در آخر عمر دچار بدترین مرگ وفجیع ترین اتفاق می شوند و به سختی جان می دهند تا باعث عبرت و هشدار برای دیگران شوند بطور مثال افرادی كه نماز را سبك بشمارند و یا مرتكب و مبتلا به بعضی از گناهان كبیره باشند دچار مرگ سخت همراه با تشنگی و گرسنگی می شوند.
در هر امری استثاء وجود دارد
در شرح حال بعضی از بزرگان و اولیا الهی آمده است كه در آخرهای عمر خود مبتلا به سخت ترین بیماری می شدند و حتی اطرافیان تحمل پرستاری و سرپرستی آنها را نداشتند و صبر و تحملشان به سر می رسید ولی آن بزرگان این گونه سختی ها و بیماری ها را راه گشایش و رهائی از خطرات قبر و قیامت می دیدند و همه را به جان می خریدند.
هر انسانی درخواست مرگ راحت از خداوند متعال بكند كه در ادعیه ائمه اطهار وارد شده است «وراحه عند المومن و مغفره بعد الموت و العفو عند الحساب» ، همچون درخواست سلامتی و امنیت و روزی حلال و همسر و فرزند صالح هیچ منعی ندارد و خداوند متعال هم كسی را كه لایق و شایسته بداند و همچنین دارای ایمان محكم و عمل صالح باشد این نعمت را به وی عطا می نماید.
حکمت سختی‌های زمان جان دادن
یکی از سوالاتی که درباره مرگ پرسیده می‌شود مربوط به حالاتی است که انسان در زمان مرگ دارد. اینکه جان دادن سختی دارد، حکمت این سختی برای انسان چیست؟
امام کاظم(علیه السلام) در نزد مردی که در سکرات مرگ فرو رفته بود، در این باره فرمودند: " مرگ صافیای است که مۆمنان را از گناهانشان صاف میکند و آخرین دردی است که به عنوان کفّاره آخرین گناهی که در وجودشان میباشد به آنها میرسد و کافران را نیز از حسناتشان صاف میسازد و آخرین خوشی یا آسایشی است که به عنوان آخرین پاداش حسنه‌ای که دارند، به ایشان میرسد ...( معانی الأخبار: 289 / 6 منتخب میزان الحکمة: 518 )".
از ماست كه بر ماست
در «معانىالاخبار» از حسن بن على(علیه السلام) نقل شده كه على بن محمد، امام هادى(علیه السلام) بر بیمارى از اصحابش وارد مى شود، در حالى كه بیمار از خوف مرگ مىگریسته و جزع مىنموده است. على بن محمد(علیه السلام) به او مى گوید كه اى بندهى خدا! تو از مرگ مىهراسى چون آن را نمىشناسى. بگو ببینم اگر بدنت چرك شود و از كثرت چرك و ناپاكى در اذیت باشى و مبتلا به جرب و جراحت گردى و بدانى كه شستشوى حمام همه اینها را از بین خواهد برد، با این وضعیت آیا مىخواهى كه به حمّام روى و ناپاكىها را از خود بزدایى و یا اینكه از چنین كارى اكراه دارى و مىخواهى كه به همان حال بمانى؟ شخص بیمار پاسخ داد: آرى حمام را ترجیح مىدهم، اى پسر پیغمبر خدا.
در این هنگام حضرت فرمود: پس بدان كه آن موت همان حمّام است و همانا آخرین مهلتى است براى تو كه گناهانت را از خود بزدایى و خویش را از بدىها پاك سازى. حال اگر بر موت وارد شوى و بدان مجاورت كنى، مسلماً از هرگونه غم و ناراحتى نجات خواهى یافت و به هرگونه فرح و شادى خواهى رسید. پس از این، بیمار آرامش خود را بازیافت، حالت سرورى بدو دست داد و تسلیم مرگ شد، چشمهایش را بست و این جهان را وداع گفت.
در سختى و آسانى جان دادن اصلى كلّى وجود ندارد
اصل کلی ای وجود ندارد كه مۆمن راحت جان مىدهد و غیرمۆمن با سختى. بسیارى از مۆمنین هستند كه لطف خداوند شامل حالشان مى شود و بعضى گناهانشان به واسطه سختى جان كندن جبران مى شود كما اینكه فرمایش امام هادى(علیه السلام) نیز به این موضوع دلالت مى كند (مرگ آخرین مهلت است براى تو كه گناهانت را از خود بزدایى و خویش را از بدىها پاكسازى). با اینكه شخص مۆمن از دنیا مىرود، ولى این نحو جان دادن براى آن است كه پاك رحلت كند و پاك وارد جهان آخرت شود و به تعبیرى اصلاح شود.
چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: المَوتُ کَفارةٌ لِذُنوبِ المُۆمِنینَ.( بحارالانوار، ج6، ص151، ح3) مرگ (و سختی‌های آن) سبب جبران گناهان مۆمنین است.
همین سختى جان دادن براى كفار و مشركان بیانگر این موضوع است كه با مرگ عذابشان شروع مى شود. گاه ممكن است كه اهل فسق و غیر مۆمنى به راحتى جان بدهد و این به خاطر آن است كه اهل عذاب مى باشد و لیكن چون حسناتى هم داشته و كارهاى خوبى هم كرده، این راحتى جان دادن پاداش آن كارهاى خوب است تا حسابش همین جا تصفیه شود و در آخرت طلبى نداشته باشد و در نهایت معذّب و بدبخت شود.
و دلیل دیگر را در کلام معصوم می یابیم که امام کاظم علیه السلام در این رابطه می‌فرمایند:
تُصَفِّی الْکَافِرِینَ مِنْ حَسَنَاتِهِمْ فَیَکُونُ آخِرُ لَذَّةٍ أَوْ رَاحَةٍ تَلْحَقُهُمْ هُوَ آخِرَ ثَوَابِ حَسَنَةٍ تَکُونُ لَهُم.( بحارالانوار، ج6، ص155، ح10) راحت مردن کافر، به خاطر تسویه حسابی است که خداوند نسبت به کارهای نیک آنان انجام می‌دهد و این آخرین لذت یا راحتی است که برای آنان است و آخرین ثواب حسنه‌ای است که برای آنان بوده است.
بنابر این به هیچوجه آسانى و سختى جان دادن نسبت به مۆمن و كافر نیكوكار و بدكردار كلیّت ندارد، اجمالاً مىتوانیم بگوئیم «از ماست كه بر ماست». هر كس آنچه را انجام داده به همان خواهد رسید. آسانى و سختى جان كندن، مقدمه و نماد برداشت محصول عمر است؛ اگر مایل هستیم ملائكه رحمت و ائمه طاهرین(علیه السلام) را همراه با خطابهاى «سلاماً سلاماً» ملاقات كنیم راهش این است كه با آگاهى و اختیار قدم در مسیر هدایت بگذاریم و به ایمان و عمل صالح و مقیّد و پایبند باشیم.
اگر شخص واجد صفات نیك، متعهد و متشرّع باشد، ولى در بعض مواقع مرتكب خطاها و گناهانى چند شده، سختى جان دادن درباره چنین فردى، ممكن است كفّاره گناهانش زدوده مى شود و به اصطلاح این گونه جان دادن (سوختن در آتش، خورده شدن توسط حیوانات وحشى، غرق شدن در دریا و از این قبیل) آن خطاها و قصورات را جبران مى كند.
در پایان زمان و مكان، اسم و داشتن پدر و مادر صالح یا داشتن فرزند مۆمن و پاك و از این قبیل موضوعات در كیفیت جان دادن، و در حالات انسان در مواقع حشر و نشر و رسیدگى به اعمال و حساب و كتاب قیامت، تأثیر دارد، اما این تأثیر به میزان اثرگذارى حالات و اعمال خود فرد نمى باشد.
براى مثال نقل شده، فوت در شب و روز جمعه مخصوصاً شب و روز جمعه ماه مبارك رمضان، آزادى و رهایى از عذاب و وصول به بهشت و جلب رحمت الهى را به دنبال دارد؛ یا فوت در بعضى اماكن مقدسه همچون نجف اشرف، كربلا، قم، حرم رضوى و... موجب آمرزش مى شود و خبرهایى از این دست بسیار است.
اما این نکته مهم را فراموش نکنیم که شرط اول در تمام این موارد و راه وصول به این مقامات، همانا ایمان و عمل صالح فرد است و این سنت و قاعده الهى پیوسته حاكم و جارى است كه: فمن یعمل مثقال ذرّةٍ خیراً یره و من یعمل مثقال ذرّةٍ شرّاً یره " هر كس به اندازه ذرهاى خوبى كند پاداش آن را خواهد دید و هر كس به اندازه ذرّهاى كار زشت كند كیفر آن را خواهد چشید(سورهى زلزال).
بنابر اصول كلّى كه مطرح شده هر كس سرانجام آن درو کند که كاشته است ؛ اگر جو بكارد، جو مىدرود و اگر كرم ابریشم پرورش دهد، حریر و پرنیان به دست خواهد آورد و مسلماً هر كس راه هدایت و سعادت را طى كند به مقصود خود (رضوان و مغفرت الهى) خواهد رسید و هر كس راه ضلالت و گمراهى را بپیماید بدون شك شقىّ و بدعاقبت خواهد شد.
نتیجه
مرگ هر انسانی وابسته به مقام و مرتبه و اعمال ورفتاری است كه در دنیا داشته و یا انجام داده است و همچنین به نگاه و شناخت آن فرد به زندگی و جهان هستی و خالق متعال بستگی دارد .
فرآوری: زهرا اجلال
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
کتاب معادشناسی/ جلد اول
سیمای فرزانگان، رضا استادی.
معاد، سید محمد شجاعی.
اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی سایت شیعه 24 سایت پرسمان
مطالب مرتبط:
