تبیان، دستیار زندگی
«چـون كـارزار دشـوار و حـلقـه مـحـاصـره تـنـگ مـى گـردیـد بـه رسول خدا پناه مى بردیم ، بطورى كه هیچ كدام ما از او به دشمن نزدیكتر نبود؛ و خود را در جنگ بدر مى دیدم ، در حالى كه ما به رسول خدا پناه مى بردیم و او از همه ما به دشمن نزدیكتر بود.»
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : مهناز وکیلی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پیامبر رحمت، فرماندهی بی‌نظیر در میدان نبرد

حضرت محمد

پس از تشكیل دولت اسلامى در جزیرة العرب، جنگهایى میان سپاه اسلام و دشمنان آن اعم از مشركین و اهل كتاب، صورت گرفت که اصولا از جنبه دفاعى برخوردار بود نه جنبه تهاجمى. رسول خدا صلى الله علیه وآله خود فرماندهی این جنگها را بر عهده خود داشت و فرماندهى عملیات را در اغلب موارد به امام على علیه السلام واگذار مى كرد، جز در جنگ تبوك كه حضرت على علیه السلام به صلاحدید رسول خدا صلى الله علیه وآله براى حفظ پایگاه حكومت اسلامى در مدینه ماند .

شاید بتوان در میان صفات برجسته یك فرمانده به ویژگیهایی همچون: تـوانـایـى تـصـمـیـم گـیریهاى سریع و صحیح، شجاعت فردى، اراده نیرومند و استوار، مسۆولیت پذیرى مۆثر، شناخت اصول نبرد، داشتن روحیه ثابت در پیروزى و شكست، دوراندیشى، آشـنـایـى بـا روحـیـه و اسـتـعـداد زیـردسـتـان، داشـتـن اعـتـمـاد متقابل با یگانها، دوستى متقابل با نیروها، شخصیت و نفوذ، توانایى بدنى و ... اشاره نمود که حاصل بررسى كارنامه همه فرماندهان برجسته تاریخ است، و در یك شخصیت یافت نمى شوند، بلكه اصطلاحا باید آنها را نزد همگان جستجو كرد. اما این ویژگیها نـسـبت به رسول مکرم اسلام صلى الله علیه وآله بسیار ناچیزند. ایشان ویژگیهایى داشتند كه نویسندگان نظامى هنوز به آنها پى نبرده اند؛ و آراسته شدن به آن صفات براى فرماندهان معمولى آسان نیست. در ایـن بـحـث بسیار کوتاه، شواهدی چند بر این سخن ارائه می گردد.

تصمیم گیرى سریع و صحیح

فرماندهان براى اداره میدان نبرد، باید با تصمیمهاى درست و سریع، نقشه هاى نظامى خود را به اجرا در آورند. ایـن نـوع تـصـمـیـم گـیـرى به دو عامل بستگى دارد: خردمندى فرمانده و دستیابى به اطلاعات مربوط به دشمن و منطقه میدان نبرد.

خـردمـنـدى رسـول خدا صلى الله علیه وآله مورد اتفاق دوست و دشمن و مسلمان و غیرمسلمان است . زیرا توجه دادن مـردم بـه وعده و وعیدهاى الهى، به مشورت و گفت و گو نهادن موضوعهاى بزرگ و سرنوشت سـاز و یكپارچه ساختن مردمى پراكنده، كارى است بس ‍ بزرگ كه جز در پرتو خردى برتر و منطقى نیرومند امكان پذیر نیست .

دسـتـیـابـى بـه اطـلاعات مربوط به دشمن و میدان نبرد از طریق گشتیهاى جنگى و شناسایى، جـاسـوسى، كمین، بازجویى اسیران، شناسایى هاى شخصى و مشورت با افراد صاحب نظر میسر مى گردد.

در جـنـگ حـنـیـن و هـنـگـام شـكـسـت مـسـلمـانـان، حـفـظ خـونـسـردى بـسـیـار دشـوار بـود، امـا رسـول خـدا صلى الله علیه وآله تـنـهـا بـا چـنـد تـن از یـارانـش در بـرابـر سـیـل بـنـیـان كن نیروى تعقیبى مشركان پایدارى ورزید و تا هنگام شكست دشمنانش بر اعصاب خـویـش مـسـلط بـود. آنـگـاه یـارانـش ‍ بـازگـشـتـنـد و دیـدنـد كـه اسـیـران مـشـركـان در غل و زنجیر بسته شده اند

در این رابطه می توان به جنگ بزرگ بدر اشاره کرد. هـدف رسـول خـدا صلى الله علیه وآله از سریّه هایى كه پیش از آن جنگ بزرگ انجام شد، دستیابى بـه اطـلاعـات مـربـوط بـه مـنـطـقه اطراف مدینه، شناسایى راههاى منتهى به مكه و آشنایى و همپیمانى با ساكنان آنها بود.

در جـنـگ بـزرگ بـدر، یـك گشتى شناسایى را فرستاد تا بازگشت كاروان ابوسفیان را زیر نظر بگیرد. چند گشتى شناسایى را نیز پیشاپیش نیروهایش به بدر اعزام كرد. اندكى پیش ‍ از آنكه نیروها به مقصد برسند، نیز دو گشتى شناسایى فرستاد. گذشته از اینها خود ایشان نیز براى ارزیابى نیروى قریش و مواضع استقرار آنان اقدام به شناسایى كرد.

هـمـیـن طـور، از طـریـق بـازجـویـى اسیـرانـى كـه انـدكـى پیش از جنگ بدر به اسارت یكى از گروههاى گشتى درآمده بودند، موقعیت قریش و شمار نیروهایشان را شناسایى كرد.

بـا استفاده از دیدگاههاى كارشناسى یكى از یارانش، ویژگى چاههاى بدر و شیوه تسلط بر آنـهـا را دریـافـت و شـبـانـه اردوگـاه خـود را بـه جـاى مـنـاسـبـى كـه تـسـلط كامل بر آب چاهها را ممكن مى ساخت انتقال داد.

ایـنـهـا نـمونه اقدامهایى است كه رسول خدا صلى الله علیه وآله تنها در جنگ بدر براى دستیابى به اطلاعات انجام داد. دیگر جنگهاى آن حضرت نیز از چنین مواردى پر است.

شجاعت فردى

شجاعت فردى رسول خدا صلى الله علیه وآله در همه زمینه ها آشكار است و تنها به عملكرد نظامى وى اختصاص ندارد، بلكه در كارهاى غیر نظامى ایشان نیز به چشم مى خورد.

تصمیم آن حضرت مبنى بر پذیرش جنگ بدر ـ نخستین جنگ سرنوشت سازى كه مسلمانان شركت كردند ـ بى نهایت شجاعانه است. زیرا نیروهاى آن حضرت یك سوم نیروى قریش بود و شكست مسلمانان آینده اسلام را به خطر مى انداخت. در این جنگ، براى شركت مستقیم در جنگ از مقر فرماندهى فرود آمد. حضرت على بن ابى طالب علیه السلام در این باره مى گوید:

«چـون كـارزار دشـوار و حـلقـه مـحـاصـره تـنـگ مـى گـردیـد بـه رسول خدا پناه مى بردیم ، بطورى كه هیچ كدام ما از او به دشمن نزدیكتر نبود؛ و خود را در جنگ بدر مى دیدم، در حالى كه ما به رسول خدا پناه مى بردیم و او از همه ما به دشمن نزدیكتر بود.»

پایدارى آن حضرت در برابر ده هزار نیروى احزاب در جنگ خندق، بویژه پس از پیمان شكنى یـهـودیـان و مـورد تـهـدید قرار گرفتن نیروهاى اسلامى از درون و بیرون مدینه نیز حاكى از شجاعت بى مانند اوست.

در جنگ احد، با شمار اندكى از یارانش حلقه محاصره مشركان را شكست و مسلمانان را از نابودى حتمى نجات بخشید. تازه به این هم بسنده نكرد و دشمن را تا "حمراء الاسد" تعقیب فرمود.

حضرت محمد

چـنانچه در حنین پایدارى رسول خدا صلى الله علیه وآله و ده تن یاران همراه وى نبود، مسلمانان به دست هوازن و ثقیف نابود مى گشتند.

مـوقـعـیـتـهـاى یـاد شـده قـلب دلاوران را نـیـز بـه وحـشـت مـى انـدازد، امـا رسول خدا صلى الله علیه وآله، بدون توجه به خطرهاى احتمالى در همه آنها پایدارى ورزید.

توانایى جسمى

رسـول خـدا صلى الله علیه وآله از تـوان جسمانى عالى اى برخوردار بود. در تاریخ ثبت شده است كه چگونه در حـفـر خندق براى شكستن صخره هاى بزرگ و محكم، اصحاب از ایشان كمك مى گرفتند و آن حضرت با بازوان توانمند خود به وسیله كلنگ آنها را خرد مى كرد.

آن حـضـرت در كـار نـگـهـبـانـى ، شـنـاسـایـى و راهپیماییهاى طولانى و دشوار در همه فصلهاى سـال بـا یـارانـش شـركـت مـى جـسـت و از خـود چـنـان بـردبـارى و چـابـكـى اى نـشان مى داد كه نیرومندترین یارانش از آن ناتوان بودند.

روحیه تزلزل ناپذیر

پـیـروزى یـا شـكـسـت، روحـیه رسول خدا صلى الله علیه وآله را دستخوش دگرگونى نمى ساخت. تسلط بر اعـصـاب ایـشـان، در بـدتـریـن و دشـوارتـریـن اوضـاع و احوال ، به افسانه شبیه تر است تا به حقیقت!

در جنگ احد كه مشركان بخشى از یارانش را در محاصره گرفته بودند، تسلط بر اعصاب كار سـاده اى نـبـود، ولى بـا وجـود ایـن، بـا حـفـظ خـونـسـردى، كـشـتى طوفان زده مسلمانان را به ساحل نجات هدایت فرمود.

در جـنـگ احـزاب، بـویـژه پـس از خـیـانـت یـهـود، تـسـلط بـر اعـصـاب كـار آسـانـى نـبـود. امـا رسول خدا صلى الله علیه وآله با حفظ آرامش در برابر احزاب ایستاد و یهودیان را نابود ساخت.

«چـون كـارزار دشـوار و حـلقـه مـحـاصـره تـنـگ مـى گـردیـد بـه رسول خدا پناه مى بردیم، بطورى كه هیچ كدام ما از او به دشمن نزدیكتر نبود؛ و خود را در جنگ بدر مى دیدم، در حالى كه ما به رسول خدا پناه مى بردیم و او از همه ما به دشمن نزدیكتر بود»

در جـنـگ حـنـیـن و هـنـگـام شـكـسـت مـسـلمـانـان، حـفـظ خـونـسـردى بـسـیـار دشـوار بـود، امـا رسـول خـدا صلى الله علیه وآله تـنـهـا بـا چـنـد تـن از یـارانـش در بـرابـر سـیـل بـنـیـان كن نیروى تعقیبى مشركان پایدارى ورزید و تا هنگام شكست دشمنانش بر اعصاب خـویـش مـسـلط بـود. آنـگـاه یـارانـش ‍ بـازگـشـتـنـد و دیـدنـد كـه اسـیـران مـشـركـان در غل و زنجیر بسته شده اند.

آنـچـه گـفـتـه شـد، نـمـونـه آرامش روحى آن حضرت در دوران شكست بود، اما در دوره پیروزى، خونسردى آن حضرت شگفت انگیزتر است.

نـمـونـه آن فـتـح مـكـه اسـت، در آن روز مـسـلمـانـان وى را دیـدنـد كـه سـرش خـم گـشـتـه در كـمـال تـواضع و فروتنى است. هـر چـه پـیـروزى را بـیـشتر احساس مى كرد، سوار بر مركب از خود تواضع بیشترى نشان مى داد.

ارزش فروتنى رسول خدا صلى الله علیه وآله در چنین وضعیتى، كه بزرگترین پیروزى مسلمانان به شمار مـى رود، هـنـگـامـى روشـن مـى گردد كه با نخوت و غرورى كه دیگر فرماندهان پیروز از خود نـشان مى دهند مقایسه شود، زیرا غرور اینان در پیروزى چنان مصیبت بار است كه نخستین نتیجه آن هلاكت و نابودى مردم مى باشد.

حقیقتاً، رسـول خدا صلى الله علیه وآله از روحیه اى تغییر ناپذیر برخوردار بود! آن حضرت پس از رسیدن به اوج سلطه و اقتدار، همچنان در خوراك و پوشاك و دیگر امور زنـدگـى هـمـانـنـد دوران یتیمى و نیازمندى، ساده و بى پیرایه باقى ماند، غذاى او همان غذا و پـوشـش او هـمـان پـوشش ساده پیشین بود؛ و در همه امور زندگى سادگى اى را كه از روزهاى نخست بدان خو گرفته بود حفظ كرد.

ابوالفضل صالح صدر             

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان


منابع:

تاكتیكهاى جنگى رسول خدا صلى الله علیه وآله، سید محمد نجفى یزدى.

شیوه فرماندهی پیامبر صلى الله علیه وآله، محمود شیت خطاب، ترجمه عبدالحسین بینش.

مطالب مرتبط:

روش همزیستى پیامبر با دیگران

مثنوی محمد(ص)

راز دوات و کاغذ

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.