سیاست تفکر

سیاست، تفکر، تاریخ. رضا داوری اردکانی.نشر سخن.چاپاول. تهران.1391. 1650 نسخه.480 صفحه.17500 تومان.

«نظام های سیاسی کنونی و از جمله دمکراسی که کم ضررترین آنها است، دیگر ریشه در خاک ندارند و احیانا از مدد و پشتوانه تکنیک برخوردار می شوند. گرچه تکنیک نیز دیر زمانی است که خودسر شده و با فاشیسم و توتالیتاریسم و دمکراسی و سوسیالیسم نسبت یکسان پیدا کرده است. با توجه به این نکات ، تلقی ایدئولوژیک و رویایی از دمکراسی حتی برای کسانی که جز به سیاست به چیزی نمی اندیشند، زیبنده نیست.»^[1]

«کتاب سیاست، تاریخ، تفکر» این پرسش را پیش می کشد که روش مناسب برای مطالعات تاریخی و سیاسی کدام است؟ به بیان دیگر، مجموعه مقالات این کتاب در حکم تمهید مقدمه ای برای این پرسش است که در سیر تاریخ، ما از کجا آغاز کرده این و به کجا رسیده ایم و امکان هایی که موجود است ما را به کجا رهنمون می کند؟

نویسنده این کتاب معتقد است در کشور ما علوم انسانی و حتی فلسفه با سابقه طولانی اش در جای مناسب شان خود قرار ندارد. اما این به این معنی نیست که سایر رشته ها توجه به پیشرفت ها و پژوهش های علوم انسانی را نادیده بگیرند.

در بخش علوم انسانی و فلسفه نقص ها و ضعف هایی هست، اما فقر و ضعف بزرگتر، مربوط است به نظر و نگاه کلی ما به علوم انسانی است.

نویسنده کتاب بنیادی ترین مشکل را در توسعه علوم انسانی، بی توجهی توسعه علمی و اقتصادی و اجتماعی به درک تاریخی و طرح مسائل و شناخت امکان ها و توانایی ها و نیازمندی های آن می داند. پژوهشگران و متخصصان همواره به کار خود می پردازند و کمترین دخالت را در دانش های دیگر دارند و در عین حال داعیه طراحی و برنامه توسعه علم و تکنولوژی را نیز ندارند. برنامه ریزی کار اهل سیاست و مدیران اقتصاد و بازرگانی و اقتصاددانان و جامعه شناسان است. درست در همین نقطه است که سیاست و تاریخ به هم می پیوندند.

تاریخ تحقق تدریجی امکان هایی است که در افق زندگی مردمان ظاهر می شود و سیاست آزاد و موفق آن امکانات را در می یابد و در تحقق آنها می کوشد. اما نکته در اینجا است که تقدیر جهان توسعه نیافته قرار داشتن در میان دو تاریخ است. یکی تاریخ سرگردانی های قدیم و دیگری تاریخ تجدد و بین این نیز نمی خواهند پیوندی بر قرار کنند. در چنین وضع و حالی بی نیرو شدن عناصر قدیم و جدید، هر دو شکل می گیرد. در نهایت نویسنده مشکل اصلی سیاست در جهان رو به رشد و توسعه نیافته را مشکل تاریخی می داند.

وی توضیح می دهد مشکل تاریخی میراث گذشته نیست اما ریشه اش را در گذشته می توان پیدا کرد. وی اضافه می کند در زمانه ما سیاست پیشرفت بدون درک تاریخی سیاست نیست و به این جهت سخن جد در مورد سیاست ناگزیر مبتنی بر ادارک تاریخی است.

این کتاب با ارائه آرا و نظریات شخصی سیاستی ضد غرب در پیش گرفته و در مقدمه خود نیز نوشته است که در بیان مطلب نیازی به ذکر منابع و ماخذ نمی دیده و از این رو مجموعه مقالات این کتاب رویکردی تا حدودی شخصی و البته با نگاهی جانب دار به موضوعات در پیش گرفته است.

بیان این موضوع که برای توسعه و پیشرفت در آینده به تاریخ و دید تاریخی نیاز است نکته چندان غریبی نمی نماید و پیش از این بارها بر ضرورت دید تاریخی تاکید شده است. اما این که ما قصد داریم تاریخ را به نفع چه دیدگاه و چه گروهی به کار گیریم و چگونه از آن بهره جویی کنیم همواره محل مناقشه گروه ها و فرقه های مختلف بوده است.

برخی از مقالات کتاب از چار چوب مقاله علمی خارج شده و به ذکر بیان نظرکلی  و احساس شخصی از یک دیدگاه بسنده می کند و این می توان ضعفی باشد بر یک کتابی که داعیه علمی بودن دارد. برخی مقالات نیز به نظر می رسد تکرار مکررات همان حرف هایی است که بارها گفته شده و شنیده ایم. برای مثال در پاراگرافی که در پایین همین مطلب از کتاب آورده شده است،آشفتگی ظاهری شهر های اروپا و آمریکای لاتین را مبنایی بر آشفتگی فکری و دینی مردمانش قلمداد می کند. اگر به چنین احکام کلی و غیر علمی ای بسنده کنیم باید بگوییم با توجه به این نگرش، تهران از همه شهر های دیگر جهان آشفته تر و غیر دینی تر است کما این که چنین حکم کلی ای به نظر صحیح نمی نماید.به طور قطع خواننده بهترین داور است و همیشه ترجیح بر این است که پیش از این که قضاوتی به دست داده شود کتاب پیش روی خواننده قرار بگیرد.

سیاست، تفکر، تاریخ مجموعه هجده مقاله در باب سیاست ورزی و نگاه به تاریخ است که عبارتند از:سیاست کنونی را چه بنامیم، سیاست تفکر، ملاحضاتی درباره قانون، قانون گذاری و فرهنگ، خرد سیاست، عرفان و سیاست، نظر اجمالی به اندیشه دمکراسی، دین- آزادی و اخلاق، خشونت و لیبرالیسم، استراتژی به جای ایدئولوژی، ملاحظاتی درباره حقوق بشر و نسبت آن با دین و تاریخ، آیا می توان سیاست را با اخلاق آشتی داد؟، امام خمینی و طرح تجدید سیاست دینی، خلیج فارس- خلیج است، ملاحظاتی درباره تاریخ و تاریخ نویسی، درباره تاریخ، تاریخ و عبرت، تاریخ در نهج البلاغه، ملاحظاتی در باب طرح مدینه اسلامی و در نهایت فهرست منابع و کتابنامه در پایان کتاب ضمیمه شده است.

« شاید چندان بی وجه نباشد که بگوییم شهر های آمریکا همه غیر دینی اند، زیرا در دوران تجدد ساخته شده اند. هر چند که طراحان این شهر ها به کلی از عالم دین قطع رابطه نکرده بودند. شهر های اروپا و حتی شهر های آسیا و آمریکای لاتین دستخوش آشوب و پریشانی و مظهر آشفتگی فکر است. متقدمان می گفتند میان عالم و آدم تناسبی هست، چنانکه آدم را عالم صغیر و عالم ر انسان کبیر خوانده اند.»^[2]

پی نوشت:

[1]صفحه 142 کتاب

[2]صفحه 439 کتاب

بخش کتاب و کتابخوانی تبیان