چند معجزه شنیدنی در قرآن
یکی از ابعاد اعجاز قرآن، اعجاز علمی است؛ برخی از مسائل علمی تا زمان نزول قرآن و حتی قرن‌ها بعد از آن، برای مردم ناشناخته بود و قرآن آن را با ظرافت خاصی بیان کرد. از جمله این مسائل، گزاره‌هایی نجومی است؛ مانند: آغاز آفرینش، اجرام آسمانی و پایان جهان که در قرآن به آن‌ها اشاره شده است.
مفسران و نویسندگان در بسیاری از این موارد، ادعای اعجاز کرده‌اند؛ در حالی که شرایط و ضوابط معتبر در اعجاز در آن‌ها وجود ندارد. با بررسی موارد ادعایی اعجاز نجومی می‌توان به این نتیجه رسید که اعجاز علمی در سه مورد (جاذبه عمومی، سختی تنفس و کمبود اکسیژن در آسمان و حرکت‌های خورشید) هست و در برخی موارد اگر معیارهای اعجاز علمی فراهم آید، می‌توان آن‌ها را به عنوان مواردی از اعجاز مطرح کرد، مانند: گرچه امروزه می‌توان این موارد را از شگفتی‌های علمی قرآن شمرد، مانند، وجود موجودات زنده در خارج از زمین (شوری/29؛ نحل/49؛ انبیا/4)، گسترش آسمان (ذاریات/ 47) و نقش کوه‌ها در حفظ زمین (نبأ/ 7).
مقدمه
قرآن کریم معجزه جاویدان پیامبر گرامی اسلام است که برای تربیت و هدایت انسان‌ها از طرف خداوند متعال نازل شده است. این کتاب عزیز از جهات متعددی اعجازگونه است و فصاحت و بلاغت، قوانین متعالی، برهان‌های محکم، نبود اختلاف و برخورداری از نظم، موسیقی و آهنگ آن دارای اعجاز است.
یکی دیگر از ابعاد اعجاز قرآن، نکات علمی آن است؛ موضوع‌ها و مسائل علمی که تا آن زمان ناشناخته بود و حتی در برخی موارد تا قرن‌ها بعد هم ناشناخته ماند. رهاورد اعجاز علمی، علاوه بر اثبات صدق نبوت پیامبر اعظم اسلام، اثبات تعارض نداشتن علم و دین و خودباوری مسلمانان است و موجب کنجکاوی و تفکر انسان‌ها در طبیعت می‌گردد. در این مقاله از میان آیاتی که درباره آن ادعای اعجاز نجومی شده است، سه موضوع که پیش از این اشاره کردیم ذکر و بررسی می‌شود.
1. جاذبه عمومی
آسمان، کره‌ها و اجرام آسمانی مانند سقفی، بالای سر زمین قرار گرفته‌اند؛ اما چرا این سقف باعظمت که ستونی برای آن دیده نمی‌شود، فرو نمی‌ریزد؟ آیا این سقف ستونی ندارد یا ما نمی‌بینیم؟ مفسران و دانشمندان قرآنی، پاسخ این پرسش‌ها را در آیات سوره رعد و لقمان یافته‌اند. خَلَقَ السَّماوَاتِ به غیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا؛ (لقمان/10)؛ «[خدا] آسمان‌ها را بدون ستون‌هایی که آن‌ها را ببینید، آفرید».اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماوَاتِ به غیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا (رعد/2)؛ «خدا کسی است که آسمان‌ها را، بدون ستون‌هایی که آن‌ها را ببینید برافراشت».
نکات علمی
دانشمندان فراوانی به دنبال کشف علت سقوط نکردن اجرام آسمانی یا منحرف نشدن آن‌ها از مسیرشان بوده‌اند. نیوتن با ترکیب دو نیروی جاذبه عمومی (eneral ravitation) و گریز از مرکز، (برای آشنایی با این دو اصطلاح ر. ک. به: برانلی زمین سیاره شماره سه، ص 128؛ اندیشه پرواز، ص 162؛ جعفری، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی جغرافی، ص 267؛ مایر، ص 190؛ دنیای ستارگان، ص 150؛ و جهان‌های دور، ص42) حرکت زمین، سیارات، قمرها و دیگر اجرام آسمانی در مدارهای خود و گرد یکدیگر را توجیه کرد و نیز به علت عدم تصادف و سقوط آن‌ها پی برد؛ البته برخی از محققان معتقدند قبل از نیوتن، این ایده توسط دانشمندان مسلمان مطرح شده بود
دیدگاه مفسران
درباره ترکیب ادبی آیات اختلاف نظر هست. گروهی جمله تَرَوْنَهَا را صفت «عَمَد» می‌دانند و آیه را این گونه ترجمه می‌کنند: «آسمان‌ها را بدون ستونی که دیدنی باشد، برافراشتیم» و این وجود ستون‌های نامریی را برای آسمان اثبات می‌کند. گروهی نیز به غیرِ عَمَدٍ را متعلق به جمله ترون‌ها می‌دانند که در این صورت آیه می‌گوید: (همان‌گونه که می‌بینید آسمان بدون ستون است).
آیت الله مکارم شیرازی با ترجیح دادن ترکیب اول، آیه را اشاره به توازن نیروی جاذبه و دافعه می‌داند و این نکته علمی قرآنی را معجزه علمی به شمار می‌آورد. آیت الله حسین نوری، نیز با اشاره به این نکته، لزوم تناسب بین ستون و چیزی را که بر آن تکیه کرده است، یادآور می‌شوند و می‌نویسند: «نیروی جاذبه و سایر قوانین حرکت مربوط به این اجرام با نظام دقیق و فرمول مخصوص خود مورد محاسبه قرار گرفته است تا توانسته هر یک از آن‌ها را در ارتفاع و مدار معین در طی میلیاردها سال نگاه بدارد».
ایشان این‌گونه تعابیر قرآنی را سرشار از لطافت و اعجاز می‌داند. دکتر رضایی اصفهانی و عبدالرئوف مخلص نیز با اشاره به این نکته علمی در آیه، آن را اعجازی علمی از قرآن می‌دانند.
بررسی
علاوه بر روایاتی که از معصومان (بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 157؛ حویزی، نورالثقلین، ج 5، ص 121؛ مشهدی، تفسیر کنزالدقائق، ج 12، ص 409) در تایید ترکیب اوّل وجود دارد، دلایل و شواهدی دیگری نیز بر ترجیح این ترکیب هست و چون تفکر رایج در زمان نزول قرآن و حتی قرن‌ها بعد از آن، این بود که ستارگان و سیارات بر روی افلاکی چسبیده‌اند و این مسئله مانع سقوط آن‌ها می‌شود، طرح نیروهای نگاهدارنده توسط قرآن می‌تواند اعجاز به شمار آید. در عین حال، جمع بودن واژه عمد می‌تواند اشاره به نیروهای دیگری نیز باشد که تاکنون کشف نشده‌اند.
2 . حرکت خورشید
خورشید یکی از نعمت‌های بزرگ الهی است که در آیاتی از قرآن از آن یاد شده است. برخی از آیات قرآن به حرکت خورشید اشاره دارند. 1. وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لاَِجَلٍ مُسَمّیً (رعد/2؛ فاطر/ 13؛ زمر/5. در لقمان/ 20 نیز به جریان داشتن خورشید اشاره شده است)؛ «و خورشید و ماه را رام ساخت هر کدام تا سرآمد معیّنی روان‌اند».
2. وَالشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّلَّهَا (یس/38)؛ «و خورشید که تا قرارگاهش روان است». 3. وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ (انبیا/ 33). تعبیر کُلٌّ فِی فَلَکٍ یسْبَحُونَ در یس/ 40 نیز درباره خورشید آمده است)؛ «و او کسی است که شب و روز و خورشید و ماه را آفرید، در حالی که هر یک در مداری شناورند». در آیه 33 سوره ابراهیم نیز، حرکت خورشید با تعبیر «دائبین» بیان شده است.
نکته علمی
امروزه حرکت‌های زیادی برای خورشید به اثبات رسیده است. الف: حرکت وضعی که 5/24 روز به طول می‌انجامد. ب: حرکت انتقالی به سمت شمال آسمان با سرعت 5/19 کیلومتر در ثانیه. ج: حرکت انتقالی به همراه منظومه شمسی به دور مرکز کهکشان با سرعت 225 کیلومتر در ثانیه. د: حرکت‌هایی که در خود خورشید به دلیل گاز بودن جرم آن و انفجارهای درونی صورت می‌گیرد.
دیدگاه مفسران
برخی از نویسندگان حرکت خورشید به سوی قرارگاه خود (یس/ 38) را اشاره به حرکت خورشید به سمت ستاره «وگا» می‌دانند و آیه را بیان کننده معجزه علمی می‌شمارند. تفسیر نمونه نیز تعبیر فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ را ناظر به حرکت دورانی خورشید به دور کهکشان و معجزه‌ای علمی می‌شمارد.
احمد محمد سلیمان نیز با طرح ادعای اعجاز، این آیه‌ها را اشاره به حرکت وضعی و انتقالی زمین می‌داند. دکتر رضایی اصفهانی نیز پس از طرح و بررسی برخی دیدگاه‌ها درباره این آیات، اعجاز علمی را در این آیات می‌پذیرند.
بررسی
به برخی از انواع حرکت‌های خورشید (حرکت دورانی) در کتاب‌های مقدس گذشته اشاره شده است؛ آن جا که خورشید را همچون پهلوانی می‌داند که با دویدن در میدان، شادی می‌کند (کتاب مقدس/مزامیر داود/مزمور نوزدهم/ بند 5)؛ اما دیگر حرکت‌هایی که می‌توان آن‌ها را از تعبیرهایی چون «تجری» (جریان داشتن)، «لمستقرّ» (تا قرارگاهش) یا «لاجل مسمی» (تا زمان معین)، فهمید، از نوآوری‌های قرآنی است و می‌تواند اعجازی علمی به شمار رود.
3. سختی تنفس در طبقات بالای جو
خداوند متعال در سوره انعام، حالت کسی را که ایمان نمی‌آورد و سینه‌اش تنگ می‌شود، به کسی تشبیه می‌کند، که در آسمان‌ها بالا می‌رود. چیستی وجه شبه در این تشبیه، ذهن بسیاری از مفسران را به خود مشغول کرده است. وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّمَا یَصَّعَدُ فِی السَّماءِ (انعام/ 125)؛ «و هر کس را که بخواهد (به خاطر اعمالش) در گمراهی‌اش وا نهد، سینه‌اش را تنگِ تنگ می‌کند؛ گویا می‌خواهد در آسمان بالا برود».
نکات علمی
اقیانوسی از هوا به نام جوّ، پیرامون کره زمین را احاطه کرده است. هوایی که جوّ را تشکیل داده، مخلوطی از چند گاز است؛ البته نه به صورت ترکیب شیمیایی. 71% حجم این مخلوط نیتروژن و 21% آن اکسیژن و کمتر از 1% آن آرگون است و مقدار بسیار کمی گاز کربنیک و بخار آب دارد.
نیمی از جوّ تا ارتفاع 5/5 کیلومتری قرار دارد و به طور کلی کل جوّ در ارتفاع 10 کیلومتری از زمین قرار دارد. گازهای تشکیل‌دهنده جوّ به علت نیروی گرانش، وزن و فشار دارند و لایه‌های بالایی بر لایه‌های پایینی فشار می‌آورند و غلظت آن را افزایش می‌دهند؛ بنابراین میزان فشار در لایه‌های پایینی بیش از لایه‌های بالایی است.
دیدگاه مفسران
آیت الله مکارم تشبیه در آیه را از قبیل تشبیه معقول به محسوس و معجزه ای علمی می‌داند؛ زیرا قرآن جمود فکری و تعصب گمراهان لجوج در پذیرش اسلام را، به تنگی نفس حاصل از کمبود اکسیژن برای کسی که به آسمان صعود می‌کند، تشبه کرده است.
گودرز نجفی و دکتر سلمان داود السعدی نیز این نکته را، اعجازی علمی می‌دانند. علامه معرفت با اشاره به این که فعل «یصّعّد» از ماده «الصُعداء» به معنی «به سختی نفس کشیدن» است، آیه را در صدد تشبیه زندگی بدون ایمان، به زندگی و تنفس در آسمان و خارج از جوّ می‌داند و آن را اعجاز علمی می‌شمارد.
بررسی
با توجه به اینکه برخی از لغوی‌ها سختی و مشقت را نیز جزء معانی مادّه صعد معرفی می‌کنند و واژه «الصُعَداء» را از همین ماده و به معنای نفس کشیدن با سختی، عمیق و طولانی می‌دانند و نیز با عنایت به دقت در تشبیه در آیه، و به کار رفتن حرف جرّ «فی» به جای «الی»، می‌توان آیه را اشاره به یافته‌های جدید علمی پیرامون کمبود اکسیژن در طبقات بالای جوّ دانست و آن را اعجازی علمی از قرآن شمرد.
شبكه تخصصی قرآن تبیان
منبع: فارس نیوز
مصادر دقیق مورد استفاده در مقاله به صورت تفصیلی در منبع مورد اشاره موجود می باشد.
