تبیان، دستیار زندگی
همیشه باید در برنامه‏ریزی، اصولی را رعایت و از اموری اجتناب کرد، وگرنه نمی‌توان این برنامه را برنامه‏ای مفید دانست.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مراحل و چگونگی برنامه‌ریزی


همیشه باید در برنامه‏ریزی، اصولی را رعایت و از اموری اجتناب کرد، وگرنه نمی‌توان این برنامه را برنامه‏ای مفید دانست.


نكته‌هایی در برنامه‌ریزی فعالیت‌های اردوگاه

وقتی سخن از برنامه‏ریزی به میان می‌آید، برخی افراد از عدم موفقیت در برنامه خود، گله می‌کنند و می‌گویند: «برنامه‏ریزی کردیم، ولی پیشرفتی در کار و تحصیل‏مان حاصل نشد و به هدف خود نرسیدیم!» باید به این گونه افراد یادآور شد: همیشه باید در برنامه‏ریزی، اصولی را رعایت و از اموری اجتناب کرد، وگرنه نمی‌توان این برنامه را برنامه‏ای مفید دانست. در ادامه به چند عنصر اساسی در برنامه‏ریزی اشاره می‌کنیم:

الف) تعیین هدف

برنامه‏ریزی صحیح، هنگامی امکان‏پذیر است که هدف، به خوبی تعیین و تعریف شده باشد و باید تصویر روشنی از آن وجود داشته باشد تا کارها و تلاش‌های لازم، در راستای رسیدن به آن هدف انجام شود. اهداف می‌توانند بلندمدت و کوتاه‏مدت باشند و حتی هدف کوتاه‏مدت را می‌توان به گام‌های کوچک‌تر تقسیم کرد؛ مثلاً اگر هدف بلندمدت، رسیدن به تحصیلات عالی و گرفتن درجه دکتری است، می‌توان هدف کوتاه‏مدت را ورود به دانشگاه و هدف‌های کوچک‌تر را قبولی در هر سال تحصیلی و ترم تحصیلی قرار داد و برای رسیدن به آن‌ها تلاش کرد.

در تعیین اهداف بلندمدت و کوتاه‏مدت باید به نکاتی توجه کرد: 1. هدف‌های میانی و نهایی به صورت دقیق، مشخص و قابل ارزیابی باشد؛ 2. از مشاوره کردن با افراد آگاه دریغ نشود؛ 3. مدت زمان رسیدن به هر کدام از اهداف به صورت اجمالی مشخص باشد؛ 4. در برنامه‏ریزی هفتگی و ماهیانه، به خواسته‌ها و نیازهای شخصی و خانوادگی و تفریحات نیز توجه شود؛ 5. به توانایی، استعداد، ذوق و علایق و ساعاتی که در اختیار داریم، توجه شود؛ 6. بیش از اندازه و بیرون از حد توانایی خود برنامه‏ریزی نکنیم.

ب) رعایت اولویت

در میان کارهایی که برای انسان پیش می‌آید، برخی در اولویت درجه یک و برخی در مرتبه‏ای پایین‌تر قرار دارند؛ به عبارت دیگر، بعضی کارها ارزش و سود بیشتری نسبت به کارهای دیگر دارند، لذا در برنامه‏ریزی باید به اولویت‌ها توجه کرد تا در موقع تزاحم، به برنامه و کاری که ارزش بیشتر دارد و به انرژی و نشاط بیشتری نیاز دارد، پرداخته شود.

اگر برنامه‏ریزی بر اساس اولویت صورت نگیرد، چه بسا کارهای اساسی و ضروری زمین بماند و به کارهای جنبی و غیر ضروری پرداخته شود. مثلاً ممکن است دانشجویی در طول‌ترم، برای خودش این برنامه‌ها را در نظر بگیرد: گذراندن واحدهای درسی مربوطه، همکاری با کانون‌های فرهنگی و ورزشی، همکاری در اداره خوابگاه، شرکت در اردوهای تفریحی و فرهنگی و مانند آن. بنابر این، اگر اولویت‏بندی نکند، ممکن است زمان بهینه و مفید خود را صرف همکاری با کانون فرهنگی و اردوها که از اولویت کمتری برخوردارند بکند و برای درس خواندن که اولویت اول است، وقت کافی و مفید نداشته باشد. امیرالمۆمنین علی (ع) درباره اهمیت اولویت‏بندی در کارها می‌فرمایند: «کسی که به غیر مهم مشغول شود، مهم‌تر را از دست می‌دهد». [1]

از آنجا که هر فرد، از نقاط قوت و ضعف خود شناخت دقیق دارد، بهتر می‌تواند یک برنامه مفید برای خود تنظیم کند.

ج) نظم و پایداری

تأثیر نظم و پایداری در زندگی و آثار مفید آن، بر کسی پوشیده نیست. نظم و استقامت در زندگی از اصولی است که موقتی نبوده، همواره در زندگی جاری و ساری است. بدون نظم و پایداری، بسیاری از امور به سامان نمی‌رسد و یا دیرتر به سامان می‌رسد. در این میان، اهمیت نظم، مضاعف است.

اگر با نگاهی دقیق به پدیده‏های جهان بنگریم، متوجه خواهیم شد تمام کارها و امور جهان بر اساس نظمی دقیق اداره می‌شوند. آیا تا به حال دیده شده که خورشید مقداری دیرتر طلوع کند یا زودتر غروب کند؟ آیا تا به حال ماه و ستارگان با هم برخورد کرده‌اند؟ همه امور عالم بر اساس نظم و تدبیر است.

در آموزه‏های دینی بر اهمیت نظم در زندگی سفارش شده است؛ این امر مورد تأکید اولیای دین اسلام بوده است. امیرالمۆمنین علی (ع) در آخرین لحظات زندگی، پیروان خود را به دو امر مهم و حیاتی (که حقیقتاً عامل پیروزی و موفقیت است) سفارش می‌کند. ایشان می‌فرمایند: «شما را به دو چیز مهم سفارش می‌کنم: پرهیزکاری و رعایت حدود الهی و نظم در کارها». [2]

در سرگذشت امام خمینی نوشته‌اند: ایشان فوق‌العاده به نظم اهمیت می‌دادند، به طوری که حتی در مشرف شدن به زیارت نیز به آن توجه داشتند و مردم نجف، ساعت خود را با ورود ایشان به حرم حضرت امیرالمۆمنین (ع) تنظیم می‌کردند.

استقامت و ثبات قدم در هر کاری نیز جزو شرط‌هایی است که در به نتیجه رسیدن آن کار نقش بسیاری دارد. انسانی موفق خواهد بود که در اجرای برنامه‏ای که دارد، پافشاری و مقاومت کند. اگر انسان، بهترین برنامه‏ریزی را بکند، ولی در آن پافشاری و استقامت نداشته باشد، آن کار به ثمر نخواهد رسید. ثبات قدم و پشتکار، نه تنها افراد را به سوی پیشرفت و ترقی مادی رهنمون می‌سازد، بلکه فشارهای روحی را کاهش داده، اعتماد به نفس انسان را بالا می‌برد.

برنامه ریزی آموزش و یادگیری راهبردهای قرن بیست و یکمی مهارت های اجتماعی

د) یادداشت برنامه‌ها

برنامه‏ریزی، زمانی درست اجرا می‌شود که عناصر آن را به یاد داشته باشیم و بدانیم در هر روز و هر ساعت چه کارهایی باید انجام دهیم. به این منظور می‌توانیم دفترچه یادداشتی به همراه داشته باشیم و برنامه‏های خود را در آن یادداشت کنیم. مثلاً سه ساعت مخصوص مطالعه و یک ساعت ورزش؛ یک ساعت استراحت بین روز و یک ساعت تماشای تلویزیون. سعی کنیم هر شب قبل از خواب، برنامه‏های خود را مرور کنیم و ببینیم تا چه اندازه در انجام آن‌ها موفق بوده‌ایم و چنانچه برنامه‏ای دارای نقص است، نقص آن را برطرف کنیم.

ه) شناخت هدردهنده‏های وقت

گاهی تصمیم جدی می‌گیریم آن طور که برنامه‏ریزی کرده‌ایم عمل کنیم و هیچ خللی در آن برنامه راه ندهیم، اما کارها به شکلی که برنامه‏ریزی کرده‌ایم پیش نمی‌رود؛ یعنی در آن وقفه ایجاد می‌شود و بعضی فرصت‌ها هدر می‌رود. در پاره‏ای از این مشکلات، خودمان مقصریم، اما در بخشی از این مشکلات، این اطرافیان و مسائل دیگر هستند که وقت ما را هدر می‌دهند.

رایج‌ترین هدردهنده‏های وقت عبارتند از: مهمان‌های ناخوانده، سر و صدای همسایه‌ها، هم اتاقی، تلفن‌ها، صدای تلویزیون و جر و بحث‌های بی‏ثمر فردی و خانوادگی. برای کنترل و حذف هدردهنده‏های وقت، می‌توان این توصیه‌ها را به خاطر داشت: 1. محل خاصی برای مطالعه داشته باشیم؛ 2. تلفن را قطع کنیم؛ 3. «نه گفتن» را بیاموزیم و در کمال شجاعت و ادب به دوست خود بگوییم کار دارم؛ 4. تفریحات خود را تنظیم کنیم؛ 5. در هنگام مطالعه، تلویزیون، رایانه و ... را خاموش کنیم.

برنامه‏ریزی، زمانی درست اجرا می‌شود که عناصر آن را به یاد داشته باشیم و بدانیم در هر روز و هر ساعت چه کارهایی باید انجام دهیم. به این منظور می‌توانیم دفترچه یادداشتی به همراه داشته باشیم و برنامه‏های خود را در آن یادداشت کنیم.

آفات برنامه‏ریزی

هر فعالیت و هر برنامه‏ای که در زندگی اجتماعی و فردی انجام می‌گیرد، می‌تواند آسیب‌هایی نیز داشته باشد. اگر به این آسیب‌ها توجه شود و در فعالیت‌ها مدنظر قرار گیرند، بازدهی کارها و درصد موفقیت آن‌ها، بیشتر خواهد شد. برنامه‏ریزی نیز به عنوان یک فعالیت، از این قانون مستثنا نیست و آسیب‌هایی آن را تهدید می‌کند. نمونه‌هایی از آسیب‌های برنامه‏ریزی عبارتند از:

برنامه‏ریزی برای مطالعه

در مطالعه نیز، لزوم برنامه‏ریزی و تلاش برای رسیدن به هدف تعیین شده، مسئله‏ای روشن و بدیهی است. برنامه‏ریزی در تحصیل و مطالعه، در قالب برنامه‏های کوتاه‏مدت و درازمدت، امری لازم و ضروری است. رسیدن به مدارج عالی علمی و تحصیلی، نیازمند برنامه بلندمدت است تا فرد در گذر زمان با گذراندن سطوح مختلف تحصیلی، خود را به آن هدف مطلوب برساند، اما تحقق اهداف بلند مدت در گرو تنظیم برنامه‏های کوتاه‏مدت و میان‏مدت است؛ یعنی هر دانش آموز و دانشجویی باید برای سال تحصیلی خود برنامه‏ریزی کند و در ضمن آن سال، برای هر ترم تحصیلی خود برنامه منظمی داشته باشد و اهداف هر ترم را با برنامه‏های هفتگی و روزانه محقق سازد.

ویژگی‌های یک برنامه‏ریزی تحصیلی خوب

یک برنامه‏ریزی صحیح و موفق باید قابل اجرا باشد و انگیزه فرد را برای تحصیل و مطالعه بیشتر، تحریک کند و نشاط و شادابی او را حفظ کند. بنابراین باید از ویژگی‌های ذیل برخوردار باشد.

برنامه ریزی

الف) برنامه‏ریزی توسط خود فرد صورت گیرد

از آنجا که هر فرد، از نقاط قوت و ضعف خود شناخت دقیق دارد، بهتر می‌تواند یک برنامه مفید برای خود تنظیم کند. ارائه برنامه‏ای کلی توسط مۆسسات برای خواندن دروس، نمی‌تواند دربردارنده نتایجی سودمند باشد. هر فردی باید خودش برنامه‏ریزی کند. البته هر کس می‌تواند با مشاوره با والدین و افراد آگاه، در کسب اطلاعات و برنامه‏ریزی خود، از آن استفاده کند، اما برنامه را باید خودِ فرد، با توجه به حجم دروس و ضعف خود در یک درس و قوتش در دروس دیگر، تنظیم کند.

ب) واقع‌گرایانه باشد

هر فردی باید با توجه به هوش و استعداد، امکانات و زمان مورد نیاز برای مطالعه یک موضوع، برنامه‏ریزی کند. برنامه‏های بلندپروازانه، هرگز به نتیجه نمی‌رسند. اگر فردی در گذشته، برنامه ثابت و مشخصی نداشته است، باید زمان‌های کوتاهی را برای مطالعه در نظر بگیرد و بعد از این مدت کوتاه، یک استراحت چند لحظه‏ای داشته باشد و دوباره مشغول مطالعه شود. بنابر این، میزان مطالعه را باید به گونه‏ای تعیین کرد که خود را ملزم و مقید به انجام آن بدانیم.

ج) همراه بودن با تشویق و تنبیه

یک برنامه خوب باید ضمانت اجرا داشته باشد. از پیشرفت خوب و به موقع آن، بازخورد و تشویقی نصیب مجری شود و به واسطه عدم اجرای صحیح و به موقع آن، فرد از مزایایی محروم شود. از ساده‌ترین تشویق‌ها و تنبیه‌هایی که می‌توانند در این زمینه کارساز باشند می‌توان به: تشویق خود با ایجاد فرصت برای تماشای یک برنامه تلویزیونی و یا گفت‌وگو با یک دوست و یا خوردن چای و میوه و شیرینی، پس از اجرای موفقیت‏آمیز برنامه روزانه و مطالعه دروس، مطابق با برنامه تعیین شده و همچنین تنبیه خود با محرومیت از تماشای برنامه مورد نظر خویش و یا سایر مسائل مادی برای زمانی که طبق برنامه عمل نشده است، اشاره کرد. [4]

د) پیش بینی کارهای غیرمنتظره

گاهی اوقات، کارهای غیرمنتظره و مسائلی پیش می‌آیند که اگر برای آن‌ها زمانی در نظر گرفته نشده باشد، تمام برنامه شما را به هم می‌ریزد و شما را با مشکل مواجه می‌سازد. این کارها نیازمند پیش‏بینی وقت لازم است. به این منظور می‌توان وظایف روزانه را طبقه بندی و اولویت بندی کرد و در صورت مواجه شدن با کارهای غیرمنتظره، از انجام دادن کارهایی که در اولویت اول نیستند، چشم پوشی کرد. چنانچه کارهای غیرمنتظره به نحوی باشند که تمام روز را به خود اختصاص دهند، باید کارهای درجه اول امروز را در وقت کارهای درجه دوم فردا انجام داد. با این تدابیر، خللی در برنامه‏های درجه یک ایجاد نمی‌شود؛ مثلاً اگر به علت عقد و ازدواج بستگان یا دوستان نتوانستید برنامه درسی امروز را که اولویت اول است، انجام دهید، باید آن را جایگزین برنامه درجه دوم فردا کنید.

پی نوشت‏ها:

[1]. مَن اشتَغَلَ به غیرِ المُهِمِّ ضَیَّعَ الأهَمََّ (غررالحکم و دررالکلم، ج 2، ص 202، ح 952).

[2]. اُوصیکُم بتقوی اللّه و نَظمِ امرِکُمْ (نهج‌البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، ص 320، نامه 47).

[3]. برای مطالعه بیشتر، ر. ک: مدیریت فرهنگی مۆسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، مدیریت برنامه‌ریزی و زمان، قم، 1385.

[4]. فتح اللّه شجری، یادگیری خلاق، ص 134.

نویسنده: علی احمد پناهی

منبع: پرسمان


باشگاه کاربران تبیان - ارسالی از: meliaa

برگرفته از انجمن: تعلیم و تربیت