پر سود و ضررترین تجارت های جهان چیست؟
امام صادق علیه السلام می فرماید : «آگاه باشید کسی‌که مال خود را در راه اطاعت خداوند انفاق نکند به هزینه کردن آن مال در راه معصیت خداوند گرفتار می‌شود.»
در آموزه‌های دینی به‌همان مقدار كه انفاق كنندگان مورد ستایش قرار گرفته‌اند، بخلورزان، مذمّت و نكوهش شده‌اند. برای اینکه تفاوت بین کسی‌که مالش را در راه حق‌تعالی انفاق میکند و کسی‌که بخل می‌ورزد روشن گردد، به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
1- انسان بخیل مشكل اعتقادى دارد و رفتار او بازتابى از اندیشه و باور اوست. على علیه السّلام در این زمینه مىفرمایند: «اَلبُخلُ بِالمَوجُودِ سُوءُ الظَّنِّ بِالمَعبُود»،[1]؛ «بخل ورزیدن به آنچه در دست هست، بدگمانى به معبود است.»
یعنى آنكه مالی در اختیار دارد، ولی از کمک نمودن به دیگران شانه خالی میکند گویى چنین مىپندارد كه آنچه از مالش جدا مىگردد، جایگزین ندارد و خزائن حق‌تعالی را خالى مىبیند و اعتقاد به جبران و چند برابر برگرداندن كار نیك از سوى خدا را ندارد.
در حالی‌که شخص انفاق کننده، به این آیه اعتقاد راسخ دارد: «...وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقین»،[سبأ ،39]؛ «و هرچه را انفاق مىكنید [چه كم و چه زیاد] خدا عوضى را جایگزین آن مىكند و او بهترین روزى دهندگان است.»
2- انفاق تشكر عملی و بخل كفران عملی است:
انفاق کردن بخشی از اموال در راه خدا، از مصادیق شکر عملی است، امام على علیه السلام می‌فرماید: «بهترین شکر نعمت‌ها، بخشیدن آن است»[2]، بالطبع بخل، کفران نعمت می‌باشد.
3- مالی که در راه خدا انفاق شود، در حقیقت برای انسان می‌ماند، و انفاق مال فانی را جاودانه میکند، ولی مالی‌که به واسطه بخل جمع می‌شود ماندگاری و دوام ندارد. «ما عِنْدَكُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باق»،[نحل،96]؛ « آنچه نزد شماست همه نابود خواهد شد و آنچه نزد خداست باقى خواهد بود»
4- مسیر سهل و آسان در انتظار انفاق کننده و مسیر سخت و دشوار برای بخیل:
«فَأَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى فسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری و أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنى وَ كَذَّبَ بِالْحُسْنى فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْری»،[لیل،5-10]؛ اما کسی‌که ثروتش را [در راه خدا] انفاق كرد و پرهیزكارى پیشه ساخت، و وعده نیكوتر را [كه وعده خدا نسبت به پاداش انفاق و پرهیزكارى است] باور كرد، پس به زودى او را براى راه آسانى [كه انجام همه اعمال نیك به توفیق خداست] آماده مىكنیم، و اما كسى كه [از انفاق ثروت] بخل ورزید و خود را بىنیاز نشان داد، و وعده نیكوتر را تكذیب كرد، پس او را براى راه سخت و دشوارى [كه سلب هرگونه توفیق از اوست] آماده مىكنیم.»
5- تمثّل انفاق به‌شکل صورتی زیبا و خوشبو و تمثّل بخل به صورت طوقی بر گردن:
بنابر بحث تمثل اعمال و اینکه فردای قیامت ما با جنبه ملکوتی اعمالمان روبرو خواهیم شد:
«هفت دوزخ چیست اخلاق بدت /هشت جنت چیست اعمال خودت
حشر تو بر صورت اعمال توست/هر چه بینی نیک و بد احوال توست
جمله اخلاق و اوصاف ای پسر/هر زمان گردد ممثل در صور»[3]
نفاق در کنار نماز، روزه، حج و عمره، برّ و احسان و ولایت، به‌شکل صورتی زیبا و خوش بو بر انسان متمّثل می‌شود.[4]
و در رابطه با بخل در قرآن کریم این آیه شریفه آمده است: «وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذینَ یَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لِلَّهِ میراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ»،[آل عمران،180]؛ «آنان كه بخل نموده و از مالى كه خدا از فضل خویش به آنها داده حقوق فقیران را ادا نمىكنند گمان نكنند این بخل به نفع آنها خواهد بود بلكه به ضرر آن‌هاست، چه آنكه مالى كه در آن بخل ورزند در قیامت زنجیر گردن آنها شود، و تنها خدا وارث آسمان‌ها و زمین است و خدا به كردار شما آگاه است»
«اینگونه اموال نه تنها در قیامت طوق سنگینى بر گردن صاحبانش خواهد بود بلكه در این دنیا نیز چنین است، منتها در رستاخیز آشكارا و در این‌جا به صورت مخفىترى مىباشد، چه جنون و حماقتى از این بالاتر كه انسان مسئولیت‌هاى فراوان تحصیل ثروت را به اضافه مسئولیت‌ها و زحمات فراوان كه براى حفظ و محاسبه و نگاهدارى و دفاع از آن لازم است بر دوش كشد، در حالى‌كه هیچ‌گونه از آن، منتفع نگردد آیا طوق اسارت چیزى جز این است.»[5]
6- انفاق تجارتی پر از سود و بخل داد و ستدی سراسر ضرر:
«اِنّ الَّذِینَ یَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَّ؛»،[فاطر،29]؛ «كسانى كه كتاب الهى را تلاوت مىكنند، و نماز را بر پا مىدارند، و از آنچه به آنها روزى دادهایم در پنهان و آشكار انفاق مىكنند، آنها امید تجارتى دارند كه نابودى و فساد و كساد در آن نیست.»
با توجه به آیات الهی کسی‌که در راه خدا انفاق میکند در یک تجارت پر سود قدم گذاشته است، چرا كه خداوند عوض آن را بر عهده گرفته، و مىدانیم هنگامى‌كه شخص كریمى عوض چیزى را بر عهده مىگیرد رعایت برابرى و مساوات نمىكند بلكه چند برابر و گاه صد چندان مى‌دهد. «مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیم»،[بقره،261]؛ «مثَل آنان كه مال خود را در راه خدا انفاق مىكنند، مثَل دانهاى است كه هفت خوشه برآورد و در هر خوشهاى صد دانه باشد. خدا پاداش هر كه را كه بخواهد، چند برابر مىكند. خدا گشایشدهنده و داناست».
و یا این آیه شریفه: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها ...»،[انعام،160]؛ «هر كس كار نیكى انجام دهد ده برابر به او پاداش دهند».
ولی کسی‌که بخل می‌ورزد و انفاق مال نمی‌کند، دچار خسارت دو برابر در زندگی‌اش می‌شود. امام صادق علیه السلام در بیانی می‌فرمایند: «مَنْ مَنَعَ حَقّاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْفَقَ فِی بَاطِلٍ مِثْلَیْهِ»،[6]؛ «کسی که حق خدا را نپردازد و در راه حق مال خود را صرف نکند، دو برابر آن مقدار را در راه باطل صرف خواهد کرد»
7- انفاق هزینه در راه طاعت و بخل هزینه در راه معصیت:
امام صادق علیه السلام در این زمینه می‌فرمایند: «وَ اعْلَمْ أَنَّهُ مَنْ لَمْ یُنْفِقْ فِی طَاعَةِ اللَّهِ ابْتُلِیَ بِأَنْ یُنْفِقَ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل»،[7]؛ «آگاه باشید کسی‌که مال خود را در راه اطاعت خداوند انفاق نکند به هزینه کردن آن مال در راه معصیت خداوند گرفتار می‌شود.»
8- انفاق، اجر کبیر و بخل، عذاب الیم را در پی دارد:
در ابطه با انفاق این آیه شریفه آمده است: «آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفینَ فیهِ فَالَّذینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبیر»،[حدید،7]؛ «به خدا و پیامبر او ایمان آورید و از آنچه شما را در(استفاده از) آن جانشین كرده است انفاق كنید؛ زیرا كسانی از شما كه ایمان آورده و انفاق كنند پاداش بزرگی خواهند داشت».
ولی در مورد بخل این آیه کریمه وارد شده است: «... وَالَّذِینَ یَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْبِعَذَابٍ أَلِیمٍ * یَوْمَ یُحْمَى عَلَیْهَا فِی نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْوَظُهُورُهُمْ هذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ»،[توبه،34،35]؛ «و كسانى‌كه طلا و نقره را گنجینه و ذخیره مىكنند و در راه خدا انفاق نمىكنند آنها را به عذاب دردناك بشارت ده روزى كه آن طلا و نقره(در آتش گداخته شود و پیشانى و پشت و پهلوى آنها را به آن داغ كنند)فرشتگان عذاب به آنها گویند این است نتیجه آنچه از زر و سیم بر خودذخیره كردید اكنون بچشید عذاب سیم و زرى كه اندوخته مىكردید.»
پی نوشت ها:
[1].غرر الحکم و دررالکلم، ص67
[2]. همان، 195
[3]. مولوی
[4]. بحر المعارف مولی عبد الصمد همدانی ص189
[5]. تفسیر نمونه،ج3،ص191
[6]. وسائل الشیعه،ج9،ص43
[7]. من لایحضره الفقیه،ج4،ص412
بخش قرآن تبیان
منبع: سایت رهروان ولایت
