شهرت قدیمی ها

قصه ها هم قهرمان و ضدقهرمان و آدم های ریز و درشت خود را داشتند و برای جان بخشی در قالب تصویر، نیاز به حضور بازیگرانی کاربلد احساس می شد. کسانی که از چهره، فیزیک و توانایی خاصی برای انتقال احساسات متناقض و بیان مفاهیم موردنظر سازندگان اثر برخوردار باشند و مهم تر از آن بتوانند در رقابت فشرده تازه شکل گرفته، تهیه کنندگان و سران کمپانی های فیلمسازی را میان همکاران سربلند کنند. چون سینما سال های ابتدایی خود را سپری می کرد و بازیگرانی تربیت شده و مخصوص خود نداشت، باید از هنر نمایشی پیش از خود یعنی تئاتر یاری می گرفت. از همین رو بازیگران شاخص تئاتر با بدن ها و صداهایی رشد یافته و به کمال رسیده، نخستین و مهم ترین گزینه ها برای بازی در فیلم ها بودند. البته برخی از این بازیگران هم مشکلات خاص خودشان را داشتند و گاهی از آن سوی بام می افتادند و برای هرنقش و فیلمی مناسب نبودند.

نخستین مساله ناآشنایی آنها با پدیده دوربین و مدیوم سینما بود که البته در آن زمان طبیعی به نظر می رسید، مشکلی که به مرور زمان برطرف شد و این بازیگران تسلط و اشراف خوبی به سینما پیدا کردند. مشکل دیگر به برخی اغراق ها و میمیک (حرکات صورت) آنها برمی گشت که ریشه در فضای رایج تئاترهای قرن نوزدهمی داشت. این مورد بخصوص با پیشرفت سینما و توجه به ظرایف و نزدیک کردن فضای فیلم ها به زندگی واقعی بیشتر به چشم می آمد و گاهی حتی در اثری تراژیک و حزن انگیز، باعث خنده و تمسخر تماشاگران می شد.

با گذشت زمان، بازیگران جدید و تربیت شده ای وارد سینما شدند و کمپانی های فیلمسازی هم بتدریج برای جذب بهترین آنها اقدام کردند. با تعدد تولیدات و ساخت قصه هایی جذاب و عامه پسند، ستارگان و غول های بازیگری و کارگردانی و دیگر رشته های فیلمسازی ظهور کردند و زمینه چرخش دلپذیر چرخ های صنعت سینما را به بهترین شکل فراهم کردند. نظام استودیویی عصر طلایی هالیوود راه خود را پیدا کرده بود و ستاره های خود را لای زرورق نگه می داشت. ستارگان و غول ها هم محبوب مردم بودند و هم سوددهی مناسبی برای تهیه کنندگان و سرمایه گذاران داشتند.

ستارگانی که در دهه های ابتدایی قرن بیستم ظهور می کردند، عموما سنی بین بیست تا چهل سال داشتند و متولد اواخر قرن نوزده میلادی یا سال های ابتدایی قرن جدید بودند. اگر عمر مفید و طلایی ستارگان در سینما را ده سال فرض کنیم، هر دهه ستارگان مخصوص خود را داشت و هرچند وقت یک بار ستاره های جدیدی ظاهر می شدند. کمپانی های فیلمسازی برای بقا در جنگ قدرت و اعتبار، نیاز به جذب یا ساخت چهره های جدید داشتند. بنابراین ضمن حفظ ستارگان پیشین هرچند وقت یکبار تکخال تازه ای رو می کردند.

اگر از مرگ تصادفی، ناگهانی و غیرقابل پیش بینی بازیگران و کارگردانان بزرگ صرف نظر کنیم و متوسط و میانگین عمر آدمی را هم درنظر بگیریم، تقریبا از دهه 70 به بعد مرگ ستارگان و غول های عصر طلایی هالیوود و سینمای جهان آغاز شد. این روند در دهه های 80 و 90 شدت بیشتری گرفت و خاطره سازان و چهره های محبوب قدیمی، تماشاگران سینما و دوستدارانشان را تنها گذاشتند و رفتند.

درست است که سینما هیچ گاه بی ستاره نمانده و نمی ماند، اما هر چهره ای حال و هوای مخصوص خودش را دارد و ستاره های بعدی و نورسیده هیچ گاه نمی توانند جای آن غول های تکرار نشدنی و رویایی را پرکنند. آنها جدا از صورت های دلنشین و توانایی و استعداد بازیگری، حسی ناگفتنی داشتند که بسیاری از بازیگران امروزی از آن بی بهره اند. البته این اعتقاد بیشتر از حس گذشته بازی و گرایش به نوستالژی نشات می گیرد، اما نمی توان منکر شد که آن افراد کاملا برازنده فضا، داستان ها و نقش هایی بودند که به آنها سپرده می شد.

اگر بنشینیم و فهرست بزرگان سینمای دوران کلاسیک را مرور کنیم، می بینیم بسیاری از آنها دیگر در این دنیا نیستند و رخ در نقاب خاک کشیده اند و کفه ترازویشان در مقایسه با بازمانده ها و ستارگان زنده بسیار سنگین تر است. درباره افراد باقیمانده هم وضع طوری است که انگار باید هر روز و هر لحظه انتظار خبر مرگ یکی از آن چهره های محبوب را داشته باشیم و با رفتنشان تمام آن فریم های خوش و خاطره انگیزی را که طی سال ها برای ما ساختند، مرور کنیم و آهی از سرحسرت و دلتنگی بکشیم. پاییز قبیله غول ها حال و هوای نفسگیری دارد. مرگ پیتر اوتول، بازیگر چشم آبی و محبوب «لورنس عربستان» و جون فونتین بازیگر دوست داشتنی «ربه کا» با فاصله یک روز باعث تلنگری دوباره درباره پیوند و همسایگی ابدی مرگ و زندگی شد و در ضمن، لحظه عزیمت خاطره سازان محبوب سینمادوستان را یادآوری کرد. بی شک سینما بدون حضور آنها چیزی اساسی کم خواهد داشت، اما چاره ای نیست و باید به ستارگان سال های اخیر اکتفا کرد و اگر گاهی دلمان تنگ شد، به آرشیو فیلم های محبوب و خاطره انگیز کلاسیک سری بزنیم و با تماشای آنها به سرزمین غول ها سفر کنیم.

سینمای کلاسیک پر از ستاره هایی درخشان و غول هایی انسانی بود؛ ستاره هایی که روزی با تلالویی چشمنواز در آسمان سینما ظهور کردند و شبی سوسو زنند و برای همیشه خاموش شدند. شیشه عمر اندک غول های باقیمانده نیز در آینده ای نزدیک به دست تقدیر شکسته خواهد شد و روزی می رسد که جهان از وجود زنده همه ستارگان و غول های کلاسیک خالی می شود.