تبیان، دستیار زندگی
امروزه اگر رایت تشیع در آن خطه برافراشته است و برخلاف سرزمینهایى مانند: حجاز، شیعیان نه تنها آزادى کامل دارند، بلکه مظهر عزّت و افتخار آن سرزمین شده اند، صد البته تلاشهاى شبان و روزان و توانفرساى بزرگانى، مانند: سید محسن امین و شرف الدین، در به حقیقت پیوس
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حوزه جبل عامل، شکوه فراموش شده (3)

حوزه جبل عامل، شکوه فراموش شده (۳)
امروزه اگر رایت تشیع در آن خطه برافراشته است و برخلاف سرزمینهایى مانند: حجاز، شیعیان نه تنها آزادى کامل دارند، بلکه مظهر عزّت و افتخار آن سرزمین شده اند، صد البته تلاشهاى شبان و روزان و توانفرساى بزرگانى، مانند: سید محسن امین و شرف الدین، در به حقیقت پیوستن این وضع بسیار اثرگذار بوده است.

قسمت قبل را اینجا بخوانید.

منابع تاریخ جبل عامل و حوزه علمی آن

براى آگاهى از چگونگی هاى تاریخ جبل عامل، عالمان آن سامان، و رخدادهاى تلخ و شیرین آن، منابع فراوانى در دست است که پاره اى از آنها را در این جا یاد مى کنیم:

1. خطط جبل عامل، علامه سید محسن امین عاملى.

2. تاریخ جبل عامل، محمد جابر آل صفا.

3. تاریخ بیروت، صالح بن یحیى.

4. جبل عامل فى التاریخ، محمدتقى فقیه

5. التشیّع بین جبل عامل و ایران، على مروّه.

6. مقاله (جبل عامل) در دائرةالمعارف الإسلامیة الشیعیة، سید حسن امین.

7. الهجرة العاملیة إلى إیران فی العصر الصفوی، شیخ جعفر مهاجر.

8. تاریخ سوریة، لبنان و فلسطین، فیلیپ حِتّى.

9. مهاجرت علماى شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوى، مهدى فرهانى منفرد.

10. جبل عامل تحت الاحتلال الصلیبى، شیخ جعفر مهاجر.

11. التأسیس لتاریخ الشیعة فی لبنان و سوریة، شیخ جعفر مهاجر.

12. لبنان من الفتح العربی حتّى الفتح العثمانی، محمدعلى مکّى.

13. خطط الشام، محمد کردعلى.

14. سنّة علماء أبطال، شیخ جعفر مهاجر.

15. أمل الآمل فی علماء جبل عامل، شیخ حرّ عاملى.

این اثر [أمل الآمل]، متمّم ها و تکمله هایى دارد که پاره اى از آنها چاپ شده است. در این جا، از برخى آنها نام مى بریم:

* تکملة أمل الآمل، علامه سید حسن صدر، تنها بخشى از آن چاپ شده است.

* تتمیم أمل الآمل، شیخ عبدالنبى قزوینى، چاپ شده است.

* تتمیم أمل الآمل، سید محمد بحرانى.

* تتمیم أمل الآمل، سید عبدالعلى طباطبائى حائرى.

* تتمیم أمل الآمل، سید ابراهیم تبریزى قزوینى.

* التعلیقه على أمل الآمل، علامه مولى محمدباقر مجلسى.

* تعلیقة أمل الآمل، میرزا عبدالله افندى، صاحب ریاض العلماء، چاپ شده است. [10]

افول شکوه جبل عامل و وضعیت کنونی

چنانکه یادآور شدیم، روزگارى روستاى جزّین، مرکز تلاشهاى شهید اول و سپس شاگردان بنام وى بوده است، به گونه اى که ابن فهد حلّى در آغاز ماه محرم 824 در جزّین از فرزند شهید اجازه روایت گرفته است [11].  نیز یکى از شاگردان شهید به سال 784، دو سال پیش از شهادت شهید، کنز الفوائد را از روى خط شهید در این روستا استنساخ کرده است [12].

و هزاران افسوس که امروزه آن شکوه، فراموش شده و آن عظمت، از یاد رفته است و از آن کتابخانه ها و جنب وجوش علمى، دیگر خبرى نیست، به گونه اى که حتى یک خانواده مسلمان در جزّین زندگى نمى کند، بلکه همه ساکنان آن دیار مسیحى اند و مسجد شهید اول در آن روستا، به کلیسا دگر شده است و اینها، همه، بر اثر ستمِ حاکمان ستم پیشه و بیرون راندن شیعیان از جزّین روى داده است.

اما هزاران شکر خداى سبحان را که برخلافِ خواسته، سیاست راهبردى و برنامه ریزیهاى دشمنان، پس از سده دهم و به دنبال فروپاشى حوزه جبل عامل، باز هم پرتوافشانى ستارگان آن سامان ادامه یافت و فقیهان، عالمان و احیاگران بزرگى در آسمان این منطقه طلوع کردند، مانند: فقیه نامور سید جواد عاملى، صاحب «مفتاح الکرامة»، و سید حسن صدر عاملى، علامه سید محسن امین و امام سید عبدالحسین شرف الدین، که امروزه اگر رایت تشیع در آن خطه برافراشته است و برخلاف سرزمینهایى مانند: حجاز، شیعیان نه تنها آزادى کامل دارند، بلکه مظهر عزّت و افتخار آن سرزمین شده اند، صد البته تلاشهاى شبان و روزان و توانفرساى بزرگانى، مانند: سید محسن امین و شرف الدین، در به حقیقت پیوستن این وضع بسیار اثرگذار بوده است. در این باره، نقل داستانى، وضع سیاسى ـ اجتماعى شام در چند دهه پیش را به خوبى نشان مى دهد:

در سال 1358ق. محدّث قمى به شام و بعلبک رفته و با علامه شرف الدین و سید محسن امین دیدار کرده است.

فرزند آیت الله میلانى در این باره مى گوید:

«در آن سال، محدّث قمى با جمعى همسفر بودند. مرحوم حاج سید عبدالحسین حجّت هم از کربلا و مرحوم سید عبدالحسین شرف الدین از صور و… به دیدن آقایان به دمشق آمدند… در جلسه منزل آقا سید محسن امین، ایشان به مرحوم حاج شیخ بسیار احترام کرد… در آن زمان، مرقد حضرت زینب - علیها السلام - خارج شهر شام بود و… فقط شش اتاق در طرف غربى صحن داشت. مسجد سنّى ها هم در داخل حرم بود. روزِ جمعه، خطیبِ سنّى، شیعه را تکفیر نمود. از این جهت، چنان جوّ نامساعدى به وجود آمد که آقایان نتوانستند شب را در زینبیه بمانند. معمولاً، آقایان عصرها به زیارت حضرت رقیه مى رفتند و نماز مغرب و عشاء را در ایوان جنوبى مسجد اموى، نزدیک مقام رأس الحسین – علیه‌السلام - مى خواندند و بر سنگهاى ایوان سجده مى کردند، چون نمى توانستند مهر بگذارند.» [13]

به دقت بنگرید! 68 سال پیش [پیش از سال نگارش متن]، سال 1358 قمری وضع دمشق چنان بود که:

1. خطیب سنّى شیعه را تکفیر مى کرده است.

2. عالمان شیعه نتوانسته اند شب در زینبیه بمانند.

3. در مسجد اموى دمشق نمى توانسته اند مهر بگذارند.

این وضع را با امروز بسنجید، تا نتیجه تلاشهاى فرهنگى بزرگانى مانند: سید عبدالحسین شرف الدین و سید محسن امین روشن شود.


پى نوشتها:

10. مصفّى المقال و الذریعة، شیخ آقا بزرگ تهرانى.

11. الشهید الأوّل: حیاته وآثاره، باب اوّل، فصل نهم.

12. همان، باب دوم، فصل چهارم.

13. جمع پریشان، ج1/402، پانوشت.

منبع: حوزه، سال 1383، شماره 124 (با انتخاب بخش‌هایی و اندکی تصرف)

مطالب مرتبط:

«جبل عامل در روایات»

حوزه علمیه جبل عامل در طول تاریخ

علمای جبل عامل و احیاء مکتب جعفری

منابع مرتبط:

کتاب «امل الآمل [منبع الکترونیکی]»

جلد اول

جلد دوم

تکملة أمل الآمل [منبع الکترونیکی]

فیلم «فشار بر شیعه در جبل عامل»

كندوكاوى در مهاجرت علماى جبل عامل به ایران در عصر صفوى: معرفی کتاب «الهجرة العاملیة الى ایران فى العصر الصفوى»

جبل عامل و گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام

بخش «تشیع در جبل عامل» از کتاب «تاریخ تشیع در مکه، مدینه، جبل عامل و حلب (2) [منبع الکترونیکی]»