موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران

تاریخ پزشکی ایران به گذشته های دور باز می گردد. نخستین مرکز آموزش طب ایران, در قرن سوم میلادی (دوره ساسانیان) در دانشگاه معروف آن زمان, جندی شاپور (گندی شاپور) بر پا شده است. "دوران طلایی پزشکی ایران" بین سده نهم تا چهارم میلادی بوده است و در آن عصر چند تن از برجسته ترین پزشکان تاریخ طب از جمله رازی و ابن سینا بالیده اند. تاثیر این دو پزشک برجسته قرن ها, تا سده هفدهم میلادی تداوم یافته است. پزشکی نوین در اواسط قرن نوزدهم میلادی پس از تاسیس دارالفنون در سال 1268 ه.ق. (1851م.) به همت امیرکبیر, آغاز شد. سپس در سال 1313 ه.ش. با گشایش دانشکده پزشکی تهران و پس از آن با برپایی دانشکده های پزشکی در سایر شهرهای بزرگ ایران, پزشکی نوین شکوفا گردید.

بنای موزه در دوره ناصرالدین شاه قاجار به دستور امیرکبیر (حدود 150 سال پیش) ساخته شد و به روایتی کالسکه خانه امیرکبیر بوده است. درسال 1380 با همکاری سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه علوم پزشکی تهران با عنوان موزه ملی تاریخ علوم پزشکی افتتاح شد.

بخش های  اصلی موزه عبارتند از:

-       دیرین انسان شناسی

-       مردم شناسی

-       اسناد و نسخ خطی

-       دامپزشکی

-       چشم پزشکی

-       دندان پزشکی

-       دواخانه نظامی

-       اشیاء امانتی موزه ملی ایران

-       نمایشگاه موقت

بخش دیرین انسان شناسی:

در این غرفه, چگونگی تحول و تکامل نوع انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان می-دهد. به علاوه این بخش دارای تعدادی اسکلت و جمجمه است که از حفریات باستان شناسی در نقاط مختلف کشور به دست آمده است. در غرفه دیرین‌انسان‌شناسی, جمجمه ای متعلق به یک دختر 13 ساله دیده می شود که قدمت آن به حدود 4900 سال پیش برمی گردد. بر روی قسمت فوقانی سمت راست آن یک بریدگی مثلثی شکل مشهود است که بررسی ها نشان داد که به منظور درمان بیماری هیدروسفالی, عمل ترپانسیون روی آن انجام شده است. باستان شناسان ایتالیایی این جمجمه را از شهر سوخته (در زابل- استان سیستان و بلوچستان) کشف کرده اند. جمجمه دیگری که در بهبهان (از شهرهای خوزستان) به دست آمده که مربوط به 650 ق. م. است. علاوه بر این ها, در این بخش جسد زنی 60 تا 70 ساله دیده می شود که بدن او در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد به دست آورده اند و حدود 900 سال قدمت دارد.

بخش مردم شناسی:

در این بخش تعدادی زیادی ابزار طب سنتی ایران وجود دارد. طب سنتی دو مرحله دارد. مرحله اول شامل اعمال و کارهایی است که در طب سنتی انجام می شود مثل حجامت, زالواندازی, و استفاده از گیاهان دارویی. مرحله بعد شامل اعتقاد و باور مردم ایران است.

بخش اسناد و نسخ خطی:

این غرفه متشکل از مجموعه ای از نسخ خطی طبی کهن و همچنین اسناد و اعلامیه های طبی مربوط به دوران قاجار است مثل مجله حفظ الصحه. در این بخش اسناد، نسخه‌ها و تصویر دکتر احمدیه به نمایش درآمده است. او از اولین فارغ التحصیلان دارالفنون (موسس آن امیر کبیر بود) است که بین طب جدید دارالفنون و طب سنتی پیوند ایجاد کرد و در کار خود به موفقیت های بزرگی رسید. از جمله کتب این بخش هم کتاب طب المنصوری زکریای رازی است که از آن نسخه های زیادی در دنیا وجود دارد ولی نسخه ای که در این موزه نگهداری می شود قدیمی ترین نسخه شناخته شده این کتاب است.

بخش دامپزشکی:

در این بخش ابزار و وسائل دامپزشکی که از رده علمی خارج شده به نمایش درآمده است. بین ابزار و وسائل این غرفه یک تصویر از تاریخ دامپزشکی مهم تر از بقیه به نظر می رسد. تصویری از آناتومی بدن اسب است که مربوط به حدود 500 سال پیش می باشد.

بخش چشم پزشکی:

در این بخش ابزار و وسائل چشم پزشکی به نمایش درآمده که متعلق به آقای پروفسور شمس است. ایشان پدر علم چشم پزشکی نوین در ایران بودند. او و پدرش اولین چشم پزشکان بودند. او در سال 1952 به فرانسه رفت و اولین عمل جراحی را روی چشم انجام دادند. در سال 1375 در سن 92 سالگی از دنیا رفت. او برای اولین بار در ایران عینک ساخت. در این بخش تصویر نقاشی, میز کار, لباس فارغ التحصیلی, مقاله ها, نشان ها و مدالهای ایشان به نمایش درآمده است.

بخش دواخانه:

نخستین داروخانه نوین حدود سال های 1850 تا 1860 میلادی توسط وزارت جنگ آن زمان از کشور اتریش خریداری شده است. حدود بیست تا سی سال پس از آن, این داروخانه به دکتر عبدالحسین نظامی, داروساز و دانش آموخته فرانسه داده شد و از آن زمان به بعد به داروخانه نظامی مشهور شد.

بخش اشیاء امانتی موزه ملی:

-       شیشه ها: در بخشی از موزه نمونه هایی از شیشه های دوران تاریخی وجود دارد. گفته شده شیشه ها در داروسازی استفاده می شدند. چون نسبت به سفالی که قبلاً استفاده می شد بهداشتی تر بود، در ضمن معیارها و سنجش ها در این شیشه ها بهتر رعایت می شد.

-       ریتون های سفالی:

-       مفرغ (برنز): پیشینه ساخت مفرغ در کشور ما به 3000 سال پیش باز می گردد.بسیاری از این اشیا مربوط به جراحی های اولیه هستند که به آن ها نیشتر می گفتند که برای باز کردن چرک ها و دمل ها استفاده می شدند.

نمایشگاه موقت:

در این بخش که از نامش نیز پیداست هرچند ازگاهی نمایشگاهی از اسناد, آثار و وسائل بزرگان علم پزشکی برپا می شود و تاکنون جلسه های بزرگداشت مفاخر پزشکی از جمله حکیم عبدالله خان احمدیه, دکتر نظامی, پروفسور شمس را برگزار شده است. در حال حاضر دو نمایشگاه موقت در موزه وجود دارد که یکی متعلق به پروفسور یحیی عدل بنیانگذار جراحی نوین در ایران است و دیگری متعلق به دکتر محمد قریب متخصص طب اطفال می باشد.

بازدید از این موزه برای دانش آموزان کلاس پنجم دبستان به بالا توصیه می شود. در هر بار بازدید حداکثر 60 نفر از دانش آموزان می توانند شرکت کنند. هزینه بازدید برای هر دانش آموز هزار تومان و بزرگسالان دوهزار تومان است .برای هماهنگی با آقای هوشنگی تماس بگیرید.

آدرس موزه: خیابان کارگر شمالی, خیابان شهید فرشی مقدم (شانزدهم), انتهای کوچه پارک علم و فناوری, موزه ملی تاریخ علوم پزشکی، کدپستی 14447-14398- احمدی تلفن 88632857

سایت اینترنتی: www.museum.tums.ac.ir

پست الكترونیكی: muzef@yahoo.com

ساعات کاری موزه:

همه روزه به غیر از روزهای تعطیل از ساعت 8 صبح الی 3 بعد ازظهر, پنج شنبه ها از ساعت 8 صبح الی 12 ظهر.

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: زهرا انصاری

تنظیم: نسرین صادقی