ملاک تشخیص منشأ مشکلات!

«گرفتاری و مصیبت» مقوله ای آشنا است که در هر عصر و زمان از ملزومات زندگی بشر محسوب می‌شود. به طوری که به جرأت می‌توان گفت شخصی نیست که در طول زندگی خود با آن درگیر نشده باشد و فقط نوع آن با تغییر شرائط تغییر می‌کند.

واکنش هر شخص در مواجهه با مشکل متفاوت است؛ گروهی با ظاهر شدن مشکلی کوچک، روحیه خود را باخته و با ناامیدی میدان را خالی می‌کنند و اما گروهی دیگر در پی تشخیص منشأ مشکل بر آمده و پس از آگاهی از آن در صدد جبران آن بر می‌آیند.

در قرآن کریم در این خصوص، آیاتی وجود دارد که کسب معرفت نسبت به آن‌ها می‌تواند انسان را در تشخیص علت و منشأ مشکل و نحوهء برخورد با آن یاری نماید.

ملاک و منشأ مشکلات و گرفتاری ها

خداوند در قرآن کریم می فرماید:

ما أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ مَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ ... (1)

آنچه از نیکی ها به تو می‌رسد، از طرف خداست و آنچه از بدی به تو می‌رسد، از سوی خود توست.

بنابر این آیه ی شریفه، در واقع منشأ اصلی هر گرفتاری، خود انسان است و هر مصیبتی که به او می رسد از جانب خودش است و در نتیجه این مشکل در سه حالت، قابل تصور است:

الف) قصور و سوء تدبیر:

گاهی انسان خواسته یا ناخواسته در امری کوتاهی نموده و یا به واسطه سوء تدبیر سرنوشت خود یا دیگران را تغییر می‌دهد. و طبیعی است که در این صورت نباید جز خودش کسی را ملامت کند. و سزاوار است در برخورد با این گونه مشکلات، علاوه بر جبران مافات، از پروردگار حکیم درخواست توفیقات بیشتر نماید.

ب) گناه:

در برخی از موارد نیز منشأ یک گرفتاری می تواند گناهی باشد که شخص مبتلا مرتکب شده است. به بیان دیگر این گرفتاری عکس العملی است که از عمل یا اعمال او منعکس شده است.

امیر مۆمنان امام علی (علیه السلام) در دعای پرفیضی که به صحابی خاص خود؛ کمیل بن زیاد (علیه الرحمه) آموزش داد، به پروردگارش عرضه می دارد:

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلاَءَ؛

معبودا، بیامرز گناهانی را که موجب نزول بلاء و گرفتاری می شود.

بنده ی مۆمن در برخورد با این نوع مصیبت و گرفتاری، اگر گناهش از حقوق مربوط به خالق (حق الله) است، برای جبران آن استغفار و انابه کند و اگر از حقوق مربوط به مخلوق (حق الناس) است، برای جبران آن اقدامی در جهت اصلاح حقوق ضایع شده می نماید با این امید که پروردگارش از رحمت واسعهء خویش این امر را مرتفع فرماید.

چه گناهانی موجب بروز بلاء و گرفتاری در امور می شود؟

امام سجاد (علیه السلام) در حدیثی می فرماید:

وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلَاءَ؛ تَرْکُ إِغَاثَةِ الْمَلْهُوفِ، وَ تَرْکُ مُعَاوَنَةِ الْمَظْلُومِ، وَ تَضْیِیعُ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ (2)

در این حدیث شریف سه گناه معرفی شده است که موجب نزول بلا می شود:

1) کمک نکردن به شخص گرفتار

2) کمک نکردن به شخص مظلوم

3) ضایع کردن و ترک امر به معروف و نهی از منکر

بندگان ناسپاس

خداوند حکیم در چند موضع از قرآن کریم در معرفی انسان‌های ناسپاس می‌فرماید: برخی از بندگان تا زمانی که به مصیبتی گرفتار نشوند به اعمال ناپسند خود ادامه می‌هند، ولی به محض این‌ که به مصیبتی گرفتار شوند عملکرد و سیرت ناپسند سابق خود را فراموش می‌کنند و به درگاه احدیت متمسک شده و عهد می‌بندند که اگر خداوند، از این بلا نجاتشان دهد در زمره ی بندگان نیک سیرت قرار گیرند! ولی پس از خروج از ورطهء گرفتاری دوباره به گذشته ی خود رجوع می‌کنند.

وَ إِذا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فِی الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلاَّ إِیَّاهُ فَلَمَّا نَجَّاکُمْ إِلَی الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَ کانَ الْإِنْسانُ کَفُوراً (الإسراء / 67)

و چون در دریا به شما خوف و خطری رسد به جز خدا همه را فراموش می‌کنید، ولی همین که خدا شما را نجات داد باز از خدا روی می‌گردانید که انسان کفر کیش و ناسپاس است.

ج) تقرب عبد به معبود:

گاهی نیز گرفتاری و مشکلی پیش می آید و بندهء مبتلا کاملا به احوال و اعمال خود واقف است و می داند که قصور یا سوء تدبیری نداشته و یا معصیتی مرتکب نشده که منشأ گرفتاریش باشد.

این نوع گرفتاری ناشی از رحمت واسعه ی پروردگار است و انسان را به معرفت و رضوان پروردگار رهنمون ساخته و او را به مقام قرب به معبود نائل می نماید.

و به قول حافظ شیرازی:

هر که در این دهر مقرب‌تر است   جام بلا بیشترش می‌دهند

مۆید این مطلب در قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم السلام) نیز بسیار است که ذکر آن در این وجیزه نمی‌گنجد و فقط به ذکر یک مورد از آیات و روایات بسنده می کنیم؛

أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِکُم مَّثَلُ الَّذِینَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِکُم مَّسَّتهُمُ الْبَأْسَاءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُواْ حَتیَ یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَهُ مَتیَ نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ (3)

آیا گمان دارید که وارد بهشت می‌شوید بی‌آنکه حوادثی همچون حوادث گذشتگان بر شما وارد شود که گرفتار رنج و سختیها بودند و متزلزل شدند تا آنجا که پیغمبر و اهل ایمان گفتند: پس یاری خدا کی خواهد بود؟ بدانید که یاری خدا نزدیک است.

امام صادق (علیه السلام) نیز می‌فرماید:

الْمُۆْمِنُ لَا یَمْضِی عَلَیْهِ أَرْبَعُونَ لَیْلَةً إِلَّا عَرَضَ لَهُ أَمْرٌ یَحْزُنُهُ یُذَکَّرُ بِهِ (4)

بر مۆمن چهل شب نمی گذرد مگر اینکه واقعه ای برایش رخ می دهد که او را غمگین می کند و به واسطه آن متذکر (پروردگارش) می گردد.

آری، این نوع گرفتاری برای مۆمن سراسر خیر و برکت است و با ابتلاء به آن مسرور شده و شکر خالق را به جای می آورد. از این رو بسیاری از بزرگان، اگر تا مدتی مبتلا به گرفتاری نمی شدند به درگاه الهی تضرع نموده و اظهار نگرانی می نمودند که نکند معبودمان ما را به خودمان واگذار کرده باشد!

پی نوشت ها:

1) سوره مبارکه نساء. آیه 79

2) وسائل‌الشیعة ج 16 ص 281

3) سوره مبارکه بقره. آیه 214

4) الکافی ج 2 ص 254

علی سیف     

بخش قرآن تبیان

مطالب مرتبط:

بی حیایی آفت جامعه و دین ما

لطفا زندگیتان را زهر مار نکنید

مشكل جامعه ما اخلاقی است