تفاوت روزی با عدالت خدا سازگار است؟

بدون شک خداوند رزق و روزی را بین انسانها تقسیم کرده است؛ چه سپاسگزار باشند چه ناسپاس. و این لطف عام خداوند است که شامل همگان- اعم از مسلمان و کافر- شده است. اما چرا خداوند این روزی را یکسان تقسیم نکرده است؟ آیا این عمل با عدالت خداوند تناقض ندارد؟

تفاوت نه تبعیض

‏ابتدا باید به این نکته توجه کرد که آنچه در خلقت وجود دارد “تفاوت”‌ است نه “تبعیض”‌. تبعیض از ناحیه دهنده است، ولى تفاوت مربوط به گیرنده است. تبعیض آن است كه در شرایط مساوی و استحقاق‌های همسان بین اشیاء و انسان ها فرق گذاشته شود، ولی تفاوت آن است كه در شرایط نامساوی چنین فرقی وجود داشته باشد. بدون شک اختلافى که در میان انسانها از نظر بهره هاى مادى و درآمدها وجود دارد قسمت مهمش مربوط به تفاوت استعدادهاى آنها است، این تفاوت استعدادهاى جسمانى و روحانى که سرچشمه تفاوت در کمیت و کیفیت فعالیتهاى اقتصادى مى شود بهره بعضى را بیشتر ودرآمد بعضى را کمتر مى کند.

البته تردیدى نیست که گاهى صرفاً حوادثى که از نظر ما جنبه تصادف دارد سبب مى شود که بعضى به مواهب بیشترى دست یابند، ولى اینها را مى توان امور استثنائى شمرد، آنچه پایه و ضابطه اصلى در غالب موارد است، همان تفاوت در کمیت یا کیفیت تلاشها است (البته موضوع بحث ما یک جامعه سالم و خالى از استثمار و بهره کشیهاى ظالمانه است، نه جوامع منحرف که از قوانین آفرینش و نظام انسان برکنارند).

حتى کسانى را که گاهى ما آنها را انسانهاى بى دست و پا و بى عرضه اى مى پنداریم و از اینکه در آمدهاى قابل ملاحظه اى دارند تعجب مى کنیم اگر با دقت بیشترى در جسم و روان و اخلاق آنها بیندیشیم و قضاوتهائى که از مطالعات سطحى سرچشمه مى گیرد، دور بیفکنیم، خواهیم دید که آنها غالباً نقطه قوتى داشته اند که به جائى رسیده اند.

بهر حال این تفاوت درآمدها از تفاوت استعدادهائى سرچشمه مى گیرد که آن هم نیز از مواهب الهى است، ممکن است در پاره اى از موارد اکتسابى باشد ولى درپاره اى از موارد نیز قطعاً غیر اکتسابى است، بنابراین حتى در یک جامعه سالم از نظر اقتصادى نیز تفاوت درآمدها غیر قابل انکار است، مگر اینکه بتوانیم انسانهاى قالبى همشکل و همرنگ و هم استعداد بسازیم که هیچگونه تفاوتى باهم نداشته باشند و تازه اول دردسر و مشکلات است!.

حکمت تفاوت روزی ها

1ـ امتحان الهی

امام علی (علیه السلام) می فرماید:“خداوند روزی ها را مقدر فرمود و آنها را زیاد و کم به صورت عادلانه تقسیم نمود، تا از این طریق سپاس گزاری و شکیبایی توانگر و تهی دست را به آزمایش گذارد”‌.(1)

پس یکی از حکمت های تفاوت در رزق در بین انسان ها آن است که وسیله ای برای آزمایش آنها باشد.در عین حال باید این تصور را از خود دور نماییم که اگر خداوند به شخصی امکانات مالی بهتری داده و او را از دشواری هایی همانند بیماری و آوارگی و غیره دور داشته، پس خداوند او را بیشتر دوست دارد، بلکه باید به این یقین برسیم که خداوند بهتر از دیگران، خوبی بنده مۆمن خود را خواسته و هر تصمیمی که برای او گرفته، در آن خیری نهفته است.

امام صادق(علیه السلام) می فرمایند:"من از بنده مۆمن در عجبم، زیرا خداوند هر چیزی که برای او مقدر نماید، سرانجامش برای این بنده خیر است، اگر مقدر شود که او را با قیچی تکه تکه نمایند، برای او خوب است و اگر مقدر شود که شرق و غرب عالم از آن او باشد، باز هم به نفع او تمام می شود"!(2)

و این تفاوت ها را حتی در میان پیامبران نیز مشاهده می نماییم به گونه ای که پیامبری همانند سلیمان(علیه السلام) برسرزمین پهناوری حکمرانی می نموده و جن و انس و پرندگان در خدمت او بودند،و بادها در اختیارش قرار گرفته و او را به هر مکانی که خواسته بود می بردند، و از طرف دیگر، پیامبری همانند ایوب(علیه السلام) در دشواری ها و گرفتاری های فراوانی قرار داشت،و این نمی تواند دلیل باشد بر این که خداوند سلیمان(علیه السلام) را بر ایوب(علیه السلام) ترجیح داده، بلکه دلیل آن است که هر یک از بندگان به گونه ای مورد آزمایش قرار می گیرند.

با دانستن این مسئله و این که جایگاه ویژه ای برای بندگان نزد خداوند وجود دارد که به جز با از دست دادن اموال و یا رسیدن آسیب جسمی به شخص، نمی توان به آن جایگاه رسید (3)و یا این که دشواری های زندگی هرچه بیشتر باشد پاداش خداوند در مقابل آن نیز بیشتر خواهد بود، و خدا زمانی که بنده ای را دوست می دارد، او را به دشواری های بزرگ مبتلا می سازد،(4)

2ـ  گاهی استدراج

این نکته نیز قابل توجه است که هر افزایش ثروتی را نمی توان لطف خاص خداوند دانست، بلکه تنها ثروتی از این خصوصیت برخوردار است که از راه مشروع به فرد با ایمان عطا شده و او نیز این ثروت را در راه هایی که مورد پسند خداوند است، هزینه نماید.

در غیر این صورت، سرمایه و ثروت، نه تنها لطف خاص نیست، بلکه شاید نشانه ای از عذاب الهی باشد که قرآن کریم، تعبیر “استدراج”‌ را برای آن به کار برده(5) و بیان نموده که اگر اشخاصی، آیات و نشانه های الهی را که برایشان قرار دادیم، به فراموشی بسپرند، ما نیز در مقابل، درهای رسیدن به تمام مقاصد دنیوی را برای آنان باز می نماییم، تا آن که از ثروت ها و موقعیت های به دست آمده برای خود شادمان شوند، سپس آنها را در حالی که امر برایشان مشتبه شده، به عذاب ناگهانی دچار خواهیم نمود (6)مطمئنا چنین ثروتی را نباید نشانه لطف خاص خدا بدانیم، بلکه باید از گرفتار شدن در چنین دامی به او پناه ببریم.

کلام آخر:

تفاوت روزی انسانها به تفاوت استعدادهای آنان برمی گردد نه تبعیض خداوند. این تفاوتها نیز قطعاً حکمتی دارد که در بیان ائمه آزمایش الهی است در جهت شناسایی افراد سپاسگزار و ناسپاس. این ثروتها اگر براساس استعدادهای افراد از راه مشروع کسب گردد خوب است وگرنه ممکن است استدراج الهی باشد برای کسانی که آیات الهی را فراموش کرده اند.

پی نوشتها:

1ـ نهج البلاغه، خطبه91.

2ـ وسائل الشیعه، ج 3 ، ص 250.

3ـ همان ، ج 3، ص 262، ح 3587,.

4ـ همان، ج 3، ص 252، ح 3553,.

5ـ اعراف/182؛ قلم/44.

6ـ انعام/44.

منبع:

سایت makarem

سایت quranct

سایت andisheqom

مطالب مرتبط:

رزق و رزّاق از دیدگاه قرآن

رابطه تقسیم روزی و ظرفیت افراد 

فرهنگ رزق و روزى را بیاموزیم