آشنایی با زید بن علی(علیهماالسلام)
فرقه زیدیه یکی از فرق شیعه به حساب می‌آیند که خود را منتسب به زید، فرزند امام سجاد (علیه السلام) دانسته‌اند. برای آشنایی با این فرقه ابتدا لازم است با شخصیت زید، علل قیام و موضع وی نسبت به اصول شیعه امامیه آشنا گردید. به همین دلیل در این مجال به بررسی برخی از مهم‌ترین نکات از زندگینامه زید پرداخته می‌شود.
سال ولادت و مادر زید (علیه السلام)
در مورد تاریخ ولادت ابو الحسین زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السلام) روایات فراوان و مختلف الدلالتی وجود دارد. به عنوان نمونه فرات بن ابراهیم در تفسیر خود چنین نقل کرده است:
عمر جعفری گفت: «من همه ساله حج به جا می‌آوردم و نزد علی بن حسین (علیه السلام) می‌رفتم و بر وی سلام عرض می‌کردم. در یکی از این زیارت‌ها، صبحگاهان، علی بن حسین (علیهما السلام) را در حالی که صورتش همچون خورشید می‌درخشید مشاهده کردم که فرمود: دوشنبه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را در خواب دیدم که نزد من آمد و دستم را گرفت و وارد بهشت کرد و یکی از حوران را به ازدواج من درآورد و او از من باردار شد. پس رسول الله (صلی الله علیه و آله) بانگ کرد: ای علی بن حسین (علیهما السلام)، مولود وی را زید نام بنه. این روز ما از مجلس برنخاستیم تا آنکه مختار بن ابی عبید مادر زید را، که سی هزار درهم خریده بود به رسم هدیه نزد علی بن حسین (علیهما السلام) فرستاد. سال بعد، به قرار، حج گزاردم و برای عرض سلام خدمت علی بن حسین (علیه السلام) رسیدم. آن حضرت، فرزند خود زید را، که سه ماه داشت و بر روی شانه چپ نشانیده بود، بیرون آورد و این آیه را خواند و با دست زید را نشان داد: هَذا تَأویلُ رَۆیایَ مِن قَبل قَد جَعَلَها رَبی حَقّاً».
این حدیث و احادیث مشابه دیگر، به روشنی می‌نمایاند که زید از جاریه اهدایی مختار در همان سال اول متولد گردید؛ بنا بر این، اقوال پراکنده دیگر در باب ولادت وی، که مستند معتبر معینی ندارد، اعتباری نیست. سال این جریان 66 یا 67 هجری است.
با در نظر گرفتن روایات اندکی که از دوران کودکی وی در دست است می‌توان چنین به دست آورد که پدرش از تولد او بسیار خوشحال گشته و اهتمام فراوان بر تربیت وی داشته است.
او سیر تکاملی خویش را نزد برادر بزرگترش امام باقر (علیه السلام) گذراند و علاقه بسیار زیادی به تعلیم دانش و به دست آوردن علومی که نزد دیگر مردمان بود داشت به همین دلیل نزد علمای صحابه و بزرگان علمای تابعین می‌رفت. به عنوان نمونه می‌توان به عروة بن زبیر، ابو الطفیل عامر بن واثلة اللیثی، إبان بن عثمان، عبد الله بن رافع و دیگران اشاره نمود.
کنیه و لقب زید (علیه السلام)
کنیه حضرت زید همه جا ابو الحسین است، مگر در پاره‌ای از منابع معدود که به سهو ابو الحسن آورده شده است و قطعا تصحیفی از ابو الحسین می‌باشد. حسین پسر زید است که پس از شهادت پدر در خانه حضرت صادق (علیه السلام) به سر می‌برد و از آن جناب علم فراوان کسب کرد.
لقب زید را «زید الازیاد» ذکر کرده‌اند زیرا وی بر همه کسانی که بدین نام موسوم بوده‌اند برتری داشته است. شجاعت‌ها و از خودگذشتگی‌های در راه دین و اَعمال صالحه و شهادت، وی را آن همه مورد مدح و تمجید ائمه (علیهم السلام) قرار داده است.
همسران و فرزندان
وی در ابتدای دوران جوانی با دختر ابی هاشم بن محمد بن الحنفیه به نام «أریطَه» ازدواج کرد. سپس در اثنایی که در کوفه می‌زیست با دو زن دیگر نیز ازدواج نمود. یکی دختر یعقوب بن عبد الله سلمی و دیگری دختر عبد الله بن ابی العنبس ازدی بودند. زید زن دیگری نیز داشته است که در تاریخ با نام ام ولد مشهور است.
از زید تنها چهار پسر زیر به دنیا آمدند:
1ـ یحیی بن زید که از ریطه به دنیا آمد.
2ـ عیسی مۆتم الاشبال فرزند ام ولد و کنیه‌اش ابو یحیی بود.
3ـ حسین ذو الدمعه که مادرش ام ولد و کنیه‌اش ابو عاتقه و ابو عبد الله بود و ذو الدمعه لقب داشت.
4ـ محمد بن زید از ام ولد به دنیا آمد.کنیه وی ابو جعفر و ابو عبد الله بود.
فضائل زید بن علی (علیهماالسلام)
زید در علوم مختلفی چون علوم قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، کلام، دانش‌های عربی تبحر داشت و اطلاع کافی از اقوال علما در تمام زمینه‌ها و صحت و سقم عقایدشان داشت.
در مورد فضائل زید اقوال بسیاری از سوی علما گفته شده است:
ـ خالد بن صفوان در سخنی به علم و فصاحت وی اشاره کرده می‌گوید: "ما سمعت قرشیا و لا عربیا أبلغ فی موعظة و لا أظهر حجة و لا أفصح لهجة منه".
ـ شعبی: "و الله ما ولدت النساء أفضل من زید بن علی و لا أفقه و لا أشجع و لا أزهد".
ـ أبوحنیفه: "شاهدت زید بن علی کما شاهدت أهله فما رأیت فی زمانه أفقه منه، و لا أعلم، و لا أسرع جوابا، و لا أبین قولا، لقد کان منقطع القرین".
زید عمر خویش را تنها در راه علم مصروف نداشت بلکه در زمینه امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت جدش محمد (صلی الله علیه و آله) گام‌هایی جدی برداشت.
زید در کنار اهل بیت (علیهم السلام) پرورش یافته بود و در روحش ایمان، زهد، تقوا، وقار در علم ایجاد گردیده بود. وی شخصیتی متوازن و نیکو داشت. امام باقر (علیه السلام) تا حدی به وی اعتماد داشتند که او را وکیل فرزندان امام حسین (علیه السلام) قرار داده بودند.
علاوه بر این وی جایگاه والایی نزد اقشار مختلف جامعه داشت و همگان دوستش داشته و احترامش می‌کردند.
سال شهادت و مدت عمر
در احوال زید نکات و مطالب مبهم و تاریک، همچنین اخبار برساخته فراوان به چشم می‌خورد. یکی از آن‌ها موضوع سال قیام و شهادت آن جناب بوده است که به اختلاف آن را از سال 118 تا 123 هجری دانسته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سال 122 هجری ارجح است زیرا:
1ـ این قول، از اقوال دیگر مشهورتر است و شهرت یکی از قرائن صحت می‌باشد.
2ـ اسنادی که متضمن این قول‌اند، در زمینه تاریخی از قوت بیشتری برخوردارند. این رحجان از حیث سندی و دلالی دیده می‌شود.
طول عمر آن جناب نیز با در نظر گرفتن تفاوت‌ها در سال ولادت، مختلف خواهد بود. اگر ولادت زید در سال 66 یا 67 پذیرفته شود، مدت عمر آن بزرگوار باید 55 یا 56 سال باشد.
چکیده
در مورد تاریخ ولادت ابو الحسین زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السلام) روایات فراوان و مختلف الدلالتی وجود دارد. لکن آنچه به نظر صحیح‌تر می‌رسد آن است که زید از جاریه اهدایی مختار در همان سال اول متولد گردید و سال این جریان 66 یا 67 هجری بوده است. کنیه حضرت زید را ابو الحسین و لقب او «زید الازیاد» ذکر کرده‌اند. بر اساس بسیاری از گزارشات تاریخی، وی چهار همسر اختیار نمود: «أریطَه» دختر ابی هاشم بن محمد بن الحنفیه، دختر یعقوب بن عبد الله سلمی، دختر عبد الله بن ابی العنبس ازدی و ام ولد. وی چهار پسر به نام‌های یحیی، عیسی، حسین و محمد از خود به یادگار گذاشت. زید در علوم مختلفی چون علوم قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، کلام، دانش‌های عربی تبحر داشت و عالمان در مدح او اقوال فراوان داشته‌اند. زید در کنار اهل بیت (علیهم السلام) پرورش یافته بود و در روحش ایمان، زهد، تقوا، وقار در علم ایجاد گردیده بود. سال قیام و شهادت آن جناب نیز از موارد مورد اختلاف بوده که آن را از سال 118 تا 123 هجری دانسته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سال 122 هجری ارجح است. طول عمر آن جناب نیز با در نظر گرفتن تفاوت‌ها در سال ولادت، مختلف خواهد بود. اگر ولادت زید در سال 66 یا 67 پذیرفته شود، مدت عمر آن بزرگوار باید 55 یا 56 سال باشد.
زینب مجلسی راد
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
1 - الإمام زید بن علی المفتری علیه، شریف الشیخ صالح أحمد الخطیب، ص 41.
2 - زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت (علیهم السلام)، الشیخ نوری حاتم، ص 75.
3 - سیره و قیام زید بن علی، حسین کریمان، ص 14 تا 37.
4 - کتاب الصفوة، للإمام زید بن علی بن الحسین (علیهما السلام)، دراسة و حقیق الدکتور حسن محمد تقی الحکیم، صص 27 تا 33.
مطالب مرتبط:
