طبقه‌بندی جانداران

جانوران بسیار گوناگونند. توانایی آن‌ ها با سازگاری در محیط‌های مختلف سبب شده است كه این موجودات در سراسر كره زمین در شرایط گوناگون محیطی به شکل‌های متفاوت زندگی كنند. دانشمندان عقیده دارند كه هنوز نیمی از انواع جانوران بر روی کره‌ی زمین شناخته‌نشده‌اند. مبحث جانوران بسیار می‌باشد و دراین نوشتار نکات کوتاه و مختصری بیان شده است.

تاریخ علم رده‌بندی جانداران همیشه با تغییر همراه بوده است. تغییری که محصول کشف هر گونه‌های جدید، دستیابی به دانش جدید درباره جانداران و همچنین گسترش و تحول روش‌های تحقیق است. امروزه نیز رایانه و فناوری‌های مربوطه به آن در کنار علوم مختلف، حوزه وسیعی از روش‌ها و ابزارهای جدید را در اختیار متخصصان رده‌بندی قرار می‌دهند.

تاکسونومی (آرایه‌شناسی) شاخه‌ای از علم زیست‌شناسی است که به مطالعه‌ی رده‌بندی جانداران می‌پردازد. این علم در یونان و روم باستان شکل گرفت. ارسطو فیلسوف مشهور یونانی از علاقه‌مندان به این علم بود. او جانداران را به 14 گروه مانند پستانداران، پرندگان، ماهی‌ها و ... تقسیم کرد و سپس افراد هر گروه را بر اساس اندازه به زیرگروه‌هایی قرار دارد. با گذر زمان این طبقه ‌بندی‌ها تغییراتی کرد.

اصول اولیه

برای این که کار بررسی جانداران، اعم از جانوران و گیاهان، ساده‌تر شود، آن‌ها را رده‌بندی یا طبقه‌بندی می‌کنند. در طبقه‌بندی زیست‌شناختی یا طبقه‌بندی علمی در زیست‌شناسی به بیانی دیگر طبقه‌بندی علمی جانداران، هر جانداری جایگاه ویژه‌ای از نظر دسته‌بندی دارد. به هر سطح از دسته‌بندی، یک آرایه گفته می‌شود. طبقه‌بندی علمی جانداران در واقع زیرمجموعه‌ای از دانش آرایه‌شناسی زیستی یا آرایه‌شناسی است.

طبقه‌بندی علمی جانداران شکلی از آرایه‌شناسی علمی است که باید آن را از طبقه‌بندی جانداران از سوی مردم عادی که بنیان علمی ندارند، بازشناخت. گرچه گاه اصطلاحات سامانه شناسی، آرایه‌شناسی و طبقه‌بندی علمی را به طور مترادف باهم به‌کاربرده می‌شوند و ممکن است برخی آن‌ها را باهم اشتباه گیرند؛ ولی هر یک تعریف و مرز و محدوده کاری مربوط به خود را دارند.

آرایه‌شناسی به توصیف، شناخت، طبقه‌بندی و نام‌گذاری اندام چه موجود و چه منقرض گفته می‌شود. در حالی که طبقه‌بندی علمی تنها بر بخشی از این دامنه یعنی همان گذاردن اندام‌ها در گروه‌هایی که ارتباط بین آن‌ها را بنمایاند، می‌پردازد.

طبقه‌بندی علمی کمک بزرگی در ثبت و گزارش اطلاعات، هم به دانشمندان و هم به مردم عادی می‌رساند. در واقع گام آغازین برای ادامه بررسی‌های آرایه‌شناختی به شمار می‌رود. سامانه شناسی نیز هرچند در عمل کل حوزه کاری «آرایه‌شناسی» را در بر می‌گیرد ولی هدف اصلی‌اش پی بردن به چگونگی خویشی‌ها و نسبت‌های اندام‌ها در طول زمان است.

تحول

روش‌های گوناگونی برای طبقه‌بندی جانداران ارائه شده است که در ابتدا کارلوس لینه به سال 1735 میلادی طبقه‌بندی خود را دو سلسله‌ای ارائه داد و آن‌ها را به گیاهان و جانوران تقسیم کرد. پس از آن ارنست هکل در سال 1866 طبقه‌بندی سه سلسله‌ایی ارائه کرد و تقسیم‌بندی آن به صورت آغازیان، گیاهان و جانوران بود. با گذشت زمان کوپلند این تقسیم‌بندی را توسعه داد و تقسیم‌بندی چهار سلسله‌ایی ارائه داد که در آن تقسیم‌بندی آن به صورت مونرا، آغازیان، گیاهان و جانوران تقسیم‌بندی کرد. ویتکر در سال 1969 میلادی این تقسیم‌بندی را 6 سلسه ای کرد و قارچ‌ها و باکتری‌ها را در سلسله جداگانه در نظر گرفت.

طبقه‌بندی جانوران:

بی‌مهرگان:

بی‌مهرگان گروه بزرگی از جانوران را تشکیل می‌دهند که در همه جای کره زمین پراکنده هستند و شامل شاخه‌ها و رده‌های زیادی هستند. بی‌مهرگان فراوان‌ترین گروه جانوران روی زمین‌اند.

الف) بی‌مهرگان ساده مانند اسفنج‌ها، کیسه‌تنان و کرم‌ها.

ب) بی‌مهرگان پیشرفته مانند نرم‌تنان، بندپایان و خار پوستان.

به طور مثال حشرات که هم در خشكی و هم در آب قابل‌مشاهده‌اند؛ بدنی شامل سر، سینه و شكم دارند. معمولاً دارای سه جفت پا و دو جفت بال هستند كه به سینه متصل است.

چشم‌های آن ها ساده و مركب است. علت سازگاری مناسبشان درطبیعت این است كه از غذاهای متنوع استفاده می‌کنند و سرعت زیاد تولیدمثل دارند. (مگس، سنجاقك، ملخ)

مهره‌داران:

بدن این جانداران دارای سر، تنه و دم است. دارای اسكلت داخلی می باشند و مغز آن ها درون جمجمه قرار دارد. دستگاه گردش خون بسته دارند؛ خون آن ها دارای گلبول های سفید و هموگلوبین در گلبول های قرمز است.

الف) مهره‌داران خونسرد مانند ماهی‌ها، دوزیستان.

ب) مهره‌داران خونگرم مانند پرندگان و پستانداران.

ماهی‌ها:

ماهی‌ها از لحاظ شكل، رنگ و اندازه و نوع غذای مصرفی و نوع رفتارها، با یكدیگر متفاوتند.

خزندگان:

لاک‌پشت‌ها، سوسمارها، مارها و تمساح‌ها خزندگانی هستند كه ساكن خشكی و یا به طور ثانویه در آب زندگی می‌کنند. این جانوران در پوست خود پولک‌دارند و با شش تنفس می‌کنند، قلب آن‌ها چهار حفره‌ای است. تخم‌گذار و تخم آن‌ها دارای پوسته است دایناسورها قدیمی‌ترین خزندگان هستند كه حدود 65 میلیون سال پیش بر روی زمین زندگی می کرده‌اند.

پرندگان:پوست آن‌ها دارای پر و منقار آن‌ها شاخی است. در این جانوران دست‌ها تبدیل به بال شده است. قلب آن‌ها چهار حفره‌ای است دمای بدن آن‌ها ثابت است (خون گرم) حدود 10 هزار گونه آن‌ها شناخته شده است. پرها كه سبك و مقاومند بدن را گرم نگه می‌دارند و هم به پرواز كمك می‌کند. پرندگان از لحاظ شكل بدن، پاها، منقار ... فرق های زیادی باهم دارند.

پستانداران:

پستانداران در همه جای زمین زندگی می‌کنند.

ویژگی‌های مشترك آن‌ها عبارتنداز:

پوست آن‌ها مو دارد.

قلب چهار حفره‌ای دارند.

گلبول های قرمز خون هسته ندارند.

حفره عمومی توسط دیافراگم به دو بخش تقسیم شده است

دما بدن ثابت دارند.

لقاح داخلی دارند و مراحل رشد جنین در درون رحم صورت می‌گیرد و نوزاد از غدد پستانی شیر می‌خورد. حدود 5000 گونه پستاندار شناخته شده است.

قدرت یادگیری پستانداران نسبت به سایر مهره‌داران زیاد تر است.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا