دوبله با طعم لهجه

گفت‌وگو با مهرداد رئیسی، مدیر انجمن گویندگان جوان

این گروه تمرکز خود را بر دوبله کارتون گذاشتند. ابتدا، دوبلورهای باسابقه با راه اندازی و فعالیت انجمن گویندگان جوان بشدت مخالفت کردند؛ مخالفتی که همچنان ادامه دارد، اما مهرداد رئیسی و گروهش به کارشان ادامه دادند و تلاش کردند با نوآوری در دوبله کارتون این برنامه ها را برای مخاطبان این آثار دیدنی تر کنند. یکی از این نوآوری ها استفاده از لهجه مناطق مختلف ایران در دوبله بود. مثلا در کارتون شگفت انگیزان، یکی از شخصیت ها با لهجه جنوبی صحبت کرد. این اقدام مهرداد رئیسی هر چند اعتراض دوبلورهای باسابقه را برانگیخت، اما بشدت مورد استقبال مردم قرار گرفت. در گفت وگویی که می خوانید، رئیسی درباره شیوه های کارش بیشتر توضیح داده است.

در ترجمه متن و دیالوگ کارتون های خارجی چقدر دخل و تصرف می کنید و چقدر به متن اصلی وفادار می مانید؟

دخل و تصرف در ترجمه و دیالوگ ها تا حدی انجام می شود که به بومی سازی و پرهیز از گرته برداری غلط زبانی مربوط شود . بومی سازی در تعریف دوبله آمده و در دوبلاژ این اجازه به زبان مقصد داده می شود تا با تغییراتی در دیالوگ (به شکلی که به روند اصلی داستان صدمه نزند و هدف اصلی اثر را دنبال کند)، آن را برای مخاطب ملموس تر کند. به عنوان مثال ممکن است طنزهایی در زبان اصلی به کار رفته باشد که اجتماعی بوده و مربوط به کشوری خاص باشد. در این صورت اگر فضای توضیح آن در دیالوگ ها موجود نباشد، باید از معادل یا مشابه فارسی یا در نهایت با رعایت هدف کارگردان (مثلا خنداندن مخاطب) جایگزینی مناسب برایش در نظر گرفته شود.

نظرتان درباره بومی سازی در دوبله کارتون چیست؟

نیاز به بومی سازی در دوبله انیمیشن بیش از فیلم حس می شود، چون بیشتر مخاطبان کارتون را کودکان تشکیل می دهند و تفهیم مطالب، آن هم مطالب موجود در فرهنگ و جامعه ای بیگانه برای آنان به زبان مادری، موضوعی ضروری است. ما در دوبلاژ کارتون این گونه موارد را همواره در نظر داریم.

شما لهجه را وارد دوبله کارتون کردید. این کار موافقان و مخالفان زیادی دارد. از انتخاب این روش در دوبله بگویید و این که چقدر در این کار موفق یا ناموفق بوده اید؟

در دوبلاژ انیمیشن بله، ولی استفاده از گویش (لهجه) در آثار سینمایی پیش از حضور بنده در این عرصه نیز معمول بود، (به عنوان مثال فیلم سینمایی آستریکس و اوبلیکس با لهجه لری از صدا و سیما پخش شد.) انتخاب این روش در دوبلاژ انیمیشن در بسیاری موارد برگرفته از زبان اصلی آثار است، به عنوان مثال لهجه بریتیش، اسکاتلندی و تگزاسی ولی هدف بنده از به کارگیری گویش ها، احترام به لهجه های مختلف و شناساندنآن به نسل های جدید و آینده و همچنین فارسی زبانان کشورهای همسایه است. ما در کشور پهناورمان بیش از 300 نوع گویش مختلف داریم که متاسفانه رو به زوال هستند. از نظر من زنده نگه داشتن گویش ها در دوبلاژ آثار علاوه بر شیرین تر کردن آنها جزو رسالت دوبلاژ فارسی نیز محسوب می شود. انجام این کار مستلزم شناخت خوب از گویش مورد نظر و به کارگیری صحیح آن به شکلی است که خدای ناکرده توهین تلقی نشود. مثلا من از بسیاری افراد مختلف ساکن جنوب و شمال کشور شنیده ام که انیمیشن شگفت انگیزان را بارها  صرفا به دلیل وجود گویش شمالی و جنوبی در دوبلاژ این اثر تماشا کرده اند. در مجموعه انیمیشن های آموزشی گاز روستایی (پژمان، پریا و حسن خطر داره...) که مدیریت دوبلاژش را بنده بر عهده داشتم نیز سعی شد، از ترکیب گویش های مختلف، گویشی جدید و غیرمنسوب به مکانی خاص ساخته شود و به شیرینی کار بیفزاید که بر حسب آمار، خوشبختانه مورد توجه و پسند مخاطبان سراسر کشور واقع شده بود.

دوبلور حرفه ای از نظر شما چه ویژگی هایی دارد؟ بخصوص کسانی که در دوبله کارتون فعالیت می کنند.

دوبلور حرفه ای کسی است که همزمان، دیدن، شنیدن، خواندن، سینک گویی و بازی مناسب را با چاشنی خلاقیت به نمایش بگذارد. در دوبلاژ انیمیشنی که در انجمن گویندگان جوان انجام می شود، علاوه بر موارد بالا رعایت عکس العمل های میمیکی شخصیت ها و سینک های فیزیکی مربوط به حرکات و حالات شخصیت ها، حین گویندگی بسیار مهم و قابل توجه است.

به قول استادم، پدر دوبلاژ ایران، مرحوم علی کسمایی، فقط جنس صدا در دوبلاژ لازمه گویندگی خوب نیست، بلکه داشتن شعور کافی برای درک بازی شخصیت اثر سینمایی و باورپذیرتر کردن فارسی صحبت کردن آن شخصیت هم، لازمه دوبلوری خوب است.

آیا شما در زمینه دوبله کارتون های ایرانی هم فعالیت دارید؟ در دوبله این آثار هم از همان دوبلورهای آثار خارجی استفاده می کنید؟

بله، بسیاری از انیمیشن های بلند و کوتاه ساخت ایران و بازی های رایانه ای تولید داخل را به فارسی صداگذاری کرده ایم. در دوبله این آثار هم از همان گویندگان آثار خارجی استفاده می کنیم. تنها تفاوتی که در دوبله این نوع آثار وجود دارد، موسیقی گفتار آنهاست. لحن و موسیقی دوبلور یک اثر فرانسوی با یک اثر ایرانی با آمبیانس های محیطی (صداهای عمومی) مربوط باید هماهنگ و متفاوت باشد، هرچند در هر دو کار دوبلور فارسی صحبت می کند.

دوبله یک کارتون چقدر زمان می برد؟ آیا وقت کافی برای این آثار می گذارید؟ چون برخی بر این باور هستند که دوبله کارتون زمان زیادی احتیاج ندارد و لازم نیست حروف و کلمات با صورت و لب شخصیت های کارتونی کاملا هماهنگ باشد.

دوبله یک کارتون در انجمن گویندگان جوان و با شیوه ای که بنده در ایران پایه گذاری کردم، حداقل سه روز زمان می برد که کیفیت، اولین و مهم ترین فاکتور آن است. متاسفانه در حال حاضر دوبله این گونه آثار در مجموعه های دیگر یک روزه انجام می شود که اصلا خوب نیست.

رعایت همزمانی ادای دیالوگ با باز و بسته شدن لب شخصیت داستان، در دوبلاژ انیمیشن بسیار حساس تر و مهم تر از فیلم است چون مخاطبانی بسیار دقیق و ناظرانی بی طرف دارد.

به هیچ وجه دوبلاژ انیمیشن ساده تر از فیلم نیست و برعکس به دلیل ضرباهنگ سریع و غیرطبیعی دیالوگ گویی و اصلا صحبت و حس گرفتن و سرانجام باورپذیر کردن شخصیت هایی که نمونه زنده و حاضر آنها موجود نیست (به عنوان مثال کمد، صابون، قوری و حیوانات مختلف) خیلی دشوارتر است.