وقت سینما رفتن است
شاید سینمای داستانی ، علاوه بر جنبه ی سرگرم کننده اش بخش های عمیقی از اندیشه ی فردی ، مناسبات اجتماعی و یا هر پدیده ی دیگری را در خود داشته باشد ، اما به هر حال عنوان و کارکرد و خواست مخاطبش کمتر می تواند آن جنبه های غیر سرگرم کننده را پررنگ جلوه دهد . برای یک سینمای داستانی غیر مستند رسالت همان بخش سرگرم کننده است .
اما در یک مستند بخش های سرگرم کننده تا میزانی مورد بررسی قرار می گیرد که وجوه زیباشناسی تصویری مخدوش نشود .
مستند تصمیم مخاطب به اندیشه و کشف حقیقت است و به همین رو خواستگاه مستند ناگزیر در این محوریت اندیشه تعریف و باز شناسی می شود .
علاوه بر این همیشه سینمای مستند برای بخش داستانی و سرگرم کننده ی سینما نیز محلی از الهام بخشی است . موارد بسیاری از فیلم های ماندگار سینمای جهان به دست مایه ی یک مستند طرح ریزی شده اند . کارگردان های بسیاری بوده اند که با دیدن فیلم های مستند جرقه ی یک داستان سینمایی را در ذهن دیده اند و به تبع آن شاکله و حاصل داستان سینمایی شان ، به واقعیت پذیری مخاطب نزدیک تر بوده است .
بعد از شکل گیری سینما به عنوان یک صنعت و یا یک اختراع ، در کاربرد هنری اش با یک شبه نمایش صحنه ای کار خود را آغاز کرد . حتی فیلم کوتاه های فرانسوی و آمریکایی که در آغاز پیدایش سینما سامان می گرفتند ، ملهم از آثار اصیل دراماتیک بودند و شاید بسیاری از گونه های رئالیستی یا نورئالیستی در آن موقع تصور بیرونی نداشتند . البته شاید این تصور وجود داشته باشد که ماهیت بسیاری از فیلم های ابتدایی ، جنبه های گزارش گونه داشته اند و یا یک خبر تصویری بوده باشند اما نگاه هدایت گرانه ی بازیگران نمی توانسته از این بخش مجرد تاثیر پذیرفته باشد و کم کم سینمای مستند بوده است که سه گونه ی سینمایی رایج را موجب شده است . ناتورالیسم ، رئالیسم و نورئالیسم سینمایی وامدار سینمای مستند هستند . حتی شاید تاثیر سینمای مستند را بر گونه های تئاتر نیز بتوان برشمرد . شیوه های بازیگری برشت زمانی به قوام تکنیکی رسیده است که سینما شکل گرفته بود و نوع زندگی آدمی های یک فیلم مستند تاثیر روان شناسانه و برانگیزاننده ای در مخاطب ایجاد کرده بود .
تاثیر سینمای مستند را در بخش های تحقیقاتی نیز می توان در نظر گرفت . یک فیلم مستند یک تحقیق میدانی ملموس است که اگر در زمان تولد ، با مشورت اهل فن ساخته شده باشد به عنوان یک سند علمی نیز قابل ارجاع خواهد بود . سینمای مستند در ایجاد موج های اجتماعی نیز تاثیر گذار بوده است . این بخش سینمای مستند قطعا یک فرآیند اجتماعی و مدنی را طلب می کند و دیگر از مرزهای یک اتفاق هنری خارج می شود ، اما به هر حال یکی از ظرفیت های این گونه ی سینمایی است .
جشنواره ی سینما حقیقت که این روز ها در حال برگزاری است فرصت مناسبی برای گروه های مختلف اجتماعی محسوب می شود . این فرصت به کارکرد مشاغل گوناگون و یا سازمان های مسئول بر نمی گردد . لازمه ی درک های متقابل اجتماعی در موارد بسیاری در این تبدیل تقابلات به تعاملات دیده می شود . مثلا فلان فیلم که اقلیم بخصوصی را بررسی می کند هم یک کشف دراماتیک از پدیده ای است که پیش از این از آن خبر نداشتیم هم محل تحقیقات ادامه دار و یا مسیر دوباره ی یگ گروه جست و جوست . این مثال در مصداق فیلمی که به کویر پیرامون کرمان می رود و منطقه ی گندم بریان را نشان می دهد معنی پیدا می کند . منطقه ای محدود در مرزهای ایران که دمای هوا در آن جا تا بیش از هفتاد درجه سانتیگراد بالا می رود و آب بدون وسیله ای به جوش می آید و تخم مرغ در کمتر زمانی روی زمین نیمرو می شود ، برای هر مخاطبی جالب است . سر همان کشف دراماتیک را دارد و البته برای پیشه ها و رشته های دانشی مرتبط نیز محلی از ماخذ و یا ارجاع باشد .
لطف این گونه ی سینمایی را در فیلم های مستند پرتره نیز می توان جست و جو کرد . فیلمی که زندگی یک رفتگر ساده را نشان می دهد که آرزوی نویسنده شدن دارد و بیش از آن که با آدمی های پیرامونش زندگی کند ، اوقات و دلموشغولی هایش را با قهرمانانی سپری می کند که ساخته ی ذهنش هستند، هم وجوه جلب یک سرگرمی از انسانی را دارد که نا آشنا اما قابل درک است و هم این که می تواند در بردارنده ی ادامه ی یک تحقیق روان شناسی و حتی جامعه شناختی باشد.
این روز های جشنواره ی سینما حقیقت دنیای الهام بخشی برای اهل سینما هم هست . شاید مستند کوتاهی از یک جوان ، دست مایه ی فیلمی جنجالی از یک کارگردان به نام باشد .
مجتبی شاعری
