درس پژوهی نظریه ای برای بهسازی عمل

دکتر محمد رضا سرکارآران

درس پژوهی الگوی به سازی عمل كارگزاران آموزشی است كه برچرخه ی پژوهش، یادگیری گروهی، كیفی، مشاركتی و مداوم كارگزاران آموزشی شامل تبیین مسئله، طراحی، بازاندیشی عمل و بازبینی یافته ها استوار است. ابتدا معلمان مسائل  آموزشی مدرسه را بررسی و پرسش های پژوهشی دركلاس درس را تبیین می كنند. سپس طرح درسی برای انجام پژوهش مشاركتی در آموزش پیشنهاد می كنند.آن گاه آن را به اجرا و مشاهده می گذارند و سپس به ارزیابی و بازاندیشی فرایند عمل و بازبینی پیش فرض های ذهنی كارگزاران آموزشی می پردازند. در این فرایند، یادگیری از یك دیگر به صورت مشاركتی سازمان دهی می شود و در عمل، ظرفیت مدارس برای گسترش یادگیری سازمانی، تولید و به كارگیری دانش حرفه ای، شوق تغییر درمدرسه و گسترش ظرفیت تغییر خود پایدار افزایش می یابد.

در فرایند به سازی مداوم آموزش معلمان به مشاهده و بازاندیشی درعمل  خود برانگیخته  می شوند و دانش آموزان در بهبود فرایند آموزش و یادگیری، شریك حرفه ای معلمان خود می شوند.

درس پژوهی فرایند عمل فكورانه ی كارگزاران آموزشی مبتنی بر شواهد عینی است. بنابراین تمرین مشاهده ی فعال، تفكر انتقادی، مشاركت در گفت و گوهای حرفه ای و بحث درباره ی سناریو های آموزشی و نحوه ی تهیه، اجرا، بازبینی و تغییر آن ها، نیازمند  زمان و ممارست مستمر است. به ویژه در شرایطی كه بیشتر كارگزاران آموزشی آموخته اند با احتیاط در مقابل شرایط و  پدیده های تازه واكنش نشان دهند و از كنشی كه مستلزم هزینه است، ماهرانه پرهیز كنند. سازمان دهی فرصت های یادگیری از طریق درس پژوهی به ویژه در برنامه های پرورش حرفه ای معلمان (پیش و ضمن خدمت) برای فراهم سازی امكان فعال بودن، خلاقیت، گفت و گو، یادگیری و پژوهش مشاركتی سازنده است.

1. فرصت های گفت و گو و گردهمایی در محیط های غیر رسمی را از بیش از پیش برای معلمان فراهم كنید.
2. شبكه های ارتباطی اثربخشی برای سهیم شدن آموزگاران در ایده ها و تجربه های یكدیگر سازمان كنید.
3. نقش هریك از شركت كنندگان را در نشست های آموزشی، حرفه ای و پژوهشی، به ویژه اموری كه مانند درس پژوهی از لحاظ ماهیت مشاركتی است به روشنی معین كنید.
4. از زبان مشترك برای تبیین ایده های یكدیگر استفاده و صبر كنید تا فهم جمعی از آن چه بیان می شوند، شكل گیرد.
5. به فرایندها و پیامدهای (نتایج عینی ) برنامه های نوسازی آموزش به صورت هماهنگ و موزون توجه نشان دهید.
6. زمینه ها،هدف ها و برنامه های عمل مشترك را به روشنی تبیین كنید.
7. برای توانمند سازی معلمان، در جست و جوی چشم اندازها و ارزش های مشترك و ایده های قابل انتقال به فرایندهای آموزش و یادگیری باشید.
8. برای ترویج فرهنگ تعامل، گفت و گو و مشاركت، به شیوه های تازه ای مانند كاهش سلسله مراتب سازمانی برای سازمان دهی امور بیندیشید.
9. توجه كنید كه به سازی مستمر آموزش، به ترویج الگوهای اثربخش آموزشی نیاز دارد و تغییر سناریو های آموزشی امری زمان براست.
10. به سازی آموزش تنها به پرورش توانایی های فردی معلم محدود نمی شود. تجدید نظر در روش های تدریس و تاكید بیشتر بر روش های آموزش و یادگیری گروهی و مشاركتی لازم است.

به كارگیری این راهبردها به ترویج درس پژوهی در فرایند گسترش این ایده یاری می دهد كه آموزش، امری فرهنگی است.

بنابراین لازم است كارگزاران و پژوهشگران آموزشی هم زمان با توانمند سازی معلم به راهبرهای لازم برای تغییر سناریوهای آموزشی و فرهنگ مدرسه بیندیشند. پس به مدیران آموزشی توصیه می شود،به معلمان كمك كنند تا به تدریج درهای كلاس درس خود را به روی همكاران خود بگشایند، آن ها را به مشاهده ی فرایند تدریس خود دعوت كنند، پس از تدریس با آن ها درباره ی كلاس درس و روش تدریس خود گفت وگو كنند و در تجربه های یكدیگر برای به سازی تدریس سهیم شوند. در مرحله ی بعد طرح درس مشتركی طراحی و با مشاركت فعال یكدیگر و همكاران پژوهشگران آموزشی آن را اجرا و بازبینی كنند.

به این ترتیب، كارگزاران و پژوهش گران آموزشی در چرخه ی یادگیری (تبیین مسئله، طراحی، عمل، بازاندیشی و یادگیری ) فعالی قرار می گیرند كه به بهسازی سناریو های آموزشی كمك می كند.

 منبع: رشد آموزش ابتدایی آذر ماه 91،  دکتر محمد رضا سرکارآران

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: زهرا انصاری

تنظیم: نسرین صادقی