از گلیم بافی چه می‌دانید؟
گلیم‌های هر منطقه، دارای خصوصیات ویژه‌ای از نظر طرح و رنگ است و با توجه به طرح و رنگ‌بندی‌های آن، شناخته می‌شوند.
گلیم بافی از قرن‌ها پیش در استان یزد و به خصوص شهرستان‌های میبد، خاتم و ابرکوه، رایج بوده است و گفته می‌شود که بیش از یک هزار سال در این خطه، سابقه دارد. گلیم، بیش از قالی در کشورمان سابقه و قدمت دارد و در واقع، قالی در اثر تکامل گلیم بافی طی قرون و اعصار متمادی پدید آمده است.
در ادامه، به بیان برخی از ویژگی‌های گلیم و گلیم بافی خواهیم پرداخت:
* برای تهیه تار گلیم، اغلب از نخ پنبه و پشم و در موارد استثنایی از ابریشم استفاده می‌شود.
* در گلیم بافی به شیوه «پود پیچی»، علاوه بر نخ تار و پود از نخ پود نازک نیز استفاده می‌شود و پود به حال پیچش از میان نخ تار و پود نازک عبور می‌کند و با شانه بافندگی، کوبیده می‌شود.
* برای بافت گلیم به «دار» با انواع عمودی، افقی، تبریزی و گردان، مواد اولیه نخ چله، پشم و نقشه نیاز است. «دار ثابت» ابتدایی‌ترین و «دار تبریزی» متداول‌ترین دارهاست و در دار گردان، می‌توان طول تارها را به اندازه طول گلیم تنظیم کرد.
* نخ چله از پنبه با ضخامت‌های متفاوت تهیه می‌شود و در برخی روستاها به جای پنبه از پشم استفاده می‌کنند. پشم برای بافت گلیم نیز باید مراحل شستن، ریسیدن و رنگرزی را طی کند و سپس به عنوان «خامه» از آن استفاده می‌شود.
* «چله کشی» مهم‌ترین مرحله بافت گلیم است و نخ‌های چله باید به موازات یکدیگر و با فاصله مشخص روی دار پیچیده شود و یک طرح با چندین رنگ در اندازه‌های مختلف بافته شود.
* گلیم مرغوب باید در مقابل نور و شست‌وشو، رنگش ثابت باشد و در صورت نامرغوب بودن اگر رطوبت به آن برسد، رنگ عوض می‌کند. برای شناخت گلیم مرغوب باید آن را پیچیده و فشار داد تا استحکام آن سنجیده شود و گلیم‌های دارای پود کم، به آسانی کشیده و از هم باز می‌شود. هر چه گلیم سبک‌تر باشد، از مرغوبیت بیشتری برخوردار است، زیرا در بافت آن از تار و پود ظریف‌تری استفاده شده است.
* بافندگان روستایی، معمولاً در لبه‌های خارجی گلیم، حاشیه‌ای با موی بز به رنگ سیاه می‌بافند که این کار به استقامت گلیم کمک می‌کند.
گلیم‌های استان یزد، بیشتر دارای رنگ‌های سیاه، لاکی، زرشکی و نخودی است. ثبات رنگ، سبکی وزن و مرغوبیت، از ویژگی‌های گلیم یزد است و اغلب گردشگران داخلی و خارجی آن را خریداری می‌کنند.
ساده بافی، سوماک، چاک‌دار، بدون چاک، گلیمچه، سجاده، جوال، خورجین، سجاده و جولی، از انواع گلیم یزد است و طرح و نقشه گلیم یزد، ذهنی است و بافنده بدون مراجعه به نقشه، آن را می‌بافد. گلیم برای تزئین دیوارهای خانه، کف پوش اطراف فرش‌های منزل، آویز ورودی، پادری و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تاریخچه گلیم:
تاریخچه‌ی گلیم بافی به 3500 تا 5000 سال پیش از میلاد برمی‌گردد که تاریخ آن، آغاز نساجی است و استفاده از آن تقریباً در تمام ایران رایج است.
گلیم و فرش ایرانی که سابقه چندین هزار ساله دارد، از ارزش‌های هنری و اقتصادی و تجاری بالایی برخوردار است. این هنر اصیل و سنتی ایرانی در عرصه داخلی و جهانی، همواره به عنوان یک هنر صنعت بی‌رقیب بوده که از چگونگی به وجود آمدن این هنر صنعت اطلاعات چندان دقیقی در دست نیست. نقوش بکار رفته در گلیم، نمایانگر ارزش‌هایی بوده که از موجودات پیرامون محل زندگی سرچشمه گرفته است و شرایط مختلف آب و هوایی، تأثیر فراوانی در رنگ بندی و نقوش داشته است که گویای فرهنگ خاص زندگی افراد هر منطقه بوده است.
اجزای دار گلیم بافی:
الف) گوه (گاوه –گاز)
ب) گله (کجو-گرد)
ج) هاف (شفت – چپ‌گرد – پشت گرد)
د) نیمکت یا تخته
ه) وسایل تنظیم
ابزار گلیم بافی:
1- دفه
2- پنجه
3- قیچی
4- قلاب (که تشکیل شده از 3 قسمت :دسته. بدنه. نوک)
5- سوکه
انواع بافته‌های گلیمی:
زیلو:
انواع نقشه‌های زیلو: 1 -نقش پرته توری (پره توری)؛ 2- نقش جناغی؛ 3- نقش گره؛ 4- نقش گزشنه؛ 5- نقش مسجدی.
جاجیم:
جاجیم در عین ظرافت و زیبایی و دقتی که می‌بایست صرف بافتن آن گردد، سنتی‌ترین روش بافندگی را مجسم می‌سازد و ابزار مورد نیاز آن، ساده‌ترین وسایل است. بافت جاجیم پس از تهیه نخ مورد نیاز (پشم) در رنگ‌های مختلف با چله کشی شروع می‌شود و اغلب تمام مراحل بافت، مخصوصاً چله‌کشی آن باز و شبیه به چله روانی قالی‌های فارسی‌بافت صورت می‌گیرد. طول محوطه آن مهم است و عرض آن چندان مهم نیست، به طوری که در یک اتاق نسبتاً تنگ نیز می‌شود چله‌کشی را انجام داد و گلوله‌های رنگی نخ توسط شخص چله‌کش به دور این میخ‌های چوبی گردانده می‌شود.
طریقه بافت: پس از گذراندن پود از لابلای تارهای چله و با دو دست توسط قطعه چوبی به نام قلیچ یا قلیش (قلیچ، قطعه چوبی است بیشتر از عرض چله که معمولاً از چوب سقز درست می‌کنند. یک لبه آن تیز و لبه دیگرش پهن‌تر است) ضرباتی بین تارهای چله وارد می‌نماید تا پود کاملاً بین آن‌ها محکم شود.
شیریکی پیچ (شریکی پیج):
شیریکی پیچ نامی است که بافندگان عشایر و گاه روستایی به نوعی از گلیم می‌دهند. این نوع گلیم از دور شبیه به قالی است و نقوش آن با گره ایجاد می‌شود و نقش پود در بافت انتها، اتصال کلیه تارها به هم می‌باشد، بطوریکه پود در اینجا اصلاً آشکار نیست.
طرح و نقش: طرح و نقش شیرکی پیچ چندان یکسان نیست و از تنوع کافی برخوردار است.
ورنی:
گلیمی فرش‌نما است که بدون نقشه و به صورت ذهنی توسط زنان و دختران دشت مغان و عشایر حومه اهرارسباران و مشکین‌شهر و آذربایجان شرقی تولید می‌شود.
بیشتر نقوش آن از اشکال حیوانات و وحوش منطقه تأثیر پذیرفته است. حیواناتی چون گوزن، آهو، بز، بوقلمون، مرغ و خروس و عقاب، گوسفند و ببر و شتر و طاووس و پرندگان محل که به صورت ساده و هندسی بافته می‌شود. رنگ‌های ورنی بیشتر دارای زمینه لاکی سرمه‌ای کرم سفید پیازی و آبی روشن است.
سوماک:
گفته می‌شود که واژه سوماک از نام شماخی شهر قفقاز گرفته شده که در آنجا در طی قرن‌ها، گلیم‌های ظریف گل‌دار پودنما بافته شده است. بافت سوماک بیشتر با بافت پودپیچ انجام می‌گیرد ظریف‌ترین گلیم‌های سوماک از قفقاز می‌آید و در قرن اخیر در بلوچستان تولید می‌شود. گلیم‌هایی که با شیوه سوماک بافته شده است، بسیار با دوام و سنگین است و اغلب ظرافتی استادانه را نشان می‌دهد.
