معرفی کتابی برای فهم بهتر تفسیر قرآن
کتاب «نقش سیاق در فقه و تفسیر قرآن» نوشته عباس کوثری به همت مرکز فرهنگ و معارف قرآن و توسط انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است.
اصول فقه از علومی است که مفسر قرآن بدان نیازمند است و مباحث بسیاری از این منظومه معرفتی در رسیدن به مقصود خدای متعال از الفاظ و جمله‌های قرآن کریم نقش می‌آفریند.
کتاب «نقش سیاق در فقه و تفسیر قرآن» حاصل پژوهشی است که در مرکز فرهنگ و معارف قرآن انجام گرفته و به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است.
گستره علوم قرآنی نیز می‌تواند همانند علوم دیگر، بسترساز بسیاری از قواعد و مسائلی باشد که در روشنگری برخی از ابعاد قرآن نقش‌آفرین است.
موضوع سیاق و نقش آن در استنباط فقهی و تفسیر قرآن نمونه‌ای از این مسائل جدید است و سعی شده در کتاب «نقش سیاق در فقه و تفسیر قرآن» بیانی قاعده‌مند از مبحث سیاق و جایگاه آن در فقه و قرآن ارائه و آثار کاربردی آن بیان شود.
کاربرد واژه سیاق در کلمات و تعابیر پیشینیان
برخی از مفسران همانند علامه طباطبایی بر اساس سیاق آفاق جدیدی از معارف قرآنی را ترسیم کرده‌اند و همچنین فقها نیز در موارد متعددی، با استناد به سیاق، حکم شرعی را استنباط کرده‌اند، اما حقیقت سیاق، حجیت آن، ابعاد و آثار مختلف آن، آثار کاربردی و چگونگی تحقق و شکل‌گیری سیاق و ... به طور خاص مورد بررسی قرار نگرفته است.
در کتاب «نقش سیاق در فقه و تفسیر قرآن» تعریف نقش سیاق در تفسیر قرآن و فقه در مواردی که اشاره شد، مورد تحقیق و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و جایگاه آن در علوم فقه، اصول، تفسیر و ادبیات بررسی شده است.
عناوین «مقدمه، فصل‌های مفاهیم و کلیات، حجیت سیاق و شرایط آن، عناصر تأثیرگذار در سیاق، آثار کاربردی سیاق، کاربرد سیاق در فقه و سیاق از نگاه مفسران» از مباحث کتاب نقش سیاق در تفسیر قرآن و فقه است.
در مقدمه این کتاب آمده است: «از موضوعاتی که جایگاه ویژه‌ای در فقه، تفسیر و علوم قرآن دارد، سیاق است؛ زیرا از منابع اصلی فقه قرآن و سنت معصومین علیهم السلام است. در بسیاری از موارد فهم احکام از آیات قرآن و سنت بر اساس ظهور است، نه نص.
فرق بین نص و ظاهر این است که اگر کلام به صراحت مطلبی را به گونه‌ای بیان کرده باشد که در آن احتمال مخالف آن داده نشود، نص است؛ اما چنانچه در آن احتمال خلاف راه داشته باشد، در صورتی که در ذهن عرف و اهل زبان معنایی خاص نقش می‌بندد و به احتمال مخالف اعتنا و توجهی نمی‌کنند، ظهور است... .»
اگر چه کلمه سیاق در کلمات پیشینیان، کاربرد داشته است و حتی برخی از مفسران همانند علامه طباطبایی بر اساس آن، آفاق جدیدی از معارف قرآنی را ترسیم نموده‌اند، اما حقیقت سیاق، حجیت آن، ابعاد و آثار مختلف آن، عناصر کاربردی، چگونگی تحقق و شکل‌گیری سیاق و... به صورت خاص بررسی نشده است.
فصل اول، مفاهیم و کلیات است که شامل: سیاق در لغت، تعریف سیاق از نگاه مفسران، سیاق در اصطلاح علم اصول و فقه، تعریف مرحوم مظفر از دلالت سیاقیه و...» است.
فصل دوم حجیت سیاق و شرایط آن، نامگذاری شده و بحث‌های «حجیت سیاق، سخنان اخباریان و پاسخ آنان، شرایط حجیت سیاق، انواع سیاق، نقد و بررسی نظریه سیاق و تقسیم دیگر برای سیاق» را در برگرفته است.
در رابطه با حجیت سیاق می‌خوانیم: «بر اساس تعریفی که از سیاق در دیدگاه مفسران و اصولیان ارائه شد، سیاق از مقوله ظواهر است؛ زیرا سیاق مجموعه نشانه‌ها، قرائن مقالیه، حالیه و علامت‌هایی است که موجب می‌گردد الفاظ مورد نظر در معنایی خاص ظهور پیدا کند و این قرائن گاه از قرائن عامه است که در علوم دیگر همانند علم بلاغت معانی ثابت شده مثل حروف حصر و گاه در علم اصول در کنار دیگر ظواهر بررسی شده است... .»
عناصر تأثیرگذار در سیاق عنوان بخش سوم است که در رابطه با «قواعد ادبی، عنصر غرض، عنصر مخاطب و قواعد اصولی» بحث می‌کند.
بخش چهارم آثار کاربردی سیاق است که به «فواید کاربرد سیاق مانند تبیین مجمل، ترجیح یکی از احتمالات، تخصیص عام و تقیید مطلق، تعیین معنای استعاره‌ای لفظ تعیین معنای مجازی و...» اشاره کرده است.
بخش پنجم که کاربرد سیاق در فقه نام دارد اشاره به «فقها و کاربرد سیاق در مباحث فقهی» دارد
در این بخش، از بررسی مباحث فقهی و آرای فقها پی می‌بریم که آنان نیز در مباحث و استدلال‌های خود از سیاق بهره‌اند. در این قسمت از چند تن از فقها نام برده و نمونه‌هایی از کاربرد سیاق در مباحث فقهی آنها نشان داده شده است. یکی از این فقها صاحب حدائق است.
اهمیت بررسی آرای صاحب حدائق از آن جهت است که مشخص می‌کند مسئله سیاق مورد اتفاق فقیهان اصولی و اخباری است. صاحب حدائق در برخی از ادله فقهی خویش به سیاق اخبار استناد می‌کند و دیگر آرا را مورد نقد قرار می‌دهد.
عنوان سیاق از نگاه مفسران نام فصل ششم است که در رابطه با سیاق در تفاسیر بحث کرده است.
کتاب نقش سیاق در تفسیر قرآن و فقه تألیف عباس کوثری از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در 240 صفحه و با شمارگان 1400 نسخه منتشر شده است.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع:
سایت ایکنا
خبرگزاری رسا
