تنها خانه گنبدی تهران

ناصرالدین میرزا از شاهزداگان قاجار و فرزند پسر مظفرالدین شاه قاجار بود. بعد از سلطنت رسیدن مظفرالدین شاه و به دنیا آمدن فرزند وی، بر حسب علاقه و نیز زنده نگه داشتن یاد پدر، نام فرزندش را ناصرالدین گذاشت. هرچند ناصرالدین که بعد پسوند میرزا نیز بدان اضافه شد، هرگز نتوانست به تاج و تخت برسد اما فعالیت‌های بسیاری خوبی در فضای حاکم و دربار بی‌کفایت قاجار انجام داد که البته بخش عمده آنها تحت تاثیر خواهر بالیاقت و ممتازش فخرالدوله بود. در واقع فخرالدوله نگین درخشان دوران حکومت مظفرالدین‌شاه، احمدشاه و حتی پهلوی اول است و بدیهی است که تاثیر فراوانی بر دیگر اهالی خانواده خصوصا افراد کوچک تر از خود همچون ناصرالدین میرزا داشته است.

خانه به فرمان ناصرالدین میرزا پسر مظفرالدین شاه در سال 1285 بنا شد. 4 هزار و 500 متر با معماری کویری که در تهران منحصر به فرد است. خانه‌ای با چهار صفه و حوضی زیر گنبد. خانه ای که کلاه فرنگی هم بالای سرش دارد.

مرمت کاران آخر شهریور امسال راهی خانه ناصرالدین میرزا شدند. خانه‌ای که می‌گویند تا دو سال دیگر نونوار می‌شود و اگر بخت یاریش کند سفره‌خانه. ناصرالدین میرزا پسر مظفرالدین شاه بیمار بود. مردی که هیچ وقت در سیاست به شمار نیامد. هیچ وقت نتوانست به سلطنت برسد. حالا اوضاع و احوال خانه اش بهتر از این نیست. از 4 هزار و 500 متر تنها 900 متر باقی مانده است. آن هم اگر به همت صندوق بازنشستگی نبود، همچون باقی خانه تبدیل به پاساژ می شد.

در نقشه عبدالغفار و در محل فعلی ساختمان ناصرالدین میرزا نامی از شخص برجسته و بانفوذی مشاهده نمی شود، لیکن شکل کوچه ظاهراً تا کنون بدون تغییر مانده است.

حالا مرمت کاران با اعتباری که از سوی صندوق بازنشستگی به آن‌ها داده شده در حال فعالیت و مرمت این بنای تاریخی هستند. بنایی که با مرمت‌ها جان تازه‌ای به آن دمیده شده است. گفته می شود تا دو سال دیگر کالبد بنای ناصرالدین میرزا جان تازه‌ای می‌گیرد و بعد از مرمت تبدیل به سفره‌خانه شده یا کاربری مطابق با ضوابط سازمان میراث فرهنگی خواهد داشت.

این خانه تاریخی تا دوره پهلوی دست نوادگان ناصرالدین میرزا بوده است. بعد از انقلاب اما این خانه جزو بناهایی به شمار می‌رود که بدون مالک بوده و مصادره می شود. این خانه اکنون صندوق بازنشستگی سپرده شده است.

به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، این بنا از نادرترین اشکال معماری مسکونی قاجار با سبک وسیاق متفاوت است. شکل خاص قرارگیری دوبخش شاه نشین و خدمه نشین درمقابل هم بدون هیچ پیوند ساختمانی در حیاط و درعمارت اعیانی کم نظیر است. غالب بناهایی که در که مخصوص سلاطین،رجال و شاهزادگان قاجار ساخته شده دارای حیاط مرکزی وفضایی دراطراف است که این بنا ازاین مستثنی است.

نداشتن زیرزمین در ساختمان اصلی این بنا نیز از دیگر شاخصه های منحصر به فرد این اثر تاریخی است این ملک در راستای شمال به جنوب است.بخش خدمه نشین درجبهه جنوبی ودر کنار ورودی جدید است.

پلان کلی عرصه مستطیل شکل است با وسعتی معادل یک هزار متر مربع و ابعادی به طول 21*48 متر ملک در راستای شمال به جنوب است. بخش خدمه‌نشین در جبهه جنوبی و در کنار ورودی است، فضایی به مساحت 480 متر مربع به عنوان حیاط در مرکز و در شمال ملک عمارت اصلی قرار دارد.

شکل خاص زمین و یا علاقه مالک که اتفاقاً از مهم‌ترین و فرهنگی‌ترین خانواده‌های دربار قاجار است، باعث شده تا فرم کم نظیری از نظر استقرار اجزاء معماری در این محل به یادگار باقی بماند به طوری که شکل خاص قرارگیری دو بخش سازه‌ای همچون شاه نشین و خدمه نشین در مقابل هم بدون هیچ پیوند ساختمانی در حیاط و در عمارت اعیانی، اگر نگوییم بی نظیر اما کم نظیر است. غالب نماهایی که مخصوص سلاطین، رجال و شاهزادگان قاجار ساخته می‌شود، دارای حیاط مرکزی و فضایی در اطراف است که در این بنا چنین چیزی مشاهده نمی‌شود.

از دیگر نکات قابل ذکر در این خصوص عدم وجود زیر زمین در ساختمان اصلی است. لیکن تمام افکار و کاربری یک زیر زمین خانه اعیانی از جمله حوضخانه و اتاق‌های کوچک و مرتبط و همچنین سقف کوتاه و طاقچه بندی‌های خاص، در همکف بنا راعایت گردیده است.

گفته می‌شود که یکی از نوادگان ناصرالدین میرزا پیگیر باز پس گرفتن مالکیت این خانه بوده که به نتیجه نرسیده است. این خانه درخرداد سال 1385 به شماره 12214 در فهرست میراث ملی ایران جای گرفته است.

فراوری: الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از:

خبرگزاری میراث فرهنگی

مرکز اسناد و کتابخانه اداره کل میراث فرهنگی استان تهران

مطالب مرتبط:

شکوه معماری در خانه پیرنیا