نقش دروس مقدماتی و نحوه تحصیل بر پیشرفت طلاب

یکی از عواملی که باعث شده خیلی از طلاب، در فهم دروس عالی با مشکل مواجه شوند، این است که دروس مقدماتی، خصوصاً ادبیات را به درستی فرا نگرفته‌اند.

به عنوان مثال اگر طلاب فقط بحث مبتدا و خبر را به درستی درک کنند، بسیاری از مشکلات فهم مکاسبشان بر طرف می‌گردد! و دیگر استاد نباید وقت کلاس را به این اختصاص دهد که مبتدا و خبرِ عبارت را تبیین نماید تا طلاب، «جمله معترضه» یا «وصفیه» یا «صله» را «خبر» توهّم نکنند! یا مثلاً بحث«متعلّقِ جار و مجرور» خیلی مهم است. اگر طلبه نحوه تشخیص «متعلَّق جار و مجرور» را در سالهای اول یاد بگیرد، در فهم بسیاری از عباراتِ مکاسب و رسائل و کفایه که مشتمل بر «ظرف» یا «جار و مجرور» است، در نمی مانَد خصوصاً جاهایی که در عبارت، چند محتمَلُ المتعلقیة [= چند چیز که احتمال متعلق بودن آن‌ها می رود] وجود داشته باشد.

تسلط بر مبحث الف و لام موصوله نیز، در برخی موارد، برای ترجمه صحیح و روان عبارت، لازم می‌باشد.

و قس علی هذه، بسیاری از مباحث ادبیِ دیگر را.

برای این منظور،  مرکز مدیریت و مدیران مدارس موظفند از اساتید دلسوز و مجرّب برای تدریس ادبیات و اصول فقه و لمعه که به منزله مقدمه رسائل و مکاسب است، استفاده کنند و هم اساتید گرامی باید سعی کنند در تدریس مقدمات، دقت و حوصله کافی به خرج دهند و در حال تدریسِ مطالب علمی، به قول معروف، به طلاب ماهی گیری بیاموزند نه اینکه خودشان ماهی‌ها را صید کرده و فقط آن ها را در اختیار طلاب قرار دهند.

اینطور نباشد که نتیجه حضور طلاب در جلسه درس، فقط فهم مطالبی باشد که استاد با مطالعه خود، آنها را از متن کتاب صید نموده است. بلکه باید، به مرور زمان، بتوانند خودشان، مطلب را از متن و عبارت کتاب، استخراج و اصطیاد نمایند و حتی بتوانند نحوه ورود و خروج و استدلال و حتی سبک فقهی و مکتب اصولیِ مصنف را به دست آورند. علامتش هم آن است که هر چه از اوائل سال بگذرد، نیاز طلبه به استاد کاهش می‌یابد. یعنی اگر در اوائل سال، در فهم مطلب مثلاً صد در صد به استاد وابسته است، این وابستگی در اواسط سال به پنجاه و در اواخر آن به سی، بیست و حتی کمتر برسد. به همین جهت بود که اساتید ما توصیه می‌کردند که: هر کتابی را که درس می‌گیرید، طوری بخوانید که پس از اتمام آن، بتوانید تدریسش کنید.

به تعبیر بعضی از بزرگان - حفظه الله -، طلبه باید ملای کتابی بار آید. یعنی خودش مطلب را از کتاب در بیاورد نه اینکه تا آخر مجبور باشد برای فهم یک عبارت، نیازمند استاد و یا مراجعه به شروح فارسی باشد.

کیفیت تدریس استاد هم باید به گونه‌ای باشد که روشِ تحقیق و پژوهش را به صورت عملی به طلبه انتقال دهد و در یک جمله: هدف او استاد پروری باشد.

طلبه نیز باید قدرِ این فرصتِ پیش آمده در استفاده از اساتید را بداند و در شرکت در درس و انجام پیش مطالعه و مباحثه، جدی و منظم باشد.

فایده‌ پیش مطالعه آن است که طلبه در جلسه درس، گمشده‌ای دارد؛ زیرا در هنگام مطالعه، مطالبی را فهمیده و مطالبی برایش مبهم باقی مانده است. به همین جهت، وقتی در جلسه درس و محضر استاد حاضر می‌شود، در صدد آن است که: مطالبی را که در مطالعه متوجه نشده را یاد بگیرد و ببیند آیا مطالبی را که به نظر خودش فهمیده، درست فهمیده یا نه؟ قطعاً مطالبِ درس، در ذهنِ چنین طلبه‌ای ماندگار‌تر است؛ زیرا: کونُ الشیء مبهماً ثم مفسَّراً، اوقعُ فی النفوس [اینکه چیزی مبهم و سپس روشن شود، در نفوس و جانها ماندگارتر است].

از نقش به سزای مباحثه نیز نباید غافل بود؛ زیرا مباحثه در حقیقت نوعی تمرینِ تدریس و استادی است. ولی متأسفانه برخی طلابِ امروزی، اهمیت چندانی به این مهم نمی‌دهند. مباحثه، باعث تثبیتِ مطالب در ذهن طرفین می‌گردد و چه بسا در مباحثه، اشکالاتی به ذهن طرفین می‌آید که در هنگام حضور در جلسه درس، به ذهنشان خطور نمی‌کند.

اگر طلبه به پیش مطالعه و شرکت منظم و مفید در جلسه درس و مطالعه پس از درس و مباحثه و مکتوب کردن مطالب درس به صورت تقریری یا خلاصه، مقیّد باشد، انگیزه او برای ادامه دادن راه علم، روز به روز قوی‌تر می‌گردد و انشاء الله آینده‌ی حوزه، شاهدِ اساتید و علمای مبرّز و کار کشته‌ای خواهد بود.

منبع: پایگاه اینترنتی نشست دوره ای اساتید سطوح عالیه و خارج حوزه علمیه قم

http://neshasteasatid.com/index.php/2012-08-04-20-05-56/1581-2013-12-08-21-07-07

نوشته:استاد سید قاسم حسینی خراسانی

تنظیم:محسن تهرانی-گروه حوزه علمیه تبیان