چرا گاهی دعایمان اجابت نمی‌شود؟
گاهی این سوال به ذهن انسان می‌رسد که اگر خداوند صدای ما را می‌شنود، به دعا و درخواست ما آگاه است، توانایی اجابت هم دارد و خودش فرموده: از من بخواهید تا اجابت کنم (سوره غافر - آیه 60)، پس چرا برخی اوقات شاهد اجابت سریع دعاهای خود نیستیم؟
در پاسخ به این سوال، متذکر می‌شویم كه:
ـ اولاً هیچ دعایی، خالی از نوعی اجابت نیست، زیرا نوعی عبادت و پرستش است و در هر عبادتی که با قصد قربت انجام می‌شود، یعنی عبادت‌کننده تصمیم دارد به خدای خود نزدیک شود و به کمالات ذات اقدس اله آراسته گردد، خالی از اثر قربی نیست. بنابر این، همین که دعا و عبادت با خلوص نیت و شرایط لازم انجام می‌شود، در همان لحظه به اجابت می‌رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می‌گذارد.
رسول گرامی اسلام فرمود: هنگامی که خداوند بخواهد نیازهای بنده‌اش را برآورد، به او اذن و توفیق دعا کردن می‌دهد. (میزان‌الحکمه / حدیث 5583)
آن یکی اللّه مـــی‌گفتی شــــبی | تا که شیرین می‌شــــد از ذکرش لبی |
گفت شیطان: آخــــر ای بسیار گو | ایــــن همـــه اللّه را لبیــــک کـــــــو؟ |
می‌نیاید یک جــــواب از پیش تخت | چنــــد اللّه می‌زنــی با روی سخـــت |
او شکسته دل شــد و بنهاد ســر | دیـــد در خــــواب او خَضِر انــــدر خَضَر |
گفت: هین، از ذکر چون وامانده‌ای | چون پشیمانی، از آن کش خوانده‌ای؟ |
گفت: لبیکــــم نمی‌آیـــد جــــواب | زآن همی ترســــم که باشــم ردّ باب |
گفـت: آن اللّه تــــو، لبیک ماسـت | وآن نیاز و ســـوز و دردت پیک ماسـت |
و با استمرار این حالت است که آدمی به تدریج مظهر نورانیت و اسماء و صفات کمالیه حق‌تعالی شده، به کمال و سعادت شایسته خود می‌رسد. خود دعا کردن، در حقیقت، درمان عطش قلب و تسکین سوزش جان و و نیاز روح به عروج به عالم قدس اله است. امام صادق (ع) فرمود: شما را به دعا سفارش می‌کنم. زیرا با هیچ عمل دیگری همچون دعا، به خدا نزدیک نمی‌شوید. (کافی، ج 2، 467).
ـ ثانیاً در صورت برقراری ارتباط صحیح و رعایت شرایط لازم که در ادامه به آن اشاره می‌شود، خواسته‌های مادی و معنوی انسان نیز در معرض اجابت قرار خواهد گرفت، ان‌شاءااله.
شرایط برقراری ارتباط موثر با خداوند از طریق دعا و رسیدن به خواسته‌ها و نیازها:
استحضار دارید که تمامی عبادات، به خصوص دعا، دارای چندین اثر عمومی و خصوصی است. آثار عمومی دعا، معنویت، نورانیت، صفا و قربی است که در قلب و روح انسان ایجاد می‌شود و آثار خصوصی آن، تأثیرات معنوی و یا مادی خاص است که در اثر ارتباط موثر با خداوند حاصل می‌شود و در روایات و سند دعاها ذکر شده است، مانند دعا برای رفع امراض، فقر، گرفتاری و مانند آن.
قبل از بیان شرایط، متذکر می‌شویم كه دعا، اصولاً یک عبادت و عمل ارتباطی قربی با خداوند است، بنابر این، اگر به ثمر نمی‌نشیند، لزوما به خاطر مشکلاتی است که در این ارتباط وجود دارد، و راهکار عملی زیر که بر اساس سیستم علمی اخلاق ارایه شده است، مستقیماً به بررسی این مشکل از طریق اصلاح و تقویت رابطه با خدا می‌پردازد.
تصور کنید شما در چه صورتی حاضر می‌شوید با فردی از افراد انسانی، نیازهای خود را مطرح نمایید و از او در برخی مواقع که دچار مشکل شده‌اید، کمک بخواهید و مثلاً از او بخواهید به شما قرض بدهد و مانند آن.
این در صورتی است که:
ـ اولاً فرد مورد نظر را بشناسید و با او رابطه داشته باشید و او هم متقابلاً شما را بشناسد. هرگز از غریبه‌ای که شما را نمی‌شناسد، شما هم او را نمی‌شناسید و به توان او برای برآوردن خواسته خود، واقف نیستید، تقاضای کمک نمی‌کنید.
ـ ثانیاً باید این رابطه، دوستانه باشد. اگر میان شما، اختلاف و درگیری و مشکلاتی از این دست وجود داشته باشد، یا خودتان رویتان نمی‌شود به او رجوع نمایید و یا در صورت رجوع، چه بسا آنچنان که توقع دارید، به شما توجه نکند. ممکن است شما قبلاً او را آزار داده باشید و از خویش رنجانده باشید، آیا در این صورت، توقع خواهید داشت که به محض مراجعه، با مهربانی شما را بپذیرد و تمام خواسته‌های شما را با روی خوش و به سرعت برآورد؟
ـ ثالثاً انسان معمولاً به کسی روی می‌اندازد که پیش او احترام و آبرو دارد، باید رابطه شما با او، آنقدر مستحکم، صمیمی و قابل اطمینان باشد که شما بدانید، اگر روی بیاندازد و از او چیزی بخواهید، ناامید نخواهید شد و پاسخ رد نمی‌شنوید.
این قانون، در نوع رابطه تأثیرگذار با خدای متعال هم جریان دارد. در دعا و رابطه با خدای تعالی و درخواست از او برای رفع نیازها و برآوردن خواسته‌ها نیز همین امور رعایت می‌شود. در این زمینه، انسان مستجاب‌الدعوه به کسی گفته می‌شود، که:
ـ اولاً با خدا ارتباط دارد، اهل دیانت و عبادت است و رابطه‌اش با خدای متعال، قطع نیست.
ـ ثانیاً رابطه او با خدای متعال، سالم و اصلاح شده است، یعنی از عواملی که باعث تخریب رابطه انسان با خدا می‌شود، مانند گناه و نافرمانی، لقمه حرام، قساوت قلب، شرک خفی و مانند آن، پرهیز می‌کند.
ـ ثالثاً علاوه بر اصل ارتباط و اصلاح آن، در اثر شناخت خداوند، استمرار عبادت و دعا، حضور قلب، رابطه عمیق و مستحکمی با خداوند برقرار نموده و در حقیقت، هم عارف است و هم معروف؛ یعنی در اثر چنین ارتباطی، نزد خدا و ملائکه، معروف شده و اهل آسمان او را می‌شناسند. این یعنی یک انسان وجیه و آبرومند، یعنی کسی که وقتی از خدا چیزی طلب می‌کند، دعایش بی‌پاسخ نمی‌ماند.
البته ممکن است این حرف، ناامیدکننده به نظر برسد، یعنی کسی بگوید: خوب ما که مستجاب‌الدعوه نیستیم، هنوز نتوانسته‌ایم چنین رابطه‌ای را با خدا برقرار کنیم، از چنین وجاهت و آبرومندی نزد خدای تعالی برخوردار نیستیم، هنوز خود سازی نکرده‌ایم و از آلودگی‌ها خودمان را کاملاً پاک نساخته‌ایم و پرونده خوبی از این جهت نداریم، ما باید چه کنیم؟ آیا نباید دعا کنیم و مستقیم درب خانه خدا برویم؟ و آیا نباید به استجابت دعای خود امیدوار باشیم؟
بالاخره ما مسلمانیم، اگر چه هنوز نتوانسته‌ایم خیلی ایده‌آل باشیم، مستجاب‌الدعوه بودن، کار خیلی آسانی هم نیست. ما که هنوز در ابتدای راه یا خیلی غلو بکنیم بگوییم در اواسط راهیم، چه کنیم؟ آیا راهی برای ما وجود ندارد که با خدا، ارتباط موثر پیدا کنیم؟ و همانگونه که در آیه کریمه آمده، «ادعونی استجب لکم»، از خدا حاجت بخواهیم و به استجابت آن امیدوار باشیم؟
باید بگوییم: بله؛ خوشبختانه برای این افراد نیز راه باز است، به طور کلی در ارتباطی که انسان با خدای خود دارد، هیج درب بسته، راه نرفتنی و هدف نارسیدنی وجود ندارد، در آستان ربوبی، همه چیز شدنی و رسیدنی است؛ منتهی باید توجه داشت، اگر کسی خودش آبرومندی کافی ندارد و از وجاهت لازم برخوردار نیست، راه ارتباط برای او این است که به آبرومند و صاحب وجاهتی رجوع کند و او را میان خود و خدا وسیله و واسطه قرار دهد، در همین زمینه، قرآن کریم می‌فرماید: وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ؛ به سوی خداوند، واسطه بجویید. (مائده، آیه 35) بحث شفاعت و توسل، دقیقاً برای این رابطه لحاظ شده است و فلسفه آن، جبران نقایصی است که انسان‌ها، برای ارتباط با ذات هستی دارند.
به دعای توسل توجه کنید، در پایان هر فراز از آن آمده یا وجیها عندالله اشفع لنا عندالله، یعنی‌ای آبرومند نزد خدا که در اثر این آبرومندی اگر به او رجوع کنی و از او چیز بخواهی دست رد به سینه تو نمی‌زند، ما را که از چنین آبرویی برخوردار نیستیم و نتوانسته‌ایم خدای تعالی را، آنچنان که باید از خود راضی نماییم، دریاب و میان ما و خدای متعال، به جهت قربی که داری واسطه شو و از او بخواه که نیازها و حاجت‌های ما را برآورد.
اگر انبیاء و اولیاء الهی، مستجاب‌الدعوه بودند به خاطر این بوده است که رابطه خوب و عمیقی با خدای متعال داشتند، مطیع او بودند و هرگز با او مخالفت نمی‌ورزیدند. البته این حالت؛ یعنی مقام استجابت دعا، اختصاص به ایشان نیز ندارد؛ یعنی برای تمامی مۆمنان، در صورتی که بتوانند رابطه صمیمی و مستحکمی با خدای تعالی برقرار نمایند، ممکن است.
شرایط دیگری که برای اجابت دعا مفید است و از آیات و روایات اسلامی استفاده می‌شود، به قرار زیر است:
1- عدم مغایرت خواسته مورد نظر با حكمت خدا
خواسته مورد نظر، با حکمت و مصلحت الهی، مغایر نباشد: خدای متعال بر اساس حکمت و مصحلت خود، این عالم را طبق قوانین خاص اداره می‌کند و هیچ‌گاه، این قوانین را نقض نمی‌کند. بنابراین، استجابت دعا باید از کانال قوانین و سنن الهی جریان یابد. امام علی (ع) می‌فرماید: خداوند سبحان، حکمت خویش را نقض نمی‌کند، بنابراین هر دعایی را مستجاب نمی‌سازد. (میزان الحکمه/ج 2/ص 876).
گاهی اوقات، انسان از خداوند چیزهایی را درخواست می‌نماید و فکر می‌کند كه اجابت آن به نفع او می‌باشد، حال آن که در واقع به ضرر اوست. این حرف، اشاره به آیه 216 سوره بقره دارد که می‌فرماید: چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرّ شما در آن است.
2- ترکه عجله و شتاب
بی‌تابی و عدم شکیبایی، گاهی سبب ناامیدی می‌شود و مانعی برای رسیدن به خواسته‌های مورد نظر می‌باشد. بدین جهت، بهتر است همراه با اصرار در دعا، عجله بیش از حد نداشته باشیم. وظیفه ما دعا کردن و امیدوار بودن است و اجابت به عهده خداوند است. خوب است با توکل، زمان و شرایط اجابت را به خدای تعالی بسپاریم و آرام، منتظر فرا رسیدن آن بمانیم. امام صادق (ع) فرمود: همیشه مۆمن در خیر و آسایش است تا هنگامی که عجله نکند. در غیر این صورت، ناامید می‌شود و دعا را ترک می‌کند.
همچنین امام صادق (ع) می‌فرماید: به درستی که بنده هنگامی که دعا می‌کند، خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت اوست تا زمانی که او عجله نکند. (اصول کافی، ج 2، ص 474 ).
3- اصرار و الحاح در دعا
4- رعایت آداب
رعایت آداب دعا و به طور کلی ادب در حضور، در ارتباط موثر با خداوند، نقش به سزایی دارد، در این قسمت، آداب استجابت دعا که در روایات به آن‌ها اشاره شده، ذکر می‌کنیم. از جمله:
1. گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدا
2. فرستادن صلوات
3. توسل به پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع)
5- توکل به خداوند
مۆمن، پس از انجام وظایفی که به عهده دارد، نسبت به آنچه که از توان او خارج است و به مقدرات الهی مربوط می‌شود، به خداوند متعال توکل می‌کند، عاقبت کار را به او واگذار می‌نماید و مطمئن است، آنچه به خداوند مربوط می‌شود، به بهترین وجهی انجام خواهد شد. بنابر این، از آرامش کامل برخوردار است و نگران چیزی نیست.
