عواملی که بویایی را از بین می‌برند
بوها برای این که از بینی به پیازهای بویایی و مغز برسد و درک شود، مراحلی را طی می کند. اگر هرکدام از این مراحل مختل شود، شما حس بویایی تان را از دست می دهید.
بویایی، ناشناخته‌ترین حس‌های انسان است. با وجود این، بدون بویایی، کیفیت زندگی بسیار پایین می‌آید و حتی لذت خوردن و چشیدن مزه‌ها را از دست خواهیم داد. حتی ممکن است در معرض بسیاری از اتفاق‌های خطرناک قرار بگیریم؛ فرض کنید حس بویایی نداشته باشید و بوی اولیه سوختن چیزی را حس نکنید و دچار سانحه آتش‌سوزی شوید، یا چون بوی مواد شیمیایی را تشخیص نمی‌دهید، آسیب ببینید که گاهی این آسیب بسیار جدی است و خطر جانی در پی دارد.
دکتر سید کامران کامروا متخصص گوش و حلق و بینی و سر و گردن و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران می گوید:
بوها از مخاط بینی، مستقیم به مغز منتقل می شوند، ولی بر اثر برخی اتفاق ها مخاط بینی خیلی سریع می تواند تغییر کند و یا حتی تخریب شود و حس بویایی از بین برود.
بوها برای این که از بینی به پیازهای بویایی و مغز برسد و درک شود، مراحلی را طی می کند. اگر هرکدام از این مراحل مختل شود، شما حس بویایی تان را از دست می دهید.
ضربه به سر، اولین عامل
شایع ترین عامل از دست رفتن حس بویایی که زیاد هم دیده می شود، ضربه به سر است.
وقتی ضربه ای به سر وارد می شود، اعصابی که از بینی به مغز می رود و به صورت شبکه است، ممکن است شکسته شود و تغییراتی روی سیستم عصبی ایجاد کند که به قطع عصب یا تخریب آن منجر می شود.
این اتفاق در کسانی که ضربه مغزی می شوند، شایع است و در بسیاری از این بیماران پیاز بویایی یا قسمتی از مغز که مربوط به تحلیل این حس است، از بین می رود.
سرماخوردگی می تواند بویایی را از بین ببرد
اتفاق ناگهانی دیگری که جدی است و بویایی را از بین می برد، معمولا در دهه چهارم و پنجم زندگی رخ می دهد، آن هم بر اثر یک سرماخوردگی.
این متخصص گوش و حلق و بینی با بیان این نکته می افزاید: گاهی فرد سرما می خورد و حس بویایی اش به طور موقت ضعیف می شود، ولی پس از بهبود، به حالت اول برمی گردد؛ ولی در 10 درصد افراد در این سنین، بویایی برای مدتی و در حدود 1.5 درصد آنها، کلا از بین می رود و هرگز دوباره برنمی گردد.
برخی معتقدند در این شرایط، کل پوشش مخاط بینی از بین می رود و برخی می گویند عصب بویایی بر اثر التهاب از بین می رود.
به گفته او، حس بویایی بر اثر پیری از بین می رود یا کمتر می شود؛ هم به دلیل از دست دادن مخاط بینی و هم این که عصب ها قدرت قبل را ندارند. در این صورت بویایی به هیچ وجه قابل برگشت نیست.
بیماری هایی که بویایی را از بین می برند
دکتر کامروا با اشاره به این که مبتلایان بیماری دمانس یا زوال عقل و برخی بیماری های ژنتیکی حس بویایی ندارند یا حس بویایی شان را از دست می دهند، ادامه می دهد:
برخی بیماری های هورمونی مثل «هیپوگنادیسم» که در آن غدد جنسی دچار زوال می شوند و بیماری های تیروئید (چون می تواند روی رشد سیستم عصبی تاثیر بگذارد)، در از دست رفتن بویایی بی تاثیر نیستند.
برخی انواع سرطان ها، صرع، مننژیوم، تومورهای هیپوفیز، مغزی و بافتی هم حس بویایی را نشانه می روند.
علاوه بر این، بویایی کسانی که دچار ایدز می شوند کاهش شدید پیدا می کند یا کاملا از دست می رود.
مواد سمی هم بویایی را تعطیل می کند
به گفته دکتر کامروا، مواجهه با مواد سمی باعث کاهش بویایی یا از دست رفتن آن می شود.
حتی برخی مواد دندانپزشکی مثل فرمالین می تواند حس بویایی را از بین ببرد. پس برای دندانپزشکان که در معرض خطر هستند، مهم است که از این موضوع آگاه باشند.
بیماری های روانپزشکی و بویایی
مبتلایان به اسکیزوفرنی، افسردگی و... هم دچار اختلال بویایی یا از بین رفتن این حس می شوند.
دکتر کامروا می گوید: بیماران روانی از لحاظ حس بویایی دو دسته اند؛ یا بوها را حس نمی کنند یا بویی که حس می کنند، متفاوت است؛ مثلا با حس بوی قهوه، ممکن است بگویند چه بوی بدی! یعنی حس شان واقعی نیست.
بیماری های مادرزادی و از دست رفتن بویایی
این متخصص گوش و حلق و بینی می گوید: برخی بیماری های مادرزادی و ژنتیکی هم باعث می شود فرد حس بویایی نداشته باشد که معمولا ناشی از اختلال غدد در زمان تولد یا جنینی یا آسیب هایی است که در زمان تولد به آنها وارد می شود.
گاهی هم عفونت تنفسی که در بدو تولد ایجاد می شود، بر این مساله تاثیرگذار است.
معروف ترین نشانگانی که به اختلال بویایی مادرزادی منجر می شود، نشانگان «کالمن» است.
پیشگیری ممکن است؟
دکتر کامروا در پاسخ به این پرسش می گوید: هر چیزی که مخاط بینی را از بین ببرد، از سموم شیمیایی گرفته و تاثیر آن بر کسانی که در کارخانه های تولید سم کار می کنند، تا سرماخوردگی و ضربه ها و هر آنچه تا اینجا برشمردیم، می تواند این حس را مختل کند.
برای برخی از این مشکلات راه پیشگیری وجود دارد و برای برخی نه.
وی به نکته مهمی اشاره می کند: نکته مهم این است که اگر به چیزهایی که به طور موقت بویایی را از بین می برد توجه نشود، این مشکل دائمی خواهد شد.
افرادی که به انحراف بینی، سینوزیت دائم و رینیت آلرژیک (التهاب بینی) مبتلا هستند، کسانی که پولیپ، توده های خوش خیم یا بدخیم بینی دارند، اگر به درمان مشکل شان بی توجهی کنند، حتما پس از مدتی دچار مشکل تنفسی و بویایی دائم خواهند شد.
مثلا در مبتلایان به انحراف بینی چون محل عبور هوا و بوها از داخل بینی است، اگر قسمت انتهایی شاخک میانی بسته باشد، بویایی افت پیدا می کند.
وی می افزاید: گاهی این بیماری ها با جراحی بهبود می یابد. البته اگر در آندوسکوپی سینوس یا جراحی زیبایی، مخاط بینی آسیب ببیند یا بیش از حد برداشته شود، صدمه جدی به بویایی خواهد زد.
این استاد دانشگاه معتقد است: مصرف بعضی داروها هم باعث کم شدن حس بویایی می شود، ولی وقتی دوز دارو کمتر یا مصرف آن قطع می شود، همه چیز به حالت اول برمی گردد.
لذا در تجویز و مصرف این داروها باید دقت زیادی داشت و با پزشک مشورت کرد، ولی گاهی برخی داروها می تواند صدمه جدی وارد کند.
البته تست های بویایی هم برای بررسی وضع حس بویایی وجود دارد که اگر کسی حس می کند کمتر متوجه بوها می شود، با مراجعه به مراکز دانشگاهی گوش و حلق و بینی می تواند این تست ها را انجام دهد.
بخش سلامت تبیان
منبع: جام جم - زهرا سادات صفوی سهی
مطالب مرتبط:
