کانون آرامش زندگی به روایت قرآن

اهمیت و جایگاه خانواده بر هیچ کس پوشیده نیست. انسانها از کودکی در کانون خانواده رشد می یابند و معمولاً انسانهایی از موفقیت بیشتری برخوردارند که کانون خانواده آنها گرمتر و محکمتر بوده است.

در دنیای غرب که نظام خانواده جایگاه اصلی خود را از دست داده است مشکلات گوناگونی پدید آمده که حتی برخی از نویسندگان غربی هم بدان اعتراف دارند.

هر انسانی احتیاجات و نیازهایی دارد که بسیاری از آن باید در کانون خانواده تأمین شود.

خانواده ركن طبیعى و اساس اجتماع و واحد بنیادى جامعه اسلامى است و درحفظ و گسترش قدرت ملى نقش مۆثرى ایفا مى كند.

در خانواده قرآنى التزام به تقوا و اجتناب از گناهانى مانند موسیقى و آواز خوانى حرام، شراب خوارى، غیبت و تهمت و رذایل اخلاقى مانند تكبر و حسد، مورد توافق همه اعضا مى باشد. البته ممكن است لغزش هایى صورت گیرد، ولى بناى افراد بر رعایت تقوا است.

حقوق افراد مورد توجه و اصل بر عدالت است. به روابط با خویشاوندان، به ویژه والدین زن و شوهر، توجه مى شود و تعامل و حمایت اجتماعى بین خویشاوندان ارزش به شمار مى رود.

خانواده موفق از نظر اسلام از هر مشكل و اختلافى مصون نیست، ولى در اختلاف ها حریم ها شكسته نمى شود و افراد پس از فرو نشستن هیجانات، به دنبال حل مشكل و حتى اصلاح و جبران ضعف ها و رفتارهاى نامناسب خود هستند.

افزون بر این، باورهاى دینى پایدار، عدالت محورى و مدارا سه مفهوم مركزى خانواده مطلوب و موفق از دیدگاه اسلام است.

« سیره خانوادگى ائمه (علیه السلام) نمونه كامل یك خانواده موفق و مطلوب اسلامى است. در این خانواده ها رابطه عاطفى بسیار عمیق است به گونه اى كه حضرت زهرا (سلام الله علیها) عشق و محبت خود را نسبت به حضرت على(علیه السلام) در سخن با سلمان ابراز مى دارد.

امامان معصوم(علیهم السلام) براى همسران خود شخصیت و اعتبار قائل بودند.(14) درامور اقتصادى، استقلال نظر آنها را ارج مى نهادند.(15) در امور معنوى از آن ها كمك مى گرفتند.(16)

در برخورد با فرزندانشان محبت، احترام، بازى با آنان، پذیرش آنان، آزادى و در عین حال نظارت بر آنان، رعایت اعتدال بین آنها، دورى از تنبیه و سرزنش و به طور كلى نرمى و مدارا با آنان را اصل قرار مى دادند.»(17 و 18) و نیز باید گفت خانواده موفق خانواده اى است كه در همه جوانب مثبت و موفقیت آمیز، از رشدى متعادل و هماهنگ برخوردار باشد و از افراط و تفریط خوددارى كند.

آرامش روانى

نخستین حكمت تشكیل خانواده كه قرآن كریم ، آن را با صراحتْ بیان كرده است ، رسیدن به آرامش روانى است : «وَ مِنْ ءَایَـتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَ جًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَأَیَـتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ . 1 و از نشانه هاى او این است كه از [جنس] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا در كنارشان آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد .

آرى! در این [نعمت]، براى مردمى كه مى اندیشند، قطعاً نشانه هایى است»

این آیه به چند درس مهمّ اشاره دارد كه به موضوع خانواده، تقدّس مى بخشد:

الف ـ امكان بقاى نسل

نخستین در این آیه ، خلقت همسر و امكان تشكیل خانواده و امكان بقاى نسل از این طریق است : «وَ مِنْ ءَایَـتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَ جًا» .

ب ـ كانون آرامش زندگى

درس دوم كه در موضوع خانواده ، از آیه یاد شده (آیه 21 سوره روم) مى گیریم ، این است كه در نظام آفرینش ، خانواده ، كانون آرامش زندگى است: «لِّتَسْكُنُواْ إِلَیْهَا». آفریدگار حكیم جهان ، مرد و زن را به گونه اى آفریده كه مكمّل یكدیگرند و از این رو ، تا در كانون خانواده در كنار هم قرار نگیرند، آرامش پیدا نمى كنند.

علامه طباطبایى در این باره مى فرماید : هر یك از زن و مرد، به دستگاه خاصّى مجهّز شده است، به گونه اى كه در عمل، هر یك، كار دیگرى را تكمیل مى كند و تولید نسل ، برآیندى از مجموع آن دو است. پس هر یك از زن و مرد، فى نفسه ناقص و نیازمند دیگرى است و از مجموع آن دو، یك واحد تام به وجود مى آید كه مى تواند تولید نسل را موجب شود. به دلیل همین نقص و نیازمندى است كه هر یك از آن دو به سوى دیگرى كشیده مى شود تا با پیوند با او آرامش یابد؛ زیرا هر ناقصى مشتاق كمال خویش است و هر نیازمندى به كسى یا چیزى مایل است كه نیاز او را برطرف سازد. (المیزان فی تفسیر القرآن : ج 16 ص 166)

این جاذبه طبیعى، ضامن اجرایى مدبّر حكیم جهان، براى بقاى نسل انسان و سایر حیوانات است . از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه فرمود : ولَو كانَ إنَّما یَتَحَرَّكُ لِلجِماعِ بِالرَّغبَةِ فِی الوَلَدِ كانَ غَیرَ بَعیدٍ أن یَفْتُرَ عَنهُ حَتّى یَقِلَّ النَّسلُ او یَنقَطِعَ .( بحار الأنوار: ج 3 ص 79 ) اگر محرك انسان براى عمل زناشویى تنها تمایل به فرزند بود (و هیچ گونه لذت و كامیابى در این عمل وجود نداشت) بعید نبود كه در این امر آن قدر سستى كند كه نسل بشر كمیاب و یا بكلى منقطع شود.

نكته مهم، این كه احادیث اسلامى(ترغیب به پاسخ دادن به غریزه جنسى، ص 317) به كامیابى جنسى در كانون خانواده ـ كه ظاهرا موضوعى صد در صد مادّى است ـ تقدّس و ارزش معنوى بخشیده‌اند .(همان، ص 388)

ج ـ كانون مودّت و رحمت

سومین درس در موضوع خانواده ـ كه از آیه 21 سوره روم، برداشت مى شود ـ این كه آفریدگار حكیم، خانواده را كانون مودّت و رحمت قرار داده است. مودّت و رحمت، در واقع، جان مایه تحكیم پیوند خانوادگى است، هر چه قدر این جان مایه تقویت شود، نهاد خانواده مستحكم تر مى گردد و آرامش بیشترى بر زندگى حاكم مى شود.

خداوند متعال، به طور طبیعى، پیمان ازدواج را عامل پیدایش مودّت و رحمت قرار داده و از این رو، گزارش شده كه مردى خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله رسید و با شگفتى گفت: چگونه است كه مردى با زنى ازدواج مى كند كه هرگز پیش از آن، نه او آن زن را دیده و نه آن زن، او را؛ اما همین كه ازدواج صورت مى گیرد و مرد بر زنْ وارد مى شود و همدم مى گردند، هیچ چیز براى آنها دوست داشتنى تر از دیگرى نیست؟

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ او، به قرائت این بخش از آیه مورد بحث (آیه 21 سوره روم) بسنده كرد و فرمود: «وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً : و خداوند، میان شما مودّت و رحمت نهاد»

بنابراین، براى هر چه گرم تر شدن كانون خانواده و بهره گیرى بیشتر از بركات آن، ضرورى است در جهت تقویت این مودّت و رحمتِ خدادادى، برنامه ریزى هاى دراز مدّت و همه جانبه اى صورت گیرد.

در تبیین فرق میان مودّت و رحمت ـ كه از جهاتى با هم متفاوت اند ـ گفته شده است كه :

یك . مودّت، انگیزه ارتباط در آغاز كار است؛ اما در پایان كه یكى از دو همسر، ممكن است ضعیف و ناتوان گردد و قادر بر خدمتى نباشد، رحمت، جاى آن را مى گیرد. دو . مودّت، در بزرگ ترهاست كه مى توانند به هم خدمت كنند؛ اما كودكان و فرزندان، در سایه رحمت، پرورش مى یابند.

سه. مودّت، غالباً جنبه متقابل دارد؛ اما رحمت، یك جانبه و ایثارگرانه است. (تفسیر نمونه : ج 16 ص 392 )

سازندگى اخلاقى

از نگاه قرآن كریم ، تشكیل خانواده به وسیله پسر و دختر جوان، در واقع، به معناى تهیه كردن لباس تقواست؛ زیرا این كتاب آسمانى ، از یك سو در كنار لباس و زیورهاى تن، تقوا را به عنوان لباس و زیور جان و ارزش مندترین پوشش ، مطرح مى كند و مى فرماید: «یَـبَنِىءَادَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیْكُمْ لِبَاسًا یُوَ رِى سَوْءَ تِكُمْ وَرِیشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَ لِكَ خَیْرٌ. (اعراف : آیه 26 ) اى فرزندان آدم! براى شما لباسى فرستادیم تا شرمگاهتان را بپوشد و زیور شما باشد؛ ولى لباس تقوا، بهترین [لباس ]است» .

از سوى دیگر، تصریح مى نماید كه زن و شوهر، لباس یكدیگرند : «هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ. (بقره : آیه 187 ) آنها لباس شما هستند و شما لباس آنهایید». اگر این دو آیه نورانى در كنار هم مورد تأمل قرار گیرند، به روشنى دلالت دارند كه تشكیل خانواده، یكى از بارزترین مصادیق لباس تقواست، و از این رو، در حدیث نبوى آمده است كه: مَن تَزَوَّجَ أحرَزَ نِصفَ دینِهِ . (کافی : ص 52 ح 54) هر كس ازدواج كند، نصف دینش را حفظ كرده است .

در حدیثى دیگر آمده است كه: ما مِن شابٍّ تَزَوَّجَ فى حَداثَةِ سِنِّهِ إلّا عَجَّ شَیطانُهُ: «یا وَیلَهُ یا وَیلَهُ ! عَصَمَ مِنّی ثُلُثَی دینِهِ». فَلیَتَّقِ اللّه َ العَبدُ فِى الثُّلُثِ الآخَرِ. (همان: ص 52 ح 52 ) هیچ جوانى نیست كه در نوجوانى اش ازدواج كند، مگر آن كه شیطانش فریاد برمى آورَد: «اى واى بر من! دو سوم دینش را از گزند من نگه داشت». بنا بر این، بنده باید در یك سوم دیگر [دینش ]تقواى خدا پیشه كند.

كلام آخر

براى داشتن خانواده اى موفق، باید فصل اول را درست آغاز كرد با انتخاب همسرى شایسته و واجد معیارهاى قرآنى، آنچه در فصلى اتفاق مى افتد بر فصل بعدى اثر مى گذارد. باید تلاش كنیم فصل هاى اولیه را بسازیم تا فصل هاى بعدى تقویت شوند.

منابع :

بیانات دکتر میرباقری، سایت میرباقری

سایت شمال فردا؛ نوشته دکتر معصومه صالحی

وبلاگ ثقلین؛ نوشته عبداللهی

تحكیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث؛ نوشته محمد محمدی ری شهری

مطالب مرتبط:

خصوصیات خانواده قرآنی

اساسنامه خانواده قرآنی(4)

اساسنامه خانواده قرآنی3

اساسنامه خانواده قرآنی 5

به همسرت گفتی دوستش داری؟(اساسنامه خانواده قرآنی 8)