هشدار در مورد آزار جنسی

آزار جنسی کودکان شکلهای مختلفی دارد. بعضی از مزاحمان جنسی فقط کودک را لخت کرده و او را تماشا می‌کنند، بعضی بدن عریان خود را به او نشان می‌دهند، در مقابل کودک استمناء می‌کنند، یا به آرامی اعضای حساس بدن کودک را لمس می‌کنند و......

یک تصور غلط درباره آزار جنسی این است که کودکان فقط توسط غریبه‌ها مورد تعرض قرار می‌گیرند در حالی که واقعیت آن است که یک مزاحم جنسی معمولاً فردی است که برای کودک و حتی خانواده او آشناست. در اغلب موارد، مزاحمان جنسی مرد هستند اما زنان نیز حدود یک پنجم از آزار جنسی پسربچه‌های زیر سیزده سال را به خود اختصاص می‌دهند. تقریبا یک سوم از مزاحمت جنسی هم توسط کودکان بزرگتر انجام می‌شود. بنابراین اگر کودک درباره رابطه‌هایی صحبت می‌کند که شامل فعالیت جنسی هم می‌شود یا اگر کودک درباره فعالیت‌های جنسی نامناسب که با حقه و اجبار توسط کودکان بزرگتر به او تحمیل می‌شود صحبت می‌کند باید احتمال مزاحمت جنسی را جدی گرفت و به منظور متوقف کردن این فعالیتها اقداماتی انجام داد. در اینجا لازم به ذکر است، کودکانی که از لحاظ جنسی مزاحم بچه‌های دیگر می‌شوند به کمک تخصصی نیاز دارند. هر قدر درمان آنها زودتر شروع شود بیشتر و بهتر به درمان پاسخ خواهند داد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند کودکان بزرگتر یا نوجوانانی که مزاحمت جنسی برای کودکان ایجاد می‌کنند و درمان دریافت نمی‌کنند، به مزاحمتشان تا دوران بزرگسالی ادامه خواهند داد.

چه‌طور می‌توان احتمال داد که کودکی مورد آزار جنسی قرار گرفته است؟

با وجود اینکه بهترین عامل مشخص کننده‌ی آزار جنسی کودک، افشای این مطلب توسط خود کودک است اما باید بدانیم که کودکان معمولاً به دو دلیل درباره آزاردیدگی جنسی خود صحبت نمی‌کنند: یا هنوز متوجه ماهیت آزارگرانه موقعیت نمی‌باشند یا می ترسند به درد سر بیفتند و محبت والدین و دوستان را از دست بدهند.

البته نشانه‌های جسمانی یا تغییرات رفتاری وجود دارند که سرنخ‌هایی در مورد احتمال مورد آزار واقع شدن کودک در اختیار والدین قرار می‌دهند. این علائم و نشانه‌ها به چهار گروه تقسیم می‌شوند: علائم جسمانی، علائم هیجانی، علائم رفتاری و علائم جنسی.

علائم جسمانیِ آزارِ جنسی کمتر رایجند و شامل جراحتهایی در داخل یا اطراف اندام جنسی کودک مانند تورم یا جوش، خارش، ترشحات غیر معمول یا ترشحات خونی از منطقه جنسی، عفونت دستگاه ادراری، ابتلا به بیماریهای آمیزشی، سردرد و معده درد مزمن می‌باشد.

علائم هیجانی بیشتر معمول‌اند و شامل خشم نامتناسب با موقعیت، اضطراب، سرکشی، افسردگی، گریه‌های زیاد بی دلیل، و افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی است.

علائم رفتاری نشانه‌هایی مانند اختلال خواب، شب ادراری، کابوسهای شبانه، تحریک پذیری، مشکلات خوردن، استمناء، در خود فرو رفتن، امتناع از رفتن به مدرسه، اختلال در تمرکز، کاهش عملکرد تحصیلی، امتناع ناگهانی از رفتن به خانه یک دوست یا یکی از افراد خانواده بدون ذکر هیچ دلیل مشخص (با این استدلال که برای مثال، من دیگر او را دوست ندارم)، ترس از افراد و مکان‌های جدید، گوشه‌گیری، فرار از خانه و انجام رفتارهای آزارگرانه را در برمی‌گیرد (شایان ذکر است که نشانه‌های رفتاری ممکن است در وقایع استرس‌زای دیگری مانند طلاق والدین، اعتیاد والدین، مرگ یکی از عزیزان و .... نیز دیده شود، از این رو لحاظ کردن مجموعه‌ای از علائم مختلف برای تشخیص الزامی است). نشان دادن رفتار جنسی بزرگسالان یا حرف زدن درباره مسائل جنسی که دانستن آن برای یک بچه در آن سن و سال بعید است یکی دیگر از نشانه‌های رفتاری آزار جنسی کودک است. قاعدتاً بچه‌ها در سنین پیش از دبستان- حداکثر تا 5 ساله- نباید درباره فعالیتهای جنسی صحبت کنند یا تماس جنسی فیزیکی با بچه‌های دیگر داشته باشند یا رفتارهای جنسی مانند بزرگسالان نشان بدهند. بچه‌های سن مدرسه -6 تا 12 سال- نباید در ملأعام استمناء کنند و نباید رفتارهای جنسی یا دانش جنسی مانند بزرگسالان نشان دهند. نوجوانان 13 تا 16 ساله نباید در ملأعام استمنا کنند یا با بچه‌های خیلی بزرگتر یا خیلی کوچکتر از خود تماس جنسی داشته باشند. اگر این موارد در کودکی مشاهده شود می تواند علامتی از آزار دیدن باشد.

نشانه‌های جنسی نیز شامل رفتارهای اغواگرانه، علاقه غیرمعمول یا اجتناب غیرمعمول نسبت به افکار جنسی، نقاشی از فعالیت جنسی و تشویق بقیه کودکان به  انجام فعالیت جنسی می‌باشد.

تعداد علائمی که کودک نشان می‌دهد تحت تاثیر عوامل متعددی مانند میزان خشونتی که با آزار جنسی همراه بوده است، طول مدت آزار، سن کودک در زمان آزار، رابطه کودک با فرد مزاحم و واکنشی که مراقبین بزرگسال کودک به افشای این مسئله نشان می‌دهند، متغیر است.

به یاد داشته باشید هر تغییر ناگهانی و شدید در رفتار کودک می‌تواند نشانه وقوع اتفاقی باشد که او نیاز دارد در مورد آن صحبت کند.   

آثار بلندمدت و کوتاه‌مدت آزار جنسی

آثار آزار جنسیِ کودک به سه دسته آثار روانی، بین فردی و رفتاری تقسیم می‌شود که می‌توانند کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشند. آثار کوتاه‌مدت برای مدت کوتاهی آشکار می‌شوند و معمولاً بدون مداخله خود به خود ناپدید می‌شوند، در حالی که آثار بلندمدت تا نوجوانی و بزرگسالی نیز ادامه می‌یابند. تحقیقات نشان می‌دهند که کشف و درمان زودهنگام آزار، در شدت و مدت تداوم آثار مۆثر هستند. کودکانی که در سنین پیش از دبستان مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند و به‌موقع تشخیص داده نمی‌شوند و به‌موقع درمان نمی‌گیرند، غالبا بین 7 تا 10 سال بعد از لحاظ قانونی دردسرآفرین می‌شوند. این واقعیتِ تلخ، اهمیت گزارش موارد مشکوک، کشف فوری مسئله توسط مراقبین و مراجعه‌ی به موقع برای درمان قربانیان آزار جنسی را برجسته می‌کند.

آثار روانی آزار جنسی کودک شامل عزت نفس کم، افسردگی، اختلالات خوردن، اختلالات سوءمصرف مواد، اختلال استرس پس از سانحه و خودکشی است.

آثار بین فردی شامل تأثیراتی هستند که توانایی قربانی برای برقراری روابط مۆثر و معنادار را کاهش می‌دهد. این آثار شامل مشکلات در روابط بین فردی، دلبستگی‌های ناپخته در دوران بزرگسالی، روابط صمیمانه ناپایدار و کمتر ارضاءکننده، و افزایش نرخ جدایی و طلاق است.

آثار رفتاری که در زمینه‌های مختلفی خود را نشان می‌دهند، اغلب به صورت خشونت اجتماعی یا قانونی ظاهر می‌شوند. قربانیان آزار جنسی مشکلات تحصیلی و اختلالات سلوک بیشتری از خود بروز می‌دهند، بیشتر در معرض خطر ارتکاب تخلف از قانون، خشونت خانگی یا تعرضات جنایتکارانه قرار دارند، به احتمال بیشتری بی‌بندوباری جنسی نشان می‌دهند و سه برابر بیشتر در معرض حاملگی زودهنگام قرار دارند.

آثار بین فردی آزار جنسی نوعاً در دوران بزرگسالی مشخص می شوند اما آثار روانی و رفتاری ناشی از آن می توانند از همان دوران کودکی و یا نوجوانی آشکار شوند. این به آن معناست که بین آزار جنسی کودک و بروز آثار بین فردی ناشی از آن، چندین سال فاصله وجود دارد که در نتیجه آن بسیاری از این آثار عمیقاَ در ساختار شخصیت و سبک ارتباط بین فردی رسوخ می‌کنند. بنابراین برای تسکین نشانه‌ها انجام مداخلاتی مانند مشاوره فردی، مشاوره ازدواج یا خانواده ضروری می‌شود. 

*****

با توجه به اهمیت مسئله آزار جنسی کودکان و آثار و پیامدهای ناشی از آن، توجه هر چه بیشتر به پیشگیری از وقوع هر گونه واقعه احتمالی الزامی است. برای پیشگیری در درجه اول باید کودکان‌مان را توانمند کنیم تا بتوانند به خوبی از خود محافظت کنند. در این مسیر هیچ اقدامی به اندازه آموزش‌هایی که والدین دلسوز به کودک خود می دهند مۆثر نیست. آگاهی والدین و آموزش آنها به کودک بهترین ابزار خود محافظتی را در اختیار فرزند دلبندشان قرار می‌دهد.

در سلسله مقالات بعدی شیوه صحبت کردن با کودک درباره آزار جنسی، راههای پیشگیری از آزار جنسی کودکان و افزایش مهارت خودمحافظتی در کودکان (مخصوص والدین) را مورد بررسی قرار خواهیم داد.