تبیان، دستیار زندگی

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

ا گروه بندی هشت سیاره منظومه شمسی به سیارات زیرین (سفلی) و سیارات زبرین (علوی) بر اساس فاصله شان از خورشید، سیاراتی را که نسبت به زمین از خورشید دورتر هستند یعنی مدار گردش این سیارات خارجی تر از مدار گردش زمین به دور خورشید می باشند سیارات زبرین یا علوی..
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟ جلسه پنجم

اهداف:

• آشنایی با سیاره های زبرین (علوی)

• آشنایی با سیاره مریخ

• آشنایی با اقمار سیاره مریخ

• ساخت سیاره مریخ و اقمار آن برای ماکت منظومه شمسی

 

وسائل مورد نیاز:

• کامپیوتر مجهز به اینترنت

• وسایل مورد نیاز برای ساخت ماکت منظومه شمسی

 

1- مقدمه:

در دروس گذشته با سیارات زیرین (سفلی) و سیاره زمین و تنها قمر آن آشنا شدید. در این درس با سیارات علوی و اولین سیاره بعد از کره زمین که سیاره مریخ می باشد به همراه اقمار آن آشنا خواهید شد.

 

5-1 سیارات زبرین

با گروه بندی هشت سیاره منظومه شمسی به سیارات زیرین (سفلی) و سیارات زبرین (علوی) بر اساس فاصله شان از خورشید، سیاراتی را که نسبت به زمین از خورشید دورتر هستند یعنی مدار گردش این سیارات خارجی تر از مدار گردش زمین به دور خورشید می باشند سیارات زبرین یا علوی می نامند. سیارات زبرین شامل مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون است. همچنین سیارات منظومه شمسی را می توان دو گروه متمایز تقسیم کرد: سیارات زمین مانند و سیارات مشتری مانند. عطارد، زهره، زمین، سیارات زمین مانند اند.

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

سیارات منظومه شمسی به ترتیب نزدیکی به خورشید

 

5-2 سیاره مریخ ( بهرام) Mars

چهارمین سیاره منظومه شمسی از نظر نزدیکی به خورشید سیاره مریخ یا بهرام است که در مداری طویل‌تر از زمین و با سرعتی کمتر از زمین حرکت می‌کند. بزرگی بهرام حدوداً نصف زمین است و قطر آن 6790 کیلومتر می‌باشد.

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

سیاره مریخ

نشانه: اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

 

اندازه : بهرام، سیاره سرخ‌فام منظومه خورشیدی، نصف زمین قطر دارد و مساحت سطح آن برابر با مساحت خشکی‌های روی زمین است.

 

بهرام شعاعی در حدود نصف شعاع زمین دارد. همچنین بهرام از زمین کم چگال تر است، طوری که حجمی برابر 15% و جرمی برابر 11% زمین دارد. مساحت سطح آن تنها اندکی کم تر از مجموع سطوح خشکی‌های زمین است. بهرام نسبت به عطارد بزرگ تر و دارای جرم بیشتر و در نتیجه چگال تر است. این موضوع سبب شده‌است نیروی گرانش بیشتری در سطح تیر وجود داشته باشد.

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

مقایسه اندازه سیارات به ترتیب عطارد، ناهید، زمین، مریخ

بهرام از نظر اندازه، جرم و جاذبه سطح، حالتی بین زمین و ماه (ماه زمین) دارد؛ ماه قطری برابر نصف قطر بهرام دارد، در حالی که قطر زمین دو برابر قطر بهرام است، زمین دارای جرمی در حدود ده برابر جرم بهرام است، در حالیکه جرم ماه ده برابر کم تر از مریخ است.

 

دما: بیشتر مناطق بهرام بسیار سرد است. دمای هوا در قطب‌های آن می‌تواند تا 130 درجه زیر صفر پایین برود.

به دلیل رقیق بودن «هوای» بهرام، دمای هوا به سرعت تغییر می‌کند. مثلاً فقط لحظاتی پس از طلوع خورشید دما در سطح بیش از 20 افزایش می‌یابد. در هر لحظه دمایی که پای شما احساس می‌کند (هوای نزدیک سطح) با دمای هوای اطراف سر شما ممکن است تا 20 درجه اختلاف داشته باشد. به این ترتیب اگر روی استوای بهرام باشید، دمای سطح 20 درجه سلیسیوس و دمای اطراف سر شما صفر درجه‌است.

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

سیاره مریخ

در بهرام بادهایی با سرعت زیاد (متجاوز از 200 کیلومتر بر ساعت) می‌وزد که سبب می‌شود غبارها در ارتفاع 40 کیلومتری معلق بمانند علت ایجاد این بادها غالباً اختلاف دما توام با اختلاف فشار است.

حرکت: به دلیل آنکه محور سیاره ی بهرام همانند زمین 24 درجه مایل است در این سیاره نیز فصل‌های سال وجود دارند. روزهای بهرام 24 ساعت و 37 دقیقه طول می‌کشد. اما هر سال بهرامی تقریباً دو برابر سال زمینی یعنی 678 روز به‌ درازا می‌کشد.

 

سطح سیاره: سطح سیاره مریخ همانند زمین، یخ‌های قطبی، دره‌های عمیق، کوه، غبار، طوفان و فصل دارد. در دشت‌های آن مانند ماه، گودال‌هایی حاصل از برخورد سنگ‌های آسمانی دیده می‌شود. با وجود اندازه کوچکش، بلندترین قله ی سامانه ی خورشیدی یعنی کوه المپوس و بزرگ‌ترین دره سامانه ی خورشیدی در این سیاره پیدا شده‌است.

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

سطح سیاره مریخ

فرسوده بودن بیشتر دهانه‌های برخوردی سیاره بهرام نشان‌دهنده ی فعالیت زیاد زمین‌شناختی در این سیاره‌است.

جو سیاره مریخ: جو مریخ 95 درصد دی اکسید کربن، 3% نیتروژن، 1,6% آرگون و فقط مقدار ناچیز اکسیژن و آب وجود دارد. جو سیاره سرخ بسیار رقیق است، به طوری که فشار جوی سطح آن، معادل یک صدم فشار جو زمین در سطح دریاست. علاوه بر این جو مریخ محافظ خوبی در برابر تابش‌های مرگبار فضایی نیست.

 

اساطیر: مریخ. نام ستاره ی فلک پنجم از ستاره‌های خنس و آن را بهرام نیز گویند، منحوس و دال بر جنگ و خصومت و خونریزی و ظلم است. منتهی الارب، ستاره ای است از جمله سبعه سیاره و در آسمان پنجم است. (برهان). ستاره‌ای است از خنس، گویند سبب تسمیه ی آن سرعت سیرش است و برخی گویند بسبب رنگ زرد و سرخ آن است که شبیه مرداسنج (مردار سنگ) باشد. (از اقرب الموارد). چهارم کوکب سیار در عالم شمسی که بهرام نیز گویند و به اعتقاد بطلمیوس کوکب سیاری که در آسمان پنجم واقع شده‌است. (ناظم الاطباء). از کواکب سبعهء سیاره‌است و مأخوذ از مرخ و آن درختی است که از چوب آن آتش‌زنه سازند و سبب تسمیه ی آن تشبیه به آتش است از نظر سرخی، یکی از پیکرهایی که یونانیان باستان برای مریخ می‌پنداشتند اسب بود، و واژه مارس از همین مریخ آمده‌است یعنی مرداخ و مرداس نامی است که به پدر ضحاک می‌داده‌اند و این نام در میان عرب بسیار است.

 

5-3 اقمار سیاره مریخ

کره مریخ یا بهرام دو ماه کوچک به نام‌های فوبوس و دیموس دارد این اقمار که شکلی نامنظم دارند، در سال 1877، توسط منجم آمریكایی آساف هال (1829-1907) كشف شدند. این دو ماه احتمالاً شهاب‌سنگ‌ یا سیارك هایی هستند که در مدار بهرام به دام افتاده‌اند و هیچ اتمسفری ندارند. اگر شخصی در کره ی مریخ باشد مشاهده خواهد کرد که فوبوس سه بار در یک روز طلوع و غروب می‌کند. دیموس نصف فوبوس بوده و چنانچه از مریخ به آن نگاه کنیم این ماه بیشتر شبیه به یک ستاره خواهد بود تا یک ماه.

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

سیاره مریخ و اقمار آن

فوبوس: فوبوس(به معنای ترس) بزرگتر از قمر دیگر مریخ است. عرض آن تنها 8/13 مایل(2/22 كیلومتر) و جرم آن، 08/1 در ده به توان شانزده می باشد. فوبوس، در فاصله 5600 مایلی(9000 كیلومتری) مریخ به دور آن می چرخد. مهمترین عارضه آن، كراتر بزرگی است كه استیكنی(نام همسر هال) نام دارد و پهنای آن 2/6 مایل(10كیلومتر)است.

 

دیموس: دیموس(به معنای وحشت) كوچكتر از قمر دیگر مریخ است. عرض دیموس تنها8/7 مایل(6/12 كیلومتر) و جرم آن 80/1 در ده به توان پانزده می باشد. دیموس در فاصله 14300مایلی(23000كیلومتری) مریخ به دور آن می چرخد.

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

اقمار فوبوس و دیموس

 

5-4 ساخت ماکت منظومه شمسی

در جلسات گذشته با سه مدل ماکت ساخت منظومه شمسی آشنا شدید. تصویر جلسه دوم که نمونه ای از ماکت منظومه شمسی در مرکز علوم و ستاره شناسی تهران می باشد، نمونه ای تخت و مدل دوم و سوم نمونه هایی با مرکزیت خورشید و یکی مدل آویزی و دیگری تخت بود.

به تصاویر زیر دقت نمایید.

مدل ماکت منظومه شمسی (1)

اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

 

مدل ماکت منظومه شمسی (2)
اجزاء تشکیل دهنده منظومه شمسی چیست؟، جلسه پنجم

در مدل حاضر چند نکته مهم مد نظر قرار گرفته است، در درجه اول ابعاد سیارات به نسبت یکدیگر خوب در نظر گرفته شده است ولی ابعاد خورشید به نسبت سیارات حقیقی نمی باشد. ترتیب قرار گرفتن سیارات نسبت به هم مناسب است. از دیگر نکات مثبت این مدل امکان حرکت دادن سیارات نسبت به خورشید و نسبت به یکدیگر می باشد. از نکات مهم دیگر رنگ سیارات است که سعی شده به واقعیت نزدیک باشد. در این مدل خورشید در مرکز توسط لامپ روشن می شود و جنس به کار رفته برای این مدل فلز می باشد.

 

تکلیف:

تکلیف 1: درباره مریخ و اقمار آن همانگونه که شنیده اید افسانه ها و اعتقادات زیادی وجود دارد، مانند مردان مریخی و یا وجود حیات فرا زمینی در این سیاره. در این باره تحقیق و بررسی نمایید و یافته های خود را تجزیه و تحلیل کرده و با دلیل و مدرک برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 2: در مورد مدل ارائه شده برای ساخت ماکت منظومه شمسی در این درس تحقیق کنید و با ایده هایی که در ذهن دارید تطابق دهید و بهترین مدل را انتخاب کنید و کار ساخت ماکت خود را ادامه دهید. در ادامه درس ها با معرفی هر سیاره به همراه اقمارش، آن سیاره را در مجموعه ماکت خود اضافه نمایید. از مراحل کار خود عکس گرفته و برای ما ارسال نمایید.

 

محل بازدید/ اردو/ خرید:

پیشنهاد بازدید علمی برای این جلسه مرکز نجومی آسمان شب می باشد. شما در این مجموعه می توانید از نمایشگاه تلسکوپ ها، نمایش عکس و فیلم های نجومی بازدید نموده و همچنین از برنامه بی نظیر و دیدنی آسمان نما بهره برده و در رصد خانه این مجموعه به رصد آسمان زیبای شب بپردازید. اطلاعات کامل در مورد این مرکز را از آدرس اینترنتی زیر دریافت نمایید.

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=171497

منابع مطالعه:

جهت دریافت مطالب بیشتر در زمینه سیاره مریخ و اقمار آن به منابع معرفی شده زیر مراجعه نمایید.

_ در سایت معرفی شده زیر می توانید تصاویر زنده از کره زمین را مشاهده نمایید.

http://www.fourmilab.ch/cgi-bin/Earth?imgsize=1024

 

_ فصل پانزدهم و قسمت اول و دوم از کتاب نجوم به زبان ساده، نویسنده: مایر دگانی، مترجم: محمدرضا خواجه پور- انتشارات گیتاشناسی

 

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تنظیم: نسرین صادقی