آشنایی با اصطلاح تاریخ قرآن

یکی از موضوعاتی که در مباحث علوم قرآنی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد، اصطلاح تاریخ قرآن می‌باشد. در این نوشتار سعی داریم به طور اختصار جایگاه تاریخ قرآن را در مباحث علوم قرآنی مورد بررسی قرار دهیم.

تعریف تاریخ قرآن

تاریخ قرآن نام شاخه‌اى از علوم قرآن است كه به سرگذشت قرآن از آغاز نزول تاكنون مى‌پردازد و در آن مسائلى مانند سیر نزول قرآن، حفظ و نگارش، گردآورى و تدوین، مصاحف* نخستین، پدیدارى اختلاف قرائات، علامتگذاری هاى گوناگون در مصحف و ترجمه قرآن به زبان هاى مختلف سخن مى‌گوید.

گرچه مباحث مورد اشاره قدمت دارد، اصطلاح تاریخ قرآن از اصطلاحات نو پدید در دو سده اخیر است.

صرف نظر از چند گزارش نامطمئن از نگارش یكى دو كتاب با عنوان تاریخ قرآن در سده‌هاى سوم و چهارم هجرى، نخستین بار تئودور نولدكه (Theodor_Noldeke)(1930‌م.) خاورشناس آلمانى در سال 1860 میلادى كتابى را با عنوان تاریخ‌قرآن منتشر كرد.

پژوهشگرانِ مسلمان با اینكه گاهى به این عنوان اعتراض كرده‌اند، بیشتر قرآن‌پژوهان آن را پذیرفته و كتاب هایى را با همین نام تألیف كرده‌اند. گرچه بسیارى از مباحث در كتب خاورشناسان و مسلمانان در حوزه تاریخ قرآن مشترك است، بر اثر اختلاف این دو گروه در نوع نگرش به قرآن، دیدگاه آنها درباره ماهیت و تعریف این بحث متفاوت است.(دائرة‌المعارف قرآن كریم، ج 6، ص 50)

ضرورت بحث

قرآن آخرین کتاب و سند هدایت بشر می‌باشد که از طرف خداوند متعال برای هدایت و سعادت تمام انسانها نازل شده است؛ لذا بسیار اهمیت دارد که در خصوص تاریخ این کتاب آسمانی بحث و تحقیق صورت گیرد.

فوائد بحث از تاریخ قرآن

به طور کلی سه فائده عمده بر مباحث تاریخ قرآن مترتب می باشد:

1- بحث و تحقیق پیرامون زمان و نحوه جمع آوری این کتاب آسمانی و مباحث مرتبط با آن موجب اغنای میل فطری انسان برای رسیدن به حقیقت این کتاب الهی می باشد.

2- از جهت بسزائی که در تفسیر آیات قرآن دارد.

3- موضوع سلامت قرآن مجید از تحریف و به تبع آن اثبات اعجاز و حقانیت و حجیت کلام الهی، ارتباط تنگاتنگی با مباحث تاریخ قرآن دارد.

به طور مثال یکی از دست آویزهای باورمندان به تحریف قرآن همان موضوع تاریخی جمع و تدوین قرآن بعد از عهد رسالت پیامبر اکرم می باشد؛ به این معنا که، چون قرآن مجید بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) توسط غیر معصوم جمع آوری شده در نتیجه دستخوش تحریف قرار گرفته است، لذا در مباحث تاریخ قرآن صحت و سقم این مطالب مورد بررسی می گیرد و با اثبات جمع آوری قرآن در عهد رسالت این شبهات برطرف می شود.

موضوعات و مسائل تاریخ قرآن

به طور کلی در تاریخ قرآن موضوعاتی همانند نزول قرآن، قرائت قرآن ،جمع و تدوین و نگارش آن و سلامت آن از تحریف و غیره ... مورد بررسی قرار می گیرد. 

تاریخ قرآن نزد مسلمانان

پیش از طرح موضوع تاریخ قرآن از سوى خاور شناسان، اصطلاح تاریخ قرآن در میان مسلمانان ـ جز در مواردى مشكوك ـ سابقه نداشته است.

شاید مهم‌ترین علت آن این بوده است كه مسلمانان اصولا در مورد قرآن به عنوان موضوعى نمى‌نگریسته‌اند كه تاریخیت آن مورد بحث و گفت‌و گو باشد، زیرا نزد همه آنان به یقین قرآن كلام خداوند است كه حضرت محمد، آخرین پیامبر خدا براى هدایت مردم آورده و به نحو تواتر كه راهى یقینى است، از هر نسلى از مسلمانان به نسل دیگر از آنان منتقل شده است، با این حال، در میان مسلمانان بخشهایى از مباحثى را كه امروزه با عنوان «تاریخ قرآن» شناخته مى‌شود، به همراه بسیارى از مباحث دیگر تحت عنوان جامع‌تر «علوم‌قرآن» نامبردار بوده است.

اگرچه چگونگى نگرش خاورشناسان به قرآن، آنها را واداشته است پژوهش هایى درباره تاریخ قرآن رقم زنند، امروزه شاهدیم كه مسلمانان خودشان بیشتر این اصطلاح را در حوزه علوم قرآنى به كار مى‌برند؛ با این توضیح كه تاریخ قرآن را مى‌توان بر آن دسته از مباحث قرآنى اطلاق كرد كه ماهیتى زمانى دارند و بر این مبنا، مطالبى چون آغاز نزول قرآن، فترت وحى، ترتیب و تقویم نزول سوره‌ها، اسباب نزول، نگارش، جمع و تدوین، رسم الخط قرآن، اختلاف قرائات، عدم تحریف قرآن، آیات مكى و مدنى، ناسخ و منسوخ، نشانه‌گذارى، تجزیه قرآن به بخش هاى مختلف و تاریخ ترجمه قرآن از مباحث تاریخ قرآن به شمار مى‌روند.

رامیار مى‌نویسد: در تاریخ قرآن از این بحث مى‌شود كه ابناى بشر با كلام خدا چه كردند ... ‌‌. تاریخ‌ قرآن، سرگذشت قرآن است از لحظه نزول یا حتى پیش از آن، تا امروز كه میان دستان و پیش روى ماست، به هر حال، تاریخ قرآن بخشى از علوم قرآن است.[تاریخ قرآن، رامیار، ص‌10]

برخى تاریخ قرآن را اصطلاح جدیدى مشتمل بر مجموعه‌اى از علوم قرآنى مى‌دانند كه درباره شناختن متن قرآن و سرگذشت آن و وحى و كتابت وحى و جمع و تدوین قرآن و یگانه شدن و رسمیت یافتن یك متن در زمان عثمان، تا تصحیح و طبع مصاحف معتبر در قرون جدید است.[دانشنامه قرآن، ج‌1، ص‌458 ]

نتیجه گیری

با بیان این مطالب مختصر می توان به این مطلب رهنمود شد که، با توجه به موضوعات و مسائل بسیار ارزشمندی که در تاریخ قرآن مورد بحث و  بررسی قرار می گیرد دانش پژوه علوم قرآنی بی نیاز از این علم نمی باشد.

فرآوری: محمدی

بخش قرآن تبیان

منابع:

سایت رهروان ولایت، برگرفته از، جعفر انواری،قرن در ینه تاریخ،بی چا ،قم ،موسسه موزشی پژوهشی امام خمینی (ره)،1390

کتاب، دائرة المعارف قرن کریم (جلد 7) ص 50

مطالب مرتبط:

كتابشناسی علوم و معارف قرن

فراسوی ترجمه

نقدی بر مقاله ی: "قرآن، کلام الله یا به قلم محمد بن عبدلله"

حقوق قرآن بر مسلمان