شمشیر حق در محراب
حضرت امام علی بن الحسین علیهماالسلام، چهارمین پیشوای شیعه و ششمین آفتاب عصمت است كه در بحرانی ترین شرایط تاریخ اسلام عهده دار امر امامت گردید و قافله اهل ولایت را از ظلمات دوران حكومت بنی امیه به سلامت عبور داد و شیعه را از اضمحلال و نابودی مصون داشت. در روزگاری كه همه صداها خاموش شده بود و امویان دارهایی را كه ریخته بودند نمی شستند تا درس عبرتی باشد برای همه آنان كه هنوز نفسی در سینه دارند و زمزمه ای زیر لب!
آری، امام سجاد علیه السلام در چنین روزگاری که اجازه نداشت در میان یارانش و در جمع پیروانش حضوری بایسته و علنی داشته باشد، و در روشنایی روز ندای حقیقت را بر فراز منبر جدش رسول الله صلی الله علیه وآله باز گوید، قافله سالار راهیان کوی دوست شد و در دل شب با دعا و نیایش، عالی ترین رموز دینداری و حق جویی را به یارانش ابلاغ كرد. و با راز و نیازهای شبانه اش، صحیفه ای از معارف و رهنمودها و عبرتها و درسها تدارك دید و با خلوت خویش جمع امویان را متشتت ساخت و آرامش آنان را برهم زد!
او براستی محراب نیایش را به میدان رویارویی با سیاستها و تبلیغات و تعالیم امویان مبدل ساخت محراب و از دعا كه نرمترین شیوه گفتاری است حربه ای برنده علیه دشمنان دین و منكران ولایت پدید آورد. به گونه ای که هر گاه صدایش به نیایش بلند می شد، همه دردها و رنجهایی كه از سوی غاصبان خلافت و دشمنان ولایت بر خاندان عصمت رفته بود، دوباره مجسم می گردید در نوای گرم دعاهایش پیام توحیدی رسول خدا صلی الله علیه وآله و صلایت امیرالمومنین و رنجهای حسن بن علی و مظلومیتهای حسین سالار شهیدان كربلا علیهم السلام، موج می زد. به طور كلی می توان محورهای عملیاتی امام سجاد علیه السلام را بدین گونه شرح داد:
حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی
بررسی سیره امام سجاد علیه السلام با تاكید به متونی از قبیل دعای موسوم به اهل ثغور (دعا برای مرزداران و مرزبانان) گویای آن است كه علی رغم حاكمیت خلفای متقلب اموی و مروانی اما چون خطر گسستگی ملی و در هم ریختگی مرزهای جغرافیایی قلمرو اسلام از ناحیه اغیار و بیگانگان تا حدود بسیار زیادی قطعی می نمود، وحدت و تمامیت ارضی نیز تهدید می شد، از این رو آن امام همام، اختلافات مذهبی را نادیده گرفته و بر پایه مصالح كلی جامعه اسلامی، مرزدارانی را كه علی القاعده جزو ارتش حزب حاكم اموی و مروانی بودند، در قالب دعا و نیایش تشویق و به مرزبانی تحریك كرده و فنون جنگ و رزم آوری و دفاع را هم به آنان آموزش داده است.
آراسته سازی نرم افزاری
با دقت در ارثیه فرهنگی امام سجاد علیه السلام، به ویژه، مجموعه صحیفه سجادیه، می توان به وضوح دریافت كه آن امام بزرگوار از طریق دعا دست اندر كار بیان معارف و نشر حقایق فكری گشته است. و در عصر حقوق پایمال شده انسانیت و شرافت و دیانت، رساله حقوق آن گرامی، مایه پند و درس آموزی همه آنان شد كه تا همیشه تاریخ در اندیشه تدوین حقوق انسانند.
سازماندهی فكری و نهادی مرجع
پس از شهادت امام حسین علیه السلام، امر امامت حضرت علی بن الحسین علیهماالسلام بر بسیاری از شیعیان مخفی بوده، و بحران فكری بر ایشان مستولی گشته است. با توجه به این نكته، امام سجاد علیه السلام متوجه پرورش عالمانی شد كه بتوانند در نهاد مرجعیت قرار گرفته و امور فكری و اجتماعی را سازماندهی كنند.
نگاهی اجمالی به تاریخچه زندگی اصحاب امام سجاد علیه السلام در كنار همه درسها و نكته های آموزنده ای كه به همراه دارد، این حقیقت را می نمایاند كه امام در حیات علمی خویش دو نقش اساسی را ایفا كرده است:
الف:
استمرار بخشیدن به حیات علمی نیروهایی كه محضر پیامبر صلی الله علیه و آله و امیرالمومنین و امام حسن و امام حسین علیهم السلام را درك كرده بودند و برای تحكیم مبانی فكری و عقیدتی و عبادی خویش نیازمند مرجعی چون علی بن الحسین علیهماالسلام بودند. همانند چهره هایی چون:سلیم بن قیس هلالی، ابوالاسود دوئلی، حبیب بن ابی ثابت، جابربن عبدالله انصاری، رشید هجری، سالم بن ابی الجعد الشجعی، صهیب ابو حكیم الصیرفی الكوفی، عامربن واثله كنانی.
ب: تجدید بنای پایه های معرفت در میان نسل هایی كه در دره استبداد امویان و مروانیان گام در محیط دینی و فرهنگی جامعه می گذاشتند. امام سجاد علیه السلام می بایست این نیروها را به سوی دانش حقیقی و استوار خویش كه متكی به دانش پیامبر صلی الله علیه وآله بود، جذب كند و نگهبان اندیشه های نورسته ای باشد كه در آینده باید از نیروهای مطمئن و كارآمد مكتب علمی باقر العلوم و امام صادق علیهماالسلام به شمار آیند.
این گونه است كه ما در میان اصحاب امام سجاد علیه السلام با چهره های جوانی آشنا می شویم كه نام آنان در میان اصحاب امامان پیشین نیست ولی زمانی كه پی می گیریم چهره ایشان در میان اصحاب امام باقر و امام صادق علیهماالسلام همچنان پیداست و چه بسا از میان همین گروه برخی از روشن ترین چهره های اصحاب امام صادق علیه السلام را باید جستجو كرد، همانند: ابان بن تغلب، اسماعیل بن عبدالرحمن، ابان بن ابی عیاش، اسماعیل بن عبدالخالق، برد الاسكاف، ابو حمزه ثمالی، حسین بن علی بن الحسین، حبیب سجستانی، ربیعه بن ابی عبدالرحمان، سالم بن ابی حفص، سعد بن طریف خنظلی، عبدالله بن شبرمه، عبدالمومن، ابو محمد فرات، قاسم بن محمد، منهال بن عمرو، میمون القداح و...
امام سجاد علیه السلام در حقیقت پس از شكست ظاهری نهضت سیاسی شیعه علیه خلفای جور، نهضتی فرهنگی و علمی را آغاز كرد كه بعدها توسط امام باقر علیه السلام تداوم یافت و به وسیله امام صادق علیه السلام به اوج شكوفایی خود رسید.
حفظ روحیه جهادی
محور مهم دیگری كه امام سجاد علیه السلام بدان پرداخته است حفظ و نشر و وجه جهادی و گسترش اندیشه عاشورایی بود. در زمان حكومت یزید ملعون و پس از شهادت امام حسین علیه السلام، جامعه اسلامی به سوی نابودی پیش می رفت. یزید و والیان او تا جایی كه می توانستند بر ضد فرزندان پیامبر صلی الله علیه و اله اقدامات ضد دینی و علوی انجام می دادند.
در این زمان بود كه جامعه، نیاز به فردی داشت كه بر ضد یزید، دست به قیامی پنهانی و مبارزه ای در خاموشی بزند؛ زیرا در آن زمان، مبارزه آشكار به زودی شكست می خورد.
همچنین قیام پرشور امام حسین علیه السلام، باید به نوعی به گوش مردم می رسید در این حال فردی كه یادگار به حق آن بزرگوار بود به بهترین روش ممكن، آغاز به كار كرد. آن حضرت در ابتدا پس از اسارت خود در هر موقعیتی كه مناسب بود با حرفها و اعمال خود، حكومت یزید را رسوا می كرد و قیام حضرت سیدالشهدا علیه السلام را برای مردم تبیین می كرد و دلایل این قیام را برای مردم شرح می داد. او در مجلس یزید - ظالمانه ترین و بی رحم ترین دادگاه تاریخ - با چنان شهامت و شجاعتی از حریم شهیدان كربلا، دفاع كرد كه طنین سخنانش برای همیشه در گوش زمان باقی ماند.
امام سجاد علیه السلام، در آن مجلس و نیز در بقیه عمر خویش به اثبات رسانید كه در علم، حلم بخشش، فصاحت، شجاعت و محبوبیت اجتماعی چونان اجداد طاهرینش، سرآمد خلق است.
ابوالفضل صالح صدر
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منابع:
سیره و زندگانی امام زین العابدین علیه السلام، لطیف و محمدرضا راشدی.
امام سجاد علیه السلام جمال نیایشگران، احمد ترابی.
مطالب مرتبط:
