یخچال طبیعی چگونه به وجود می آید؟

برف در اثر یخ‌ زدن قطرات آب در هوا به وجود می‌آید که به صورت بلورهای بسیار زیبا دیده می‌شود. اگر مشتی برف به محکمی در دست فشرده شود، برف به یخ تبدیل می‌شود. این همان رویدادی است که پس از بارش برف، در دره‌های مرتفع کوهستانی رخ می‌دهد.

برف در کف دره، بر اثر فشار برف‌های بالایی فشرده و به یخ تبدیل می‌شود و به این ترتیب یخچال در طبیعت به وجود می آید. می توان گفت یخچال‌ها توده‌های بزرگی از یخ و برف می‌باشند که در مناطقی که آب و هوا سرد و یخبندان است تشکیل می‌شوند.

در مناطقی که درجه حرارت متوسط سالیانه در حدود صفر درجه است اکثرا مقداری برف بر روی زمین باقی می‌ماند که هر ساله با بارش برف‌های جدید به مقدار آن اضافه می‌شود. وقتی ضخامت این توده زیاد باشد در اثر وزن خودش و مانند توده‌ای خمیری به طرف پایین شروع به حرکت کرده به این ترتیب، یخچال طبیعی بوجود می‌آید.

به طور دائم 7% سطح كل خشكی های زمین از برف پوشیده شده است. دریاها و رودخانه های یخ متحرك به یخچال های طبیعی شهرت دارند. در قلب قطب شمال، قطب جنوب و مناطق كوهستانی و مرتفع زمین یخچال های طبیعی فراوانی وجود دارند. یخچال ها در گذشته از گستردگی بیشتری برخوردار بوده اند، به طوری كه نواحی كه امروزه نواحی معتدل زمین را شامل می شوند در دوره های یخچالی گذشته پوشیده از یخچال های طبیعی بوده اند.

طبقه‌بندی یخچال‌های طبیعی

یخچال‌های طبیعی جهان، به 4 دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شوند که یخچال‌های دره‌ای و کوهپایه‌ای و یخ‌ پهنه‌ها و یخچال‌های قاره‌ای را شامل می‌شود:

یخچال کوهپایه‌ای

هنگامی تشکیل می‌شوند که دو یا تعداد بیشتری یخچال دره‌ای، از دره‌های خود خارج شده و با پیوستن به یکدیگر، یخ های متحرک بزرگی را در دشت های پایینی بوجود می‌آورند.

یخ پهنه‌ها

توده‌های پهناور و کومه مانندی از یخ  هستند که تحت تاثیر وزن خود، ‌سریعا گسترش می‌یابند.

یخچال قاره‌ای

معمولاً در مورد صفحات یخی بزرگ به کار می‌رود که کوهستان ها و دشت های تشکیل‌دهنده‌ بخش بزرگی از یک قاره را، مانند صفحات بزرگ و یخی گرینلند و قطب جنوب می‌پوشانند.

یخچال دره‌ای

رودهای یخ زده‌ای هستند که در دره‌های مناطق کوهستانی جریان دارند. پهنا، عمق و طول این رودها نیز مانند رودهای حاصل از آب های جاری متفاوت است.

یخچال های طبیعی ایران

در دسته بندی یخچال های طبیعی ایران، جزو دسته یخچال های کوهستانی به شمار می آیند و از نوع یخچال های طبیعی گرم ( یخچال هایی هستند که درجه حرارت مجاور آن ها اغلب بیش از صفر درجه سانتیگراد باشد ) به حساب می آیند.

بخش قابل توجهی از یخچال‌های کشور به دلیل پوشیده شدن با خاک غافل مانده به طوری که با وجود ذوب یخچال های کوهستانی در دهه های گذشته، مساحت کنونی یخچال‌های کشور بسیار بیش از برآوردهای پیشین است.

مجموع مساحت یخچال های طبیعی کشور برابر 5/42 کیلومتر مربع برآورد شده است در حالی که طی برآوردهای انجام شده برخی محققان در سال‌های 1370 و 1388، مساحت کل یخچال های کشور به ترتیب برابر با 20 و 27 کیلومتر مربع تعیین شده بود.

شمار یخچال های طبیعی کوهستانی در ایران کم و سطح آن ها در مقایسه با یخچال های کوهستانی معروف مانند یخچال های آلپ، بسیار کوچک است و عمدتاً در ارتفاع های سخت گذر البرز و زاگرس پراکنده شده اند.

یخچال های سرد و گرم

تمام یخچال ها سرد هستند اما برخی از آن ها سردتر از حد معمول می باشند. یخچال سرد، یخچالی است كه در طول ماه های تابستان نیز هیچ گونه ذوبی در آن صورت نمی گیرد و دمای آن همیشه زیر نقطه انجماد است ولی یخچال گرم یخچالی است كه در فصل تابستان به نقطه ذوب می رسد.

در شرایط اقلیمی مناسب بخشی از برف ممكن است تابستان را بدون ذوب شدن پشت سر گذاشته و به تدریج با گذشت سال ها این انباشتگی رشد عمیق تری یافته و درنهایت می تواند منجر به تشكیل یخچال طبیعی شود.

جمع آوری اطلاعات یخچال ها به عنوان یکی از منابع با ارزش آب شیرین و بررسی تغییرهای آن ها در دوره های زمانی مختلف می تواند یکی از نشانه های تغییر اقلیم در هر منطقه باشد که مطالعه و بررسی آن ها را اجتناب ناپذیر می‌سازد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا