باکتری چیست؟

با وجود محصولاتی مانند صابون ها و پودرهای ظرفشویی که در مورد خواص ضد باکتری خود تبلیغ می کنند ذهن به راحتی باور می کند که باکتری ها برای انسان مضر هستند. اکثر مردم با شنیدن نام باکتری به یاد بیماری های مختلفی که توسط باکتری ها بوجود می آیند، می افتند در صورتی که بعضی از آن ها برایمان مفیدند مثلا بعضی از باکتری ها در تهیه ماست از شیر و همچنین در تبدیل فضولات حیوانی به کود نقش دارند و اما برخی دیگر خطرناک هستند که باعث ترش شدن شیر یا فاسد شدن مواد غذایی می شوند و یا سبب بیماری در بدن می شوند.

باکتری‌ها گروهی از موجودات تک سلولی ذره‌بینی هستند که پوشش بیرونی نسبتاً ضخیمی آن ها را احاطه کرده است. این موجودات ساختار ساده‌ای دارند.

آنچه باعث خطرناک شدن باکتری ها می شود، قدرت تکثیر و رشد آن هاست. باکتری ها برای رشد و نمو به غذا نیاز دارند. داخل بدن به دلیل داشتن ویژگی هایی مثل گرم، مرطوب و مغذّی بودن محیط بسیار خوبی برای رشد و تکثیر باکتری است. هر باکتری تا زمانی که به دو برابر اندازه خود برسد، از بدن تغذیه می کند، سپس به دو قسمت تقسیم می شود.

تاریخچه

ابتدا در سال 1674 زیست شناس هلندی به نام وان لیون هوك هنگامی كه یك قطره را زیر عدسی میكروسكوپ خود مشاهده می كرد و دنیایی از میلیون ها حیوانك را كشف كرد. دنیای پیچیده ای كه وان لیون هوك كشف كرد شامل تك سلولی ها و تمام اشكال و اندازه آن ها نیز بود حدوداً یكصد سال بعد اتو مولر زیست شناس دانماركی مطالعات وان هوك را توسعه داده و باكتری ها را در جنس ها و گونه های مختلف سازمان بندی كرد.

تولید مثل باکتری ها

بیشتر باکتری ها در فاصله 20 دقیقه به حداکثر رشد خود می رسند و می توانند شروع به تولید مثل کنند. در شرایط محیطی مناسب، باکتری با سرعت زیادی تکثیر می شوند. مثلاً یک باکتری بعد از 20 دقیقه به دو باکتری تبدیل می شود. اگر این روش تکثیر باکتری ها تا 24 ساعت ادامه یابد از یک باکتری، توده ای از باکتری به وزن 2000 تن به وجود خواهد آمد.

فواید باکتری‌ها

اگرچه بعضی از باکتری‌ها عامل فساد مواد غذایی و بیماری هستند؛ اما بسیای از باکتری‌ها مفیدند. باکتری‌ها در تهیه فرآورده‌های غذایی و شیمیایی و همچنین در شناسایی و استخراج معادن و پاکسازی محیط زیست کاربرد دارند. مواد خوراکی مانند ماست، پنیر و سرکه حاصل فعالیت باکتری‌های تخمیرکننده است.

باکتری‌هایی نیز برای خالص سازی عناصر معدنی مانند مس و اورانیوم کاربرد دارند. هم‌چنین باکتری‌ها در پاکسازی آب‌ها و خاک‌های آلوده به آلاینده‌های نفتی و شیمیایی کاربرد وسیعی دارند. باکتری‌های داخل روده برای ما ویتامین‌هایی را می‌سازند که خود بدن قادر به ساختن آنها نیستند.

نقش باکتری ها در اکوسیستم

باکتری ها نقش بسیار مهم در اکوسیستم جهانی (اکوسیستم های آبی و خشکی) دارند. چرخه ی مواد گوناگون از جمله کربن، نیتروژن و گوگرد توسط باکتری ها تکمیل می شود و به جریان خود ادامه می دهد. وقتی موجودات زنده می میرند کربن موجود در بدن آن ها باید به شکل دی اکسید کربن به جو برگردد این امر توسط باکتری ها انجام می گیرد.

دی اکسید کربن از عوامل فتوسنتز است و بدون وجود آن نه فتوسنتزی صورت می گیرد و نه غذایی وجود دارد. کربن موجود در بافت های مختلف اجساد گیاهان و جانوران برای موجودات زنده قابل استفاده نیست و این باکتری ها هستند که این کربن را به شکل قابل استفاده برای موجودات فتوسنتزکننده در می آورند و امکان فراهم نمودن غذا برای کل موجودات زنده دیگر را فراهم می کنند.  چرخه ی نیتروژن از جمله فعالیت های  مهم دیگر باکتری هاست. گیاهان برای رشد و سالم ماندن خود به نیتروژن محتاجند و نمی توانند نیتروژن را به شکل گازی آن از اتمسفر دریافت کنند.

در واقع فرم گازی نیتروژن که در جو وجود دارد برای گیاهان غیر قابل استفاده است و آن ها نیتروژن را فقط به صورت نیتریت یا نیترات از خاک می توانند جذب کنند. مهم ترین راه دستیابی گیاهان به نیتروژن قابل جذب، تثبیت نیتروژن است که توسط برخی از باکتری ها صورت می گیرد.

چند نمونه از انواع باکتری ها

مایکوباکتریوم توبرکلوسیس

ممکن است زیبا به نظر برسد، با این وجود مایکوباکتریوم توبرکلوسیس معنای مجسم باکتری مضر است و عامل بیماری سل می باشد.

استرپتوکوکوس

گروه استرپتوکوکوس شامل باکتری های متنوعی با آثار خاص خود است. اعضای این گروه مسبب بیماری هایی نظیر گلودرد، مننژیت، مخملک و تب روماتیسمی هستند و البته در کنار آن کلید طلایی تولید پنیر سوییسی نیز می باشند.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا