منبعی دست اول حدیثی و تاریخی

دلیل اهمیت کتاب

وقتی می‌خواهیم در مورد زندگی پیامبر و ائمه اطهار کتابی معرفی کنیم، شاید خیلی راحت بتوانیم کتابهای زیادی را با محوریت زندگی پیامبر، حضرت زهرا، امام علی، امام حسین و امام زمان علیهم السلام نام ببریم. اما کتابهائی که مستقلا به زندگی سایر ائمه بپردازند پرتعداد نیستند.

مجموعه چهارده‌جلدی پیشوایان هدایت که با محوریت سیدمنذر حکیم و با همکاری جمعی ازمحققان توسط مجمع جهانی اهل‌بیت منتشر شده‌است در پاسخ به این خلا در حوزه‌ کتابهای مذهبی نگارش یافته‌اند.

در هرجلد از این مجموعه که برای هرکدام از چهارده معصوم علیهم‌السلام در حجم یکسان حدود 300 صفحه‌ای تنظیم شده است با زندگی آن معصوم و ابعاد شخصیت ایشان آشنا می‌شوید.

گروه تألیف کتاب

سید منذر حکیم از وسام البغدادی، سید شهاب الدین حسینی، سید عبدالرحیم موسوی، عبدالرزاق صالحی و عرفان محمود به عنوان گروه تالیف این مجموعه و از اساتید و حجج اسلام علی اسلامی، محمدمهدی آصفی، محمدهادی یوسفی غروی، جعفر الهادی و صباح البیاتی به عنوان گروه بازبینی این مجموعه پس از تالیف نام می‌برد.

در مجلدات اول تا پنجم این مجموعه نام عدی غریباوی نیز به عنوان همکار مۆلف آمده است. ترجمه فارسی مجلدات مختلف این اثر را آقایان عباس جلالی، کاظم حاتمی طبری و سید حسین اسلامی اردکانی انجام داده‌اند.

علاوه بر مترجمان و گروه تالیف و گروه بازبینی، محققان دیگری نیز در قالب گروه‌های ارزیابی اولیه متون تنظیم شده و مقابله و تحقیق متون در امر تالیف این کار دخیل بوده اند.

این مجموعه بر خلاف بسیاری دیگر در این موضوع که در دسترس جامعه است، حاصل یک کار گروهی حوزوی است که از این منظر نیز می‌تواند الگویی برای تولید و تألیف آثار دیگر با هم‌افزایی گروه‌های مختلف محققان دینی باشد. موضوعی که مورد نظر رهبر انقلاب نیز بوده است:

حوزه باید با سبکهاى نوین تحقیق آشنا بشود. تحقیق که مى‌گوییم، منظورمان، هم تحقیق عمقى است - یعنى همان چیزى که ما در حوزه به آن تحقیق مى‌گوییم؛ یعنى تعمق در مطلب - و هم تحقیق عرضى است، که در روشهاى اروپایى به آن هم تحقیق مى‌گویند، و ما به آن تتبع مى‌گوییم. در اسم‌گذارى بحثى نداریم؛ این هم یک نوع تحقیق است؛ تحقیق عرضى است، تحقیق سطحى است؛ یعنى در سطح و در عرض، دنبال مطلبى گشتن. امروز هر دو نوع تحقیق، روشهاى نوینى دارد. استادانى مى‌نشینند، دانشجویانى را هدایت مى‌کنند؛ کار گروهى انجام مى‌گیرد و تحقیقى دسته‌جمعى عرضه مى‌شود. تحقیق دسته‌جمعى، خاطرجمع‌تر از تحقیق فردى است؛ اختلافات کمتر مى‌شود و پیشرفتها بیشتر مى‌گردد. این روشها را باید در حوزه به کار بیندازیم.هرچند که بواسطه‌ تعدد افراد دخیل در تألیف و ترجمه اشکالاتی نیز می‌توان بر این مجموعه وارد کرد اما کار گروهی انجام شده و غنای مطالب ارائه شده در مجموع اثر کم‌نظیری را در حوزه‌ی زندگی اهل‌بیت پدیدآورده‌است.

تاریخچه‌ای از انتشار کتاب

کار تحقیقاتی اولیه در خصوص این مجموعه در سال 1375 آغازشد و کل کار به زبان عربی با مشارکت جمعی از محققان طی مدت دوسال گردآوری و تألیف شد. نخستین چاپ این مجموعه به زبان عربی با نام "موسوعه اعلام الهدایه" در سال 1381 و چاپ پنجم آن در سال 1391 منتشرشد. ترجمه فارسی آن نیز نخستین بار در سال 1385 به بازار عرضه شد.

هرجلد نسخه عربی بین 200 تا 250 صفحه و ترجمه فارسی آن بین 300 تا 350 صفحه حجم دارد.ترجمه دوره کامل یا تعدادی از مجلداتی از این مجموعه به زبانهای ترکی استانبولی، اردو  و مالایی نیز منتشر شده است و ترجمه به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، ترکی آذری، نروژی و بوسنیایی در حال انجام است. مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام این کتابها را با قابلیت دسترسی آزاد برای مخاطبان در بخش کتابهای منتشره در پایگاه اطلاع‌رسانی خود به نشانی www.ahl-ul-bayt.org قرار داده است.

درباره‌ سید منذر حکیم

حجت الاسلام سید منذر حکیم متولد 1332 شمسی در کربلا صاحب تالیفات و تحقیقات ارزشمندی در زمینه تاریخ اسلام و تفسیر قرآن کریم است.حجت الاسلام حکیم هم‌اکنون به عنوان مدیرکل پژوهش در مجمع جهانی اهل‌بیت مشغول است، از ویژگی‌های ایشان داشتن قلم فخیم و ادیبانه در نگارش به زبان عربی معاصر است. کتاب تاریخ اسلام ایشان در حوزه علمیه مشکات بعنوان متن زبان عربی معاصر مورد استفاده‌ی طلاب است.از جمله تألیفات دیگر ایشان به مجموعه چهارجلدی "تاریخ اسلام" و کتاب "النظریة الإجتماعیة فی فکر الشهید السید محمد باقر الصدر"(جامعه شناسی قرآنی) می‌توان اشاره کرد.

رویکرد کتاب و مۆلف

سید منذر حکیم بواسطه مطالعات و تحقیقات قرآنی نگاه خاصی به تاریخ و روایت آن دارد. ایشان شیوه بیان تاریخی قرآن را مبتنی بر چهار اصل زیر می‌داند: حق، دانش، هم عصری با رخدادها، احاطه ی بر آن پیش آمدها.  او معتقد است:

قرآن در بیان سرگذشت پیامبران  گاهی متکی به تحقیق و بررسی است و گاهی، متکی به استدلال، در مقام تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری، شیوه‌ای علمی دارد و آن‌گاه که به نحو کلی زندگی پیامبران را ارائه می‌دهد به خطوط اصلی ـ که آنان را در یک صف و یک سنگر و یک خط، یعنی خط کلی اسلام قرار می‌دهد ـ اشاره می‌کند. همان‌گونه که خدای متعال فرمود: ان الدین عندالله الإسلام دین نزد خدا اسلام است.

در همین راستا ایشان مشابه بحث محکمات و متشابهات در تفسیر قرآن کریم، معتقد به اصول ثابت تاریخی است که دلایل عقلی و نقلی آنها را تأیید می‌کند.از سوئی دیگر نگاه مۆلف در این مجموعه از نگاه شهید سیدمحمد باقر صدر در روایت زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام متأثر است.  نگاهی که شهید صدر آن را در کتاب "اهل بیت علیهم‌السلام تنوع ادوار و وحدة هدف" روشن کرده‌است. همان‌گونه که از عنوان کتاب شهید صدر نیز می‌توان استنباط کرد، این نگاه به اهل‌بیت آنها را نوری واحد می‌بیند که در هر عصر و زمانی متناسب با مقتضیات آن تجلی یافته‌اند. مشابه این نگرش را در رویکرد رهبر انقلاب به تاریخ اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز می‌توان مشاهده‌کرد:

«کلّهم نور واحد ». هر کدام از اینها که یک حرفى زدند، این حرف در حقیقت از زبان آن دیگران هم هست. هر کدام از اینها که یک کارى انجام دادند، این در حقیقت کار آن دیگران هم هست. یک انسانى که دویست و پنجاه سال گوئى عمر کرده است. تمام کارهاى ائمه در طول این دویست و پنجاه سال، کار یک انسان با یک هدف، با یک نیت و با تاکتیکهاى مختلف است.اعلام الهدایه سعی کرده است این نور واحد بودن ائمه را با تفصیل و با بهره‌گیری از منابع به مخاطب خود نشان دهد.

نحوه‌ روایت کتاب

این مجموعه در واقع به دنبال این بوده است که این موضوع را با رویکردی تلفیقی و با استخراج جزئیات سیره‌ی ایشان با استفاده از منابع دست اول حدیثی و تاریخی نشان دهد. در این مسیر مۆلف خطوط کلی و اتفاقات مهم زندگی هر معصوم را مدنظر قرار داده است و سعی کرده‌است با بهره‌گیری از عقلانیت دینی در تحلیل تاریخ، خطوط مهم و اصلی زندگی ایشان را ترسیم کند بدون این‌که مباحث کلامی یا فقهی حدیثی مرتبط با زندگی هر معصوم در بحث غلبه و اثر را از سیر اصلی خود در روایت زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام خارج کند. ضمن این‌که محور قراردادن تاریخ و روایت زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام باعث نشده‌است کتاب وارد موشکافی‌های خارج از حوصله مخاطب در زمینه نقل‌های مختلف در خصوص زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام و نقل‌های شاذ تاریخی بشود.در هرجلد ابتدا خلاصه‌ای چند صفحه‌ای از تاریخ زندگی معصوم مربوط و مهمترین فراز و فرودهای تاریخی زندگی ایشان ارائه می‌شود و پس از آن مخاطب در سه سطح مختلف که به ترتیب از اجمال به تفصیل می‌رود فهم عمیق‌تری از زندگی و سیره‌ی آن امام و شرایط تاریخی آن پیدا می‌کند.

نام‌گذاری کتاب

نکته‌ی دیگر در مورد این مجموعه نامگذاری آن است که با نگاه قرآنی مۆلف به زندگی انبیاء و معصومان مرتبط است.از دیدگاه مۆلف و بر مبنای آیه کریمه‌ "انما انت مذر و لکل قوم هاد" تو فقط بیم ‌دهنده‌ای و هر گروهی راهنمایی دارد.  و نیز آیه‌ی "ان علینا للهدی همانا هدایت بر ماست"   قرآن کریم سنت هدایت الهی برای انسان‌ها را محور ارسال رسل و حضور انبیاء و ائمه در بین مردم می‌داند. از این منظر سیره‌ی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و اهل‌بیت علیهم‌السلام ترجمه‌ی عملی ارزشها و اهدافی است که قرآن کریم بخاطر آن نازل شده‌است. هدف قرآن و نزول وحی الهی هدایت است و پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل‌بیت علیهم‌السلام ترجمان وحی و پیشوایان هدایت جامعه‌ی انسانی هستند.

مخاطبان کتاب

اعلام الهدایه زندگی اهل‌بیت را به گونه‌ای عقلانی روایت کرده است که مخاطبان جوان دانشگاهی که در معرض نظریات علوم انسانی جدید هستند در مواجهه با آن دچار تعارض و ابهام نمی‌شوند. این ویژگی، حساسیت‌های مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام در موضوع و نیز بی‌اعتنائی به رویکرد غلوآمیز در روایت زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام و نقل‌های ضعیف تاریخی باعث شده است تا مخاطبانی که از پیروان مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام نیستند نیز بتوانند براحتی با آن ارتباط برقرارکنند.

مطالعه‌ این دوره هم برای مخاطبان عمومی و هم برای مخاطبان خاص مفید است. هم جوان دبیرستانی و دانشگاهی که می‌خواهد بیشتر از زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام بداند و هم منبری و استاد دانشگاهی که می‌خواهد در زمینه‌ی زندگی پیامبر و ائمه علیهم‌السلام مطالبی به مخاطبان خود عرضه کند، می‌تواند از این مجوعه استفاده کنند، بخصوص از مجلدات مربوط به ائمه‌ای که آثار تحقیقی مختص به آنان در بازار کتاب وجود ندارد.