عکس نویسنده

نویسنده : الناز فطیرخورانی

بازدید :

تاریخ : شنبه 1392/09/02

عسل و خواص آن، جلسه هشتم

اهداف:

• آشنایی با سایر فرآورده های کندو

• آشنایی با ارزش غذایی فرآورده های کندو

وسائل مورد نیاز:

• کامپیوتر مجهز به اینترنت

• یک قطعه موم زنبور عسل

• مقداری گرده گل

مقدمه

همانطور که مطلع اید در جلسات گذشته در مورد عسل، انواع آن و ویژگی های آن صحبت کردیم و در مورد شناسایی عسل مرغوب از عسل تقلبی مطالبی را عرضه داشتیم. در این جلسه که جلسه پایانی آشنایی با بحث عسل و خواص آن می باشد، قصد داریم با سایر فرآورده های مفید کندو آشنا شویم. یکی از فرآورده های مهم کندو بعد از عسل، موم زنبور عسل می باشد.

8-1 موم زنبور عسل

موم زنبور عسل ماده ای است جامد و بی شکل با بوی عسل، بدون طعم که وقتی در بین انگشتان دست فشار داده شود نرم بوده و حالت پلاستیک را دارد ولی وقتی کاملاً سرد باشد، خشک و شکننده است.

موم زنبور عسل

موم زنبور عسل از زمان های بسیار قدیم مورد استفاده انسان بوده است. مصریان باستان در 4200 سال قبل از میلاد مسیح، زنبور عسل را نگهداری کرده و موم آن را برای ساختن قالب، به منظور نوشتن و همچنین برای مومیایی کردن و محفوظ کردن اجساد مرده هایشان بکار می برده اند. رومیان قدیم از موم زنبور عسل در کوزه گری، رنگرزی و نساجی استفاده می کردند. همچنین کاربرد موم زنبور عسل برای تأمین روشنایی از زمان های بسیار قدیم خصوصاً در مصر بسیار رایج بوده است.

تولید موم زنبور عسل

زنبور عسل کارگر موم را به وسیله چهار جفت غدد مومی خود که در طرفین و زیر چهار حلقه آخر قابل روئیت شکم واقع شده اند، ترشح می کند.ترشح موم توسط غدد مومی به واسطه تغذیه از مواد قندی و هضم و جذب آنها صورت می گیرد. موم در ابتدای ترشح از غدد مومی به صورت مایع بوده و در مجاورت هوا سخت شده و بصورت فلس یا پولک در می آید. پولک های مومی به وسیله پاهای عقبی زنبور کارگر به طرف قطعات دهانی منتقل شده که با حرکات مختلف پاهای جلویی و قطعات دهانی و همچنین اضافه کردن مقداری از بزاق دهان به موم آن را شکل داده و برای ساختن سلول یا لانه خود به سطح شان می چسباند.

ساخت موم توسط زنبوران عسل

مطالعات نشان داده است که زنبور عسل برای تولید یک کیلو گرم موم بطور متوسط 8.4 کیلو گرم عسل مصرف می کند. بنابراین این فرآورده کندو با توجه به اینکه وقت و انرژی زیادی توسط زنبور عسل برای تولید آن بکار برده می شود، بسیار با ارزش و گران بها می باشد.

موارد مصرف موم زنبور عسل

موم زنبور عسل در اکثر صنایع امروزی کاربرد دارد که مهمترین آنها عبارتند از: صنایع لوازم آرایشی، ساخت انواع کرم، روغن، پماد و غیره کاربرد دارد. صنعت شمع سازی نیز دومین مصرف کننده عمده موم زنبور عسل می باشد.

کاربرد غذایی موم زنبور عسل در انواع فرآورده‌ها و فرایندها از بسته‌بندی تا عمل آوری و نگهداری می باشد. همچنین به عنوان عامل تفكیك در صنعت شیرینی پزی مورد استفاده قرار گرفته است. بسیاری از این كاربردها را می‌توان با سایر موم های ارزانتر به انجام رساند. كاربرد متداول، ساده و در مقیاس كوچك برای موم، حفاظت ظروف در برابر اثرات اسیدهای حاصله از آبمیوه‌ها یا عسل است. استوانه‌های فلزی برای نگهداری و ارسال عسل باید جهت جلوگیری از خوردگی آهن روكش گالوانیزه گردند. روكش ممكن است شامل رنگ مخصوص مواد غذایی گران، كیسه پلاستیكی ساخته شده از پوشش نازك پلاستیكی مخصوص مواد غذایی با لایه نازكی از موم باشد.

استفاده از موم زنبور عسل

8-2 گرده گل

گرده گل مجموعه ای از سلول های نر تولید شده در بساک پرچم های گل می باشد که در امر پرورش زنبور عسل حائز اهمیت است. هر یک از دانه های گرده گل متشکل از چندین سلول نر گیاه می باشد. زنبور عسل در جریان ملاقات گل ها دانه های گرده را که به موهای سطح بدن وی چسبیده جمع آوری کرده و به سبد جمع آوری گرده که روی پاهای عقب او قرار دارد منتقل می نماید و به صورت دانه به هم فشرده شده به کندو حمل می کند. زنبور ها در داخل کندو، گرده های جمع آوری شده را در داخل سلول های شان ذخیره می نمایند. معمولاً مقداری عسل و بزاق دهانی خود را نیز به گرده اضافه می کنند که خصوصیات و ترکیب آن با گرده اولیه متفاوت می باشد و به آن "نان زنبور" گفته می شود.

گرده گل

گرده گل مهمترین ماده غذایی برای رشد و نمو زنبور عسل می باشد. این ماده خصوصاً برای زنبورهای جوان پرستار که وظیفه تغذیه نوزادان، ملکه و سایر زنبور ها را به عهده دارند بسیار حیاتی است. ثابت شده است که طول عمر زنبور عسل و بسیاری از فعالیت های طبیعی آن بستگی به گرده گل موجود در کندو دارد که این خود اهمیت گرده گل برای زنبوران عسل را مشخص می کند.

استفاده گرده گل توسط انسان

مهمترین استفاده ای که انسان از گزده گل به عمل می آورد تلقیح گیاهان زراعی، باغی و مرتعی با استفاده از روش های مختلف گرده افشانی است. گرده گل به دلیل دارا بودن خواص درمانی، در موارد دیگری چون تغذیه نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

8-3 بره موم یا صمغ

بره موم یا صمغ که به آن چسب زنبور نیز گفته می شود، ماده خمیری و چسبناک به رنگ قهوه ای است که زنبورها از درختان و گیاهان دیگر جمع آوری و به کندو می آورند. این ماده ممکن است از جوانه و یا پوست درختان ترشح شود که زنبورها در هنگام نیاز آن را جمع آوری می نمایند.

بره موم تهیه شده توسط زنبور عسل

کابرد بره موم توسط زنبور عسل بسیار متعدد است. مهمترین مصارف آن در داخل کندو عبارتند از: پر کردن شکاف ها، تنگ کردن سوراخ های تهویه، تنگ کردن سوراخ پرواز، ترمیم شکستگی ها، جلا دادن سطح داخلی کندو، محکم کردن محل اتصال قاب ها، مومیایی کردن اجساد حیوانات خارجی که به داخل کندو راه یافته و کشته شده و یا مرده اند و زنبور قادر به خارج کردن آنها نیستند مانند جسد موش، مارمولک و ....

استفاده بره موم توسط انسان

گزارشات متعددی مبنی بر خاصیت باکتری کشی و قارچ کشی بره موم وجود دارد. همچنین بره موم در التیام زخم ها مۆثر بوده، لذا در برخی کشور ها برای تهیه پماد های التیام بخش استفاده می شود. گاهی از بره موم به عنوان یک ماده بیهوشی موضعی مثلاً در دندان پزشکی استفاده می شود. یکی از موارد مهم ایتفاده از بره موم، جلا دادن اشیاء چوبی قیمتی می باشد.

8-4 ژله شاهانه یا ژله رویال

ژله شاهانه یا ژله سلطنتی ماده ای است خامه ای مانند، به رنگ سفید شیری، با بوی کمی تند و مزه تلخ که حاوی مقدار زیادی ازت بوده و حالت اسیدی دارد. ژله شاهانه توسط غدد زیر حلقی زنبورهای کارگر پرستار که در سنین 2 تا 12 روزگی هستند، ترشح شده و به عنوان غذای اصلی ملکه در تمام دوران زندگی، و به نوزادان کارگر ها و نرها در مراحل اولیه رشد آنها داده می شود. تولید ترشح ژله شاهانه توسط زنبور های پرستار بستگی به تغذیه آنها از گرده گل دارد.ترکیب شیمیایی ژله شاهانه بسیار پیچیده بوده و بر اثر مرور زمان ترکیب آنها تا حدودی تغییر می کند.

تهیه ژله شاهانه توسط زنبوران کارگر

ژله شاهانه به دلیل ترکیب شیمیایی بسیار پیچیده اش و همچنین به دلیل داشتن مقادیر بسیار قابل توجه پروتئین، چربی، قندها و ویتامین ها تأثیر بسیار شگفتی بر فیزیولوژی و بیولوژی ملکه زنبور عسل داشته و گرچه ملکه از نظر مبدأ تولید با زنبور های کارگر یکسان می باشد ولی به دلیل تغذیه از این ماده غذایی با ارزش کاملاً از نظر خصوصیات ظاهری و رفتاری و بیولوژیکی از سایر زنبور ها متمتیز می گردد. به همین دلیل به نظر می رسد ژله شاهانه اثر مشابهی روی انسان و سایر حیوانات دارد.

ژله شاهانه یا ژله رویال

8-5 زهر زنبور عسل

زهر زنبور عسل مایعی است به رنگ روشن با بوی مخصوص و با مزه تلخ که خاصیت اسیدی دارد. زهر زنبور عسل توسط غده تولید زهر زنبور کارگر ساخته می شود و در داخل کیسه ای به نام کیسه زهر ذخیره شده و در هنگام نیش زدن زنبور ، از طریق مجرای داخل نیش به داخل بدن شخص نیش خورده وارد می شود. تولید زهر بلافاصله پس از تولید زنبور بالغ آغاز می شود و به تدریج با مسن تر شدن زنبور مقدار آن بیشتر می گردد. وقتی زنبور به سن حدود 16 تا 19 روزگی رسید کیسه زهر آملاً پر شده و ترشح زهر متوقف می گردد. زنبور کارگر در این سن معمولاً وظیفه محافظت از کلنی را بر عهده دارد.

لحظه ی نیش زدن زنبور کارگر

عکس العمل انسان در مقابل زهر زنبور عسل

انسان در مقابل زهر زنبور عسل عکس العمل های متفاوتی از خود نشان می دهد که بستگی به درجه حساسیت افراد مختلف در مقابل این نوع زهر دارد. انواع عکس العمل ها شامل: حساسیت موضعی، خارش عمومی بدن،درد و سوزش در قسمت و سیعی از اطراف محل نیش خورده، بیهوشی یا بی حسی قسمتی از بدن که به دلیل حساسیت شدید صورت می گیرد.

استفاده از زهر زنبور عسل

از زمان های قدیم زهر زنبور عسل را برای معالجه بعضی از بیماری ها خصوصاً رماتیسم های مفصلی و درد مفاصل و معالجه بیماران مبتلا به حساسیت شدید به زهر زنبور عسل بکار برده اند که نتایج بسیار رضایت بخشی به دنبال داشته است.

ساده ترین راه استعمال زهر عسل، تحریک زنبور عسل جهت نیش زدن در محل دردهای مفصلی است. برای درمان بیماران مبتلا به حساسیت شدید به زهر زنبور عسل، به روش های مختلف زهر خالص را تهیه کرده و تحت مراقبت های پزشکی و با برنامه مشخص به بیماران تزریق می کنند.

تکلیف:

تکلیف 1: موم زنبور عسلی که تهیه نموده اید را بررسی نمایید. عسل آن را با روش های مختلف از موم جدا نموده و موم زنبور عسل را از نظر خصوصیات فیزیکی بررسی نمایید. یافته های خود را برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 2: در مورد گرده گل و ژله شاهانه، خواص آنها و نحوه تهیه آنها توسط زنبور عسل مطالعه نمایید و اطلاعات کامل تری جمع آوری نمایید. اطلاعات خود را به صورت جدول برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای این جلسه می توانید از یک مرکز فروش عسل و فرآورده های کندو بازدید نمایید. انواع عسل را مشاهده و بررسی نمایید. در مورد سایر فرآورده های کندو مانند: گرده گل، ژله شاهانه، موم و شاه انگبین اطلاعات جمع آوری نمایید.

منابع مطالعه: برای كسب اطلاع بیشتر به منابع زیر مراجعه نمایید.

- كتاب راهنمای پرورش زنبور عسل (‌فصل سیزدهم- عسل)، تألیف:دكتر مسعود هاشمی

- كتاب زنبور عسل و پرورش آن (فصل شانزدهم- محصول های زنبور عسل)، تألیف: دكتر نعمت الله شهرستانی

- کتاب خواص درمانی گرده زنبور عسل، نویسندگان: سید جواد سعادتمند، شهروز دارایی انتشارات: نورپردازان