تبیان، دستیار زندگی
میتوز مرحله اساسی در جدا شدن دو سلول است و از جمله پدیده‌ های است که به کمک میکروسکوپ نوری می تواند مورد مشاهده قرار گیرد....
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

میتوز

اهداف:

آشنایی با تقسیم میتوز
آشنایی با مراحل تقسیم میتوز

میتوز  مرحله اساسی در جدا شدن دو سلول است و از جمله پدیده‌ هابی است که به کمک میکروسکوپ نوری می تواند مورد مشاهده قرار گیرد.عمر گلبول های قرمز خون  120 روز می‌باشد که باید پس از این مدت با گلبول های قرمز جدید جایگزین شوند. میتوز روشی برای تقسیم هسته سلول  است که شامل مراحل زیر است:

متراکم شدن کروموزوم های دو کروماتیدی

تفکیک کروماتید های خواهر هر کروموزوم

تقسیم کروموزوم های هر سلول به دو دسته یکسان

انتقال هر دسته کروموزوم به یک قطب سلول

تشکیل دو هسته هم ارزش با یکدیگر و مشابه با هسته یاخته مادری

در این مرحله، دوک تقسیم تشکیل می‌شود که به کروموزوم ها متصل شده و سبب جدا شدن کروموزوم های خواهری از هم می‌شوند. مرحله میتوزی یا M کوتاه‌ترین مرحله است که کمتر از یک ساعت طول می‌کشد. وارد شدن سلول از مرحله اینترفاز به میتوز مستلزم هماهنگی کامل بین رویداد هایی هست که در سیتوپلاسم و هسته رخ می‌دهند.

میتوز پدیده‌ای ممتد است ولی به دلیل سهولت در مطالعه آن را در چند مرحله بررسی می‌کنند.

پروفاز

طولانی‌ترین مرحله تقسیم میتوزی است که با تحول عمده‌ای در سیتوپلاسم  و هسته همراه است. در شروع پروفاز این اتفاقات رخ می دهد:

1) هسته تقریباً در وسط سلول قرار می‌گیرد و دیوار های آن قابل مشاهده است.
2) دو دیپلوزوم ( هر دیپلوزوم از دو سانتریول ) از هم فاصله می‌گیرند و بین این دو دوک میتوزی تشکیل می‌گردد.
3) کروموزوم‌ ها تدریجاً متراکم شده و پوشش هسته از بین می‌رود.

در اواسط پروفاز پوشش هسته قطعه ‌قطعه می‌شود.

 در پایان پروفاز اتفاقات زیر رخ می دهد:

1) تنها قطعات کوچکی از آن در سیتوپلاسم قابل تشخیص است.
2) به دلیل تراکم شدید کروماتین، تحلیل رفتن و ناپدید شدن هستک ها  مشاهده می‌شود.
3) خرد شدن پوشش هسته‌ای به ریز لوله‌ های دوک امکان می‌دهد فضایی را که قبلاً بوسیله شیره هسته اشغال شده بود، در اختیار بگیرند و به این ترتیب مرحله جدیدی آغاز می‌شود که آن را پیش متافاز نامند. این مرحله ی گذرا با جابجایی ابتدا نوسان‌دار و سپس جهت‌دار کروموزوم‌ ها همراه است که موجب می‌شود کروموزوم‌ ها در سطح میانی سلول قرار گیرند.

متافاز

در این مرحله

1) دو دیپلوزوم در دو قطب سلول مقابل هم قرار گرفته‌اند.
2) اطراف هر کدام رشته‌ های دوکی و مابین آن ها رشته‌ های دوکی قطبی یا ممتد کشیده شده است.
3) پوشش هسته محو شده و کروموزوم‌ های دو کروماتیدی در وسط دوک در امتداد صفحه عرضی به اسم صفحه متافازی یا صفحه استوایی قرار می‌گیرند. کروموزوم‌ ها به صورت حلقه‌ای بیش و کم منظم با فاصله‌ای برابر از دو قطب دوک قرار می‌گیرند.

دو کروماتید هر کروموزوم در این مرحله موقعیت خاصی دارند. این کروماتیدها از هم مشخص شده و به طور نسبی از هم جدا شده‌اند. دو انتهای آن ها کم و بیش به سوی قطب‌ های دوک متوجه است. در حالی که ناحیه سانترومر (محل اتصال دو کروماتید خواهری) به سوی بخش میانی در صفحه استوا قرار دارد.

آنافاز

مرحله کوتاهی است که در آن ماده ژنتیکی همانندسازی شده (دو کروماتید) از ناحیه سانترومر از هم تفکیک می‌شوند و به اصطلاح سانترومر به دو بخش تقسیم می‌شود. هر نیمه هر سانترومر همراه یک کروماتید و کینه توکور وابسته به آن، یک کروموزوم آنافازی  را تشکیل می‌دهند. دو کروموزوم تک کروماتیدی  حاصل به دو قطب مهاجرت می‌کنند و طوری این عمل انجام می‌گیرد که همواره ناحیه کینه توکور و سانترومر متصل به آن زودتر از بازو های کروموزوم‌ ها به قطبین می‌رسند.

به طوری که کروموزوم های آنافازی اشکال خمیده‌ای شبیه عدد 7 و در نیمه مقابل یاخته شبیه 8 به خود می‌گیرند. در پایان آنافاز در هر قطب هسته‌ای از کروموزوم های پسری مجتمع هستند که تعدادشان با تعداد کروموزوم های یاخته مادری برابر و همان 2n است. با این تفاوت که هر کروموزم تک کروماتیدی است.

تلوفاز

در این مرحله تراکم کروموزوم های جمع‌شده در هر قطب، به تدریج کاهش می‌یابد و مجموعه ‌پوشش هسته ای لامینا  در اطرف توده کروموزومی شروع به سازمان‌یابی دوباره می‌کنند و هسته‌ها بازسازی شده، هستک ها نیز ساخته می‌شوند.

مرحله سیتوکینز (تقسیم سیتوپلاسم)

مجموعه پدیده‌ هایی که شرح داده شد تقسیم هسته‌ای یا کاریوکینز است که اغلب با تقسیم سیتوپلاسم نیز همراه است. در ‌سلول های جانوری  تقسیم سلول از اواخر آنافاز با تشکیل یک فشردگی حلقوی، عمود بر محور طولی دوک میتوزی شروع می‌شود.

با شروع این فشردگی حلقوی، از تراکم ریبوزوم ها، حفره‌ های سیتوپلاسمی، قطعاتی از شبکه آندوپلاسمی در بخش میانی یاخته مجموعه‌ای به اسم جسم میانی تشکیل می‌گردد و فشردگی حلقوی میانی به روش به سوی مرکز و به سوی جسم میانی پیش می‌رود تا سرانجام سیتوپلاسم نیز به دو بخش تقسیم ‌شود و دو سلول جدید از هم جدا شوند.

در ضمن این جریانات دوک میتوزی نیز از بین رفته و اسکلت سلولی  بازسازی می‌شود. در این مرحله، یاخته به دو یاخته دختر تقسیم می‌شود. هر یاخته دختر تقریبا نیمی از محتویات سیتوپلاسمی، از جمله یکی از دو هسته همانندسازی شده را به عنوان میراث دریافت می‌کند. با پایان این مرحله یک چرخه کامل می‌شود.

  • فیلمدرس40 capiure-1
  • توضیح فیلم 1:

    در طی پروفاز دوک میتوزی تشکیل می‌گردد، نیز کروموزوم‌ ها تدریجا متراکم شده ودر متافاز دوکی قطبی یا ممتد کشیده شده و کروموزوم‌ های دو کروماتیدی در وسط دوک در امتداد صفحه عرضی به اسم صفحه متافازی یا صفحه استوایی قرار می‌گیرند. در انافاز (دو کروماتید) از ناحیه سانترومر از هم تفکیک می‌شوند. در تلوفاز مجموعه ‌پوشش هسته ای لامینا  در اطرف توده کروموزومی شروع به سازمان‌یابی دوباره می‌کنند و هسته‌ ها بازسازی شده، هستک ها نیز ساخته می‌شوند.

    توضیح فیلم 2:

    اینترفاز شامل سه مرحله G1 ، S و G2 می باشد. در مرحله G1 سلول ها با ساختن پروتئین ها و RNA ها برای شروع سنتز DNA آماده می شوند. در مرحله S همانند سازی DNA آغاز می شود. و در مرحله G2 اعمالی شبیه متراکم شدن کروموزوم ها رخ می دهد. سلول بعد از فاز G2 وارد مرحله تقسیم میتوز می گردد. در طی پروفاز کروموزوم‌ ها تدریجا متراکم شده ودر متافاز دوکی قطبی یا ممتد کشیده شده و کروموزوم‌ های دو کروماتیدی در وسط دوک در امتداد صفحه عرضی به اسم صفحه متافازی یا صفحه استوایی قرار می‌گیرند. در انافاز (دو کروماتید) از ناحیه سانترومر از هم تفکیک می‌شوند. در تلوفاز مجموعه ‌پوشش هسته ای لامینا در اطرف توده کروموزومی شروع به سازمان‌یابی دوباره می‌کنند.


    مرکز یادگیری تبیان

    تهیه: فاضل سامانی - تنظیم: داودی