اهدای خون یک وظیفه انسانی یا فضیلت شرعی؟!

امروزه اهدای خون به عنوان یك عمل انسانی طرفداران بسیاری دارد و هر روزه تعداد بسیاری از افراد با مراجعه به مراكز انتقال خون به هموطنان خود خون هدیه می دهند. همه ما بارها با این عبارت روبرو شده ایم كه: اهدای خون، اهدای سلامتی است. این حجم از تبلیغ و وجود مراكز متعدد،  شاید ذهن ما را از حكم شرعی این عمل منصرف و اهدای خون را به عنوان یك امر مستحب و یا حتی واجب معرفی كند. این در حالی است كه در اكثر كتاب های فقهی هرگونه معامله ای كه موضوع آن اشیای نجس از جمله خون باشد، باطل یا حداقل حرام است. پس به نظر می رسد مسئله اهدای خون یا خرید و فروش خون، چندان هم ساده نباشد، بخصوص كه امروزه منافعی برای خون تعریف می شود كه ممكن است صورت مسئله را نیز تغییر داده باشد. برای اینكه به پاسخ روشنی درباره مسئله اهدای خون برسیم در این مقاله به بررسی آن می پردازیم:

معنای این سوِال آن است كه هم اكنون كه معامله بر سر خون جایز شمرده می شود، آیا اهدای خون به عنوان امری حسن و مستحب مورد نظر اسلام هست و اهداكننده خون ثواب هم می برد؟ برای رسیدن به پاسخ توجه به چند نكته لا زم است:

الف: فقها معمولا ً رفتارهای فقهی را به دو دسته تقسیم می كنند. برخی از این رفتارها برای آنكه مورد قبول واقع شوند نیازمند قصد قربت هستند و بدون آن اصلا ً پذیرفته شده نیستند. مانند نماز یا روزه. در واقع نماز و روزه چه واجب و چه مستحب برای آنكه مورد پذیرش واقع شوند باید همراه با قصد قربت انجام شوند. این دسته از افعال انسانی عبادات نام دارند.

دسته دوم افعالی هستند كه قصد قربت شرط در صحت آنها نیست. یعنی برای آنكه آن عمل پذیرفته شود و عمل از نظر شرعی صحت داشته باشد، قصد قربت لزوم ندارد. مانند خرید و فروش یا ازدواج. در خرید و فروش جنس چه قصد قربت وجود داشته باشد،  چه نداشته باشد، اگر براساس شروط اسلامی معامله انجام شود، صحیح است و اثر خرید و فروش بر آن مترتب است. همچنان كه در ازدواج نیز اگر عقد براساس شروط اسلامی جاری شود، صحیح است و اثر خود را كه محرم شدن و جواز زناشویی است،  نیز دارد. پاك كردن اشیای نجس نیز از همین دسته است. شما چه قصد قربت كنید چه نكنید،  اگر آب بر شیء نجس بریزید آن شیء پاك می شود و قصد قربت اثری در طهارت كه نتیجه آبكشی است ندارد.

فقها می گویند اگر چنین اعمالی به قصد قربت انجام شود، ثواب دارد و اگر به قصد قربت انجام نشود ثواب ندارد. مثلا ً اگر چه یك فروشنده خرید و فروش می كند تا زندگی خود را اداره كند، اما اگر همین خرید و فروش را به قصد قربت انجام دهد، همین معامله برای اوثواب هم خواهدداشت.

ب: مجموعه معاملات در فقه شیعه به چند دسته تقسیم می شود: واجب، مستحب، مباح، مكروه و حرام. از جمله معاملات واجب، معامله در هنگام ضرورت است. مثلا ً اگر شما برای نماز به آب نیاز داشته باشید و كسی بخواهد به شما آب بفروشد واجب است آن را بخرید. مگر در صورتی كه خریدن آب، باعث ذلت و خفت شما شود. برخی از فقها معتقدند در چنین صورتی فروش آن آب، بر دارنده آب هم واجب است و اگر نفروشد گناه است. در این گونه موارد این پرسش مطرح می شود كه آیا این معامله واجب برای دارنده آب ثواب هم دارد یا تنها نفروختن آب برای او گناه دارد؟ یعنی اگر چه این امر و فروش آب واجب است، اما وجوب آن عقلا یی است و معلوم نیست شرعاً برای چنین فعلی ثواب شرعی هم مترتب شود. مبنای فقها در این مسئله متفاوت است كه بعداً درباره آن سخن خواهیم گفت. به هر حال باید دانست كه اكثر معاملات مباح به شمار می آیند و به همین دلیل هم اگر با قصد قربت انجام شوند، ثواب دارند.

ج: حفظ جان انسان ها جزو امور ضروری و واجب است و اگر كسی بتواند كسی را نجات دهد و این كار را نكند، بنابر نظر برخی فقها، حتی دیه هم بر او واجب می شود و این قصور او را در قتل نفس شریك می كند.

دـ هدیه و هبه در اسلا م از معاملات به حساب می آید و قصد قربت در آن شرط نیست یعنی اگر انسان چیزی را به كسی هدیه كند بدون قصد قربت هم تحقق می پذیرد و عقد صحت شرعی دارد.

حال می توان پرسش اصلی را مورد بررسی قرار داد كه آیا اهدای خون ثواب هم دارد یا فقط یك وظیفه انسانی است. تردیدی نیست كه اگر انسان بداند كه برای زنده ماندن انسان دیگری باید خون بدهد و زنده ماندن نفس محترمه ای متوقف بر اهدای خون انسان است این عمل بر او واجب است و باید آن كار را انجام دهد اما سوِال آن است كه چه در صورت اضطرار و چه در صورت غیر اضطرار ـ كه معمولا ً این چنین است - اگر كسی خون اهدا كند، آیا ثواب هم می برد؟

با توجه به آنكه اهدای خون به عنوان عقد هبه به شمار می رود كه قصد قربت در آن شرط نیست برای آنكه ثواب داشته باشد نیازمند امری خارجی است یعنی براساس مبنای تمامی فقها، اهدای خون مانند هر هدیه دیگری فی نفسه ثواب ندارد مگر آنكه به سبب دیگری ثوابی بر آن مترتب شود. برخی از فقها معتقدند این جهت خارجی تنها قصد قربت است. یعنی اگر اهداكننده خون، هنگام اهدای خون قصد قربت كند و قصدش سلامتی خودش یا تفریح و امثال آن نباشد این عمل او ثواب دارد اما گروه دیگری از فقها معتقدند چون در یك نگاه كلی اهدای خون باعث رفع نیاز انسان مسلمان دیگری می شود خود این رفع نیاز، ثواب دارد و قصد قربت لازم نیست.

بنابراین گروهی كه مبنای نخست را قبول دارند می فرمایند:

* اگر با نیت تقرب به خدا انجام گیرد، ثواب دارد. (حضرت آیة الله خامنه ای دام ظله)

*اگر به قصد قربت باشد ثواب دارد . اهدای خون برای نجات جان اشخاص و رفع نیاز آنها یك عمل قربی و موجب اجر *معنوی و مستحب واقعی است. (حضرت آیة الله صافی گلپایگانی دام ظله)

*بستگی به نیت با قصد قربت دارد. (حضرت آیة الله بهجت ره)

*اگر قصد قربت كنند ثواب دارد(حضرت آیة الله سیستانی دام ظله)

گروهی كه مبنای دوم را قبول دارند می فرمایند:

*بلی ثواب دارد. (حضرت آیة الله فاضل لنكرانی ره)

*چنانچه اهدای خون برای شخص خون دهنده ضرر نداشته باشد و شخص موِمنی به آن احتیاج داشته باشد اهدای خون به او از باب برآوردن حاجات موِمن، مستحب است و ثواب دارد. (حضرت آیة الله تبریزی ره)

*آری ثواب بسیار دارد.(حضرت آیة الله مكارم شیرازی دام ظله)

چند سوال  از آیة الله مکارم شیرازی دام ظله:

پاسخ: اشکالى ندارد، مگر اینکه بیم انتقال بیمارى برود.

پاسخ: اشکالى ندارد.

پاسخ: احکام خون طبیعى ندارد.

آیة الله خامنه ای دام ظله: پول گرفتن براى اینکه حاضر مى‌شود خون بدهد، اشکال ندارد. (پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری)

آیة الله خامنه ای دام ظله: جایز است.

حضرت آیة الله صافی گلپایگانی دام ظله:

"کسانی که با اهدای خون خود، می توانند خون بیماران نیازمند به خون را تامین کنند اگر با قصد قربت این کار را انجام دهند ان شاء الله موجب ثواب و اجر اخروری است".

"اگر نجات بیماری خاص موکول به اهدای خون باشد، به صورت کفایی اهدای خون بر همه کسانی که واجد شرایط باشند واجب است".

منابع:

رسانیوز

سایت انهار

گروه اینترنتی رهروان ولایت

وبلاگ ره توشه

سایت nahadopa

مطالب مرتبط:

خرید و فروش مجلات ضاله

حکم رباخواری

حکم رشوه خواری