تولید مثل در موجودات

اهداف:

• آشنایی با انواع تولید مثل

در میان ویژگی هایی كه جانداران را از موجودات بی جان متمایز می كند، ‌شاید تولید مثل مهم ترین آن ها باشد. اگر موجودات زنده تولید مثل نكنند، به زودی همه جانداران روی زمین از میان خواهند رفت. بنابراین تولید مثل نقش اصلی را در بقای نسل جاندار به عهده دارد. تولید مثل ویژگی و عملی است كه موجب تولید جانداران جدید از همنوعان خود می گردد. تولید مثل در جانداران به دو روش صورت گیرد:

در این روش تولیدمثل به وسیله یك فرد صورت می گیرد. در این نوع تولیدمثل وقتی جاندار به مرحله ی معینی از رشد برسد می تواند تكثیر یابد و افراد جدیدی را به وجود آورد. بسیاری از موجودات زنده از جانداران ساده، مثل باكتری ها و تك سلولی ها، تا بعضی از گیاهان و جانوران به این روش تولید مثل می كنند که دارای انواع زیر می باشد:

نوعی تولید مثل غیرجنسی است كه درآن جاندار اولیه یا قسمتی از پیكرش جاندار مشابه را ایجاد می كند. تولید مثل رویشی به راه های مختلف صورت می گیرد. مثلاً سلول باكتری ها و برخی آغازیان با دو نیم شدن تكثیر می شوند. در برخی گیاهان و جانوران قطعه قطعه شدن دیده می شود.

نوعی تولیدمثل غیرجنسی است كه به كمك هاگ صورت می گیرد. هاگ یك سلول ویژه برای تولیدمثل است كه توسط جاندار اولیه تولید می شود ولی می تواند به تنهایی و به طور مستقیم جاندار جدید را ایجاد كند. هاگ ها در اندام هایی به نام هاگدان تولید می شوند و پس از رسیدن با پاره شدن دیواره هاگدان آزاد می شوند. این هاگ ها همراه باد یا آب به نقاط مختلف می روند. در هر جا كه شرایط رویش برای آن ها مناسب باشد، رشد می كنند و موجودی مانند والد خود را به وجود می آورند.

بعضی از جانداران مانند هیدر به این روش زیاد می شوند در این روش برآمدگی كوچكی در بدن جاندار ایجاد می شود و كم كم به جانداری مستقل تبدیل شده و ممكن است از بدن جاندار اولیه جدا شود یا همچنان متصل باقی بماند مانند: هیدر آب شیرین و مخمرنان.

در این روش بدن جاندار به چندین قطعه تقسیم می شود پس بعضی، یا همه ی آن ها به جاندار بالغ تبدیل می شود مثلا جلبك اسپیروژیر با این روش زیاد می شود. این گیاهان نیز با روش تولید مثل غیرجنسی زیاد می شوند.

در این روش فرد از تخمک لقاح نیافته رشد و نمو می یابد. در این روش هیچ فرد نری دخالت ندارد و تمام ماده ژنتیکی از فرد ماده دریافت می شود. این روش در مارها و زنبور ها دیده می شود.

که در انواع تولید مثل در گیاهان می باشند.

در این روش به وجود آمدن جانداران جدید وابسته به وجود «دو جنس» مختلف است كه معمولاً از آن ها به عنوان نر و ماده نام می برند. تولید مثل جنسی به وسیله سلول های جنسی صورت می گیرد. گامت یا همان سلول جنسی یك سلول ویژه برای تولید مثل است كه برای تولید جاندار جدید با گامت دیگری از جنس مخالف همان نوع جاندار تركیب شود.

گامت در اندام تولید مثلی به وجود می آید. اندام های تولید شده نر وماده ممكن است در دو جاندار مختلف (نر وماده) با یك جاندار(نر و ماده) وجود داشته باشد. بسیاری از گیاهان و برخی از جانوران «نر - ماده» هستند. تركیب سلول های جنسی نر و ماده را كه منجر به تشكیل سلول تخم می شود لقاح می گویند. تخم اولین سلول جاندار جدید است كه با تقسیم های پی در پی و تغییراتی كه پیدا می كند، ‌در نهایت جانداری مشابه به والدین ایجاد می كند.

تولید مثل در باکتری ها

تولید مثل به دو صورت غیرجنسی شامل جوانه زدن، قطعه قطعه شدن و تقسیم دوتایی و جنسی به طور آمیختگی صورت می گیرد. آمیختگی یا الحاق نوع ویژه ای از دریافت ماده ی ژنتیکی است.

مواد ژنتیکی به چند طریق شامل الحاق، دگرگونی یا انتقال بی واسطه و انتقال با واسطه بین باکتری ها منتشر می شوند. در همه ی مکانیسم های انتقال، یک یاخته دهنده  وجود دارد که بخشی از مادهی وراثتی یاخته دهنده جزیی از یاخته گیرنده می شود و DNA خود را به یاخته گیرنده  می دهد. معمولاً پس از انتقال این بخش از (DNA) بقیه ی آن به وسیله ی آنزیم های درون یاخته ای تجزیه می گردند.

انتقال مواد ژنتیکی در باکتری ها پدیده ی متداولی نیست و تنها ممکن است در میان یک درصد کل جمعیت باکتری رخ دهد.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاضل سامانی - تنظیم: داودی