خواستگاری ابن سلام لیلی را
(لیلی و مجنون، بخش ششم)
فهرست کش نشاط این باغ بر ران سخن چنین کشد داغ
کان روزکه مه به باغ می رفت چون ماه دو هفته کرده هر هفت
گل بر سر سرو دسته بسته بازار گلاب و گل شکسته
در ره ز بنی اسد جوانی دیدش چو شکفته گلستانی
شخصی هنری به سنگ و سایه در چشم عرب بلند پایه
بسیار قبیله و قرابات کارش همه خدمت و مراعات
گوش همه خلق بر سلامش بخت ابن سلام کرده نامش
هم سیم خدا و هم قوی پشت خلقی سوی او کشیده انگشت
یک روز لیلی به همراه همسالان خود برای گردش به باغ می رود، در راه جوانی از قبیله بنی اسد او را می بیند. جوانی که بسیار در نزد قوم عرب از منزلت بالایی برخوردار بود و در بین تمام قبایل و نزدیکان محبوبیت زیادی داشت. نام او ابن سلام بود و مال و اموال زیادی هم داشت.
ابن سلام لیلی را می بیند و دلباخته او می شود.
از دیدن آن چراغ تابان در چاره چو باد شد شتابان
شخصی را با شیربهای بسیار به خواستگاری او می فرستد. آب سلام به لیلی و خانواده او وعدعه هزار گنج شاهی و گله های حیوانات را داد تا بلکه به این شیوه بتواند نظر مساعد آنها را به خود جلب کند.
چاره طلبید و کس فرستاد در جستن عقد آن پریزاد
تا لیلی را به خواستگاری در موکب خود کشد عماری
نیرنگ نمود و خواهش انگیخت خاکی شد و زر چو خاک می ریخت
پذرفت هزار گنج شاهی وز رم گله بیش از آنکه خواهی
وقتی واسطه به سراغ خانواده لیلی می رود و در مورد خواستگاری ابن سلام از لیلی صحبت می کند، پدر مادر لیلی از او می خواهند که مدتی به آنها فرصت دهد، چرا که لیلی قدری بیمار است و در حال حاضر نمی تواند به عقد کسی در بیاید. هر گاه که لیلی به حالت عادی بازگشت، ما به شما خبر می دهیم که برای عقد بیایید.
لیلی مغموم و ناراحت در گوشه خانه نشسته بود و از طرفی مجنون سرگردان و سرگشته کوه و بیابان بود. یکروز جوانی به نام "نوفل" که از شمشیر زنان عرب بود در حین شکار مجنون را می بیند.
دید آبله پای دردمندی بر هر مویی ز مویه بندی
محنت زده ای غریب و مهجور دشمنکامی ز دوستان دور
وحشی شده از میان مردم وحشی دو سه افتاده درو دم
نوفل چون پریشان حالی و آشفتگی مجنون را می بیند، از حال و روز او می پرسد، یکی از ملازمانش قصه عشق مجنون را بازگو می کند و داستان عشق مجنون باعث تاثر نوفل شده و او را تحت تاثیر قرار می دهد. مجنون به پیش خود می خواند و او را در کنار سفره خود می نشاند و به او امیدواری می دهد که لیلی را به زور هم که شده به عقد تو در می آورم. مجنون که از حال خویش با خبر و از وصل لیلی نا امید بود، به نوفل هشدار می دهد که:
او را به چو من رمیده خویی مادر ندهد به هیچ رویی
گل را نتوان به باد دادن مه زاده به دیو زاد دادن
او را سوی ما کجا طواف است دیوانه و ماهِ نو گزاف است
مجنون می گوید که خانواده لیلی او را به عقد من در نمی آوردند، هیچگاه گلی را به دست باد نمی سپارند و ماهی را به دیو نمی دهند چون باعث نابودی او می شود.
اما نوفل در خواسته اش اصرار دارد و به حکم غرور جوانی و خوی جوانمردی سوگند یاد کرد که:
از راه وفا به گنج و شمشیر کوشم نه چو گرگ بلکه چون شیر
نه صبر بود نه خورد و خوابم تا آنچه طلب کنم بیابم
من نه مثل یک گرگ بلکه مثل یک شیر برای خواسته تو می جنگم و تا زمانی که تو را به خواسته ات نرسانم دست از طلب بر نمی دارم. اما تو هم به من قول بده که دست از این شوریدگی برداری و مدتی صبر و وقار پیشه کنی تا این تهمت دیوانگی از تو برخیزد و خانواده لیلی با خیال راحت او را به دست تو بدهند.
مجنون پاسخ می دهد آن سوی جنگ یار من است من چگونه می توانم طرف یار خود را نگیرم؟ جان من جایی است که یارم است و اولین شرط عشق به پیش یار مردن است. وقتی در حق خود این را روا دارم به شما چه کمکی می توانم بکنم؟
چند مدت به شادی و سرخوشی گذشت، مجنون که همچنان در آرزوی وصال لیلی و به امید وفای نوفل دل خوش کرده و آرام گرفته بود، با گذشت دو سه ماهی سودای عشق به سرش زد و روزی در یکی از بزم های شادخواری ترانه ای به این مضمون خواند:
ای فارغ از آه دردناکم بر باد فریب داده خاکم
صد وعده مهرداده بیشی با نیم وفا نکرده خویشی
پذرفته که پیشت آورم نوش پذیرفته خویش کرده فرموش
آورده مرا بدلفریبی وا داده به دست ناشکیبی
دادیم زبان به مهر و پیوند و امروز همی کنی زبان بند
صد زخم زبان شنیدم از تو یک مرهم دل ندیدم از تو
صبرم شد و عقل رخت بر بست دریاب وگرنه رفتم از دست
نوفل با شنیدن عتاب مجنون، به یاد قولی که به او داده بود افتاد و بسیج خواستگاری کرد و با صد سوار زبده جنگاور به قبیله لیلی رفت. چون به نزدیکی قبیله لیلی رسید، قاصدی فرستاد و دختر را طلبید، و با شنیدن جواب رد، به جنگ تهدیدشان کرد. کار نوفل و قبیله لیلی به جنگ کشید. در غوغای این کارزار مجنون حالی عجیب و رفتاری دیوانه وار داشت. گاهی به قبیله لیلی کمک می کرد و گاهی با سپاه نوفل می جنگید.
یکی از سواران نوفل در کار مجنون حیران ماند و ملامتش کرد که:
ما از پی تو به جان سپاری با خصم تو را چراست یاری؟
و پاسخ نامعقول مجنون بر حیرت سوار افزود:
آن جانب دست یار دارد کس جانب یار چون گذارد؟
میلِ دلِ مهربانم آنجاست آنجاست دلم که جانم آنجاست
شرط است به پیش یار مردن زو جان ستدن ز من سپردن
چون جان خود اینچنین سپارم بر جان شما چه رحمت آرم
مجنون پاسخ می دهد آن سوی جنگ یار من است من چگونه می توانم طرف یار خود را نگیرم؟ جان من جایی است که یارم است و اولین شرط عشق به پیش یار مردن است. وقتی در حق خود این را روا دارم به شما چه کمکی می توانم بکنم؟
پس از نبردی خونین چون جنگاوران قبیله لیلی از همراهان نوفل بیشتر بودند، حامی مجنون با همه پایمردی و شجاعت نمایی، سپاه خویش را حریف ایشان ندید، دست از جنگ کشید و از در آشتی درامد و قاصدی نزد کسان لیلی فرستاد.
اینجا نه حدیث تیغ بازیست دلالگی ای بدلنوازیست
از بهر پری زده جوانی خواهم ز شما پری نشانی
وز خاصه خویشتن در این کار گنجینه فدا کنم به خروار
ور زانکه شکر نمی فروشید در دادنِ سرکه هم مکوشید
ادامه دارد...
آسیه بیاتانی
بخش ادبیات تبیان
منابع:
لیلی و مجنون، نظامی گنجوی، تصحیح دستگردی
سیمای دو زن، سعیدی سیرجانی
مطالب مرتبط:
