دلیل حرمت صدقه به اهل بیت(علیهم السلام)
یکی از دلایل پرداخت صدقه برطرف کردن نیاز افراد نیازمند است، و اگر به کسی صدقه میپردازند برای برطرف نمودن احتیاج و نیازمندی او است، و این عنوان(نیازمندی) مناسب شأن نبوت و امامت نیست. و از آنجا که پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهمالسلام) بینیاز از اموال مردماند؛ لذا صدقه بر آنها حرام شده است؛ چرا که رسول خدا از ناحیه اختصاص فئ و خمس غنی بودند و موضوع استحقاق صدقات، فقر است: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكین...»؛ (توبه، 60) صدقات براى فقیران است و مسكینان و ... .
در تعالیم و آموزههای قرآن و حدیث، صدقه دارای جایگاه و ارزش فراوانی است. و از چیزهایی است که دین اسلام به آن اهمیت فراوان داده و به مناسبتهای مختلف و بهانههای گوناگون به آن سفارش کرده و اهمیت آنرا تبیین نموده است.
اما آنچه از روایات در مسئله حرمت صدقه بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) استفاده میشود؛ این است که مردم در بیشتر موارد، اجناسی را که دیگر نیازی به آن نداشته و ندارند به عنوان صدقه به دیگران میدهند که در حقیقت صدقات، حکم ضایعات را دارد؛ و به تعبیر روایت چرک دست است؛ از این جهت اموال این چنینی سزاوار خاندان با شرافت پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیست. روایت در این زمینه میفرماید: «لَا تَحِلُّ الصَّدَقَةُ لِی وَ لَا لِأَهْلِ بَیْتِی إِنَّ الصَّدَقَةَ أَوْسَاخُ النَّاس»؛ صدقه برای من و اهل بیتم حلال شمرده نشده؛ به دلیل آنکه صدقه چرک دست است. «وَ لَمْ یَجْعَلْ لَنَا فِی سَهْمِ الصَّدَقَةِ نَصِیباً أَكْرَمَ اللَّهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ أَكْرَمَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ أَنْ یُطْعِمَنَا مِنْ أَوْسَاخِ النَّاس»؛ (كافی، ج 8، ص 63) خداوند برای ما در صدقات سهمی قرار نداد؛ زیرا خداوند پیامبر و خاندانش را گرامی و عزیز داشت از این که از چرک دست مردم ارتزاق کنیم.
یکی از دلایل پرداخت صدقه برطرف کردن نیاز افراد نیازمند است، و اگر به کسی صدقه میپردازند برای برطرف نمودن احتیاج و نیازمندی او است، و این عنوان(نیازمندی) مناسب شأن نبوت و امامت نیست. و از آنجا که پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) بینیاز از اموال مردماند؛ لذا صدقه بر آنها حرام شده است؛ چرا که رسول خدا از ناحیه اختصاص فئ و خمس غنی بودند و موضوع استحقاق صدقات، فقر است: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكین...»؛ (توبه، 60) صدقات براى فقیران است و مسكینان و ... .
در روایت آمده است که اگر کسی چیزی را به امام (علیه السلام) به این عنوان که امام نیازمند است، بدهد، ایمان درست ندارد که در تعبیر امام (علیه السلام) به آن شخص عنوان کافر (البته کفر در اینجا به معنای کفر مصطلح نیست، بلکه به معنای کامل نبودن ایمان است.) اطلاق شده است: «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْإِمَامَ یَحْتَاجُ إِلَى مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ فَهُوَ كَافِرٌ إِنَّمَا النَّاسُ یَحْتَاجُونَ أَنْ یَقْبَلَ مِنْهُمُ الْإِمَامُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّیهِمْ بِها». (كافی، ج 1، ص 537.) امام صادق (علیه السلام) فرمود: كسى كه معتقد باشد امام به آنچه در دست مردم است، احتیاج دارد كافر است. بلكه مردم نیازمندند كه امام (خمس و سهم و سایر وجوه را) از آنها بپذیرد؛ چراکه خداى تعالی میفرماید: «از داراییهایشان صدقه بگیر تا آنان را پاک و منزه سازى. (توبه 103)
در تاریخ آمده است؛ سلمان فارسی در اولین ملاقات خود با پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مقداری طعام با خود آورد؛ زیرا اطراف پیامبر افراد نیازمند زیاد بودند. سلمان طعام را به پیامبر داد، پیامبر فرمود: اگر صدقه است، به اصحاب صفه بدهید و اگر هدیه بود آن را دریافت میکرد. سلمان علت اجتناب پیامبر را جویا شد، پیامبر فرمود: این نوع صدقات را به عنوان محتاج و نیازمند میآورند، و بر ما حرام است. در ملاقات دوم سلمان پیشکش خود را به عنوان هدیه آورد، به پیامبر گفت نیت صدقه نکردهام و به شما هدیه میکنم. پیامبر هدیه سلمان را پذیرفت و با اصحاب صفه یکجا از هدیه سلمان خوردند.
دو نوع صدقه وجود دارد:
1. صدقه واجب؛ که همان زکات است و یکی از مصارف آن استفاده در کارهای عام المنفعه است که ساخت حسینیه می تواند از جمله آنها باشد.
2. صدقه مستحب؛ که امروزه معمولا لفظ صدقه در این مورد استعمال می شود.
اما درباره سۆال مذکور باید گفت، اگر صدقه به طور عادی و بدون قید و شرطی از مردم دریافت شود، این صدقه فقط به نیازمندان مىرسد؛ بله اگر صدقه، به عنوان مصرف خاصی (مانند ساخت یا تعمیر حسینیه) جمع آوری شود،(گرچه از دیدگاه فقهی به جمعآوری چنین کمکهایی صدقه نمیگویند، اما) می توان آن را در مورد خاص استفاده کرد. (مکارم شیرازى، ناصر، استفتاءات جدید، ج3، ص 607)
البته گاهی پرداخت صدقه به وسیله نذر واجب می شود مانند این که نذر کند جهت برآورده شدن حاجت، مقداری از اموال خود را صدقه دهد. در این مورد پرداخت صدقه تابع شرطی است که کرده، اگر در نذر قید کرده که آن را به مصرف خاصی برساند، باید به همان مصرف برساند،و الاّ باید به مصرف نیازمندان برساند.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
مکارم شیرازى، ناصر، استفتاءات جدید، ج3