آمانو چه از ایران می برد؟

همكاری ایران و آژانس در سفر اخیر آمانو به تهران روند جدید به خود گرفته است. هر دو طرف با ابراز رضایت از همكاری‌های متقابل، در جهت پیشبرد اهداف آژانس و همكاری های بیشتر تاكید كردند. اگرچه سفر آمانو به تهران همزمان شد با گزارش فصلی مدیر كل آژانس به شورای حكام كه در آن بر عدم تائید كامل فرایند صلح آمیز فعالیت‌های هسته‌ای ایران تاكید شده بود، اما جمهوری اسلامی ایران این بار نیز بدون درنظر گرفتن مسائل حاشیه‌ای به وظایف خود در قبال NPT و پادمان های مربوطه عمل كرد و با صدور اجازه بازرسی از معدن گچین بندرعباس و راكتور آب سنگین در حال ساخت اراك، بار دیگر نشان داد كه از عیان شدن فعالیت‌هایش بیمی ندارد. این مساله خود گواهی بر عدم فعالیت‌های غیرصلح‌آمیز ایران نیز هست.

از سال 2002 كه پرونده ایران در آژانس روندی سیاسی و نه قانونی و حقوقی را طی كرده، همواره بحث‌هایی از سوی مدیر كل سابق و فعلی آژانس مبنی بر عدم تائید كامل فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای ایران منتشر شده است. در هیچ كدام از گزارش‌های آژانس بر این نكته تاكید نشده كه ایران فعالیت غیر صلح آمیز دارد اما همواره گفته شده است كه صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های را نمیتوان به طور كامل تائید كرد. این نكته خود نشان‌دهنده عدم سیر قانونی در فعالیت آژانس است و راستی آزمایی به گونه‌ای منفی نگریسته می‌شود. یعنی آژانس شواهدی در مورد فعالیت غیر صلح آمیز ایران ندارد اما نمی تواند ماهیت صلح آمیز فعالیت‌های ایران را نیز تائید كند. امری كه در واقع جمله اول را به نابودی می كشاند و بار اصلی بر روی بخش متاخر اظهار نظر معطوف می‌شود.

در اتخاذ روند سیاسی آژانس همین بس كه البرادعی، مدیر كل سابق آژانس به یكی از مسوولین وقت گفته بود اگر می‌خواهید مشكل خود در آژانس را حل كنید باید با آمریكا صحبت كنید و به توافق برسید. به هر روی ایران هیچگاه از عمل به وظایف ذاتی و قانونی خود در چارچوب NPT عدول نكرده و همواره بر آن صحه گذاشته است. از سوی دیگر توافق اخیر ایران و آژانس همزمان شد با گفت‌وگوهای ایران و 1+5 كه متاسفانه این گفت‌وگوها با نتیجه نهایی همراه نشد. گفته می‌شود كه یكی از ادعاهای مطرح از سوی فرانسه در جریان مذاكرات با 1+5 تعطیلی فرایند ساخت نیروگاه اراك بوده است. اگر فرض بگیریم كه چنین موردی صحت داشته است باید درایت مقامات ایرانی را تحسین كرد كه در برابر این پیشنهاد، با بازرسی از نیروگاه توسط آژانس موافقت كردند و عملا هر نوع بهانه‌‌ای مبنی بر غیر صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای در این سایت را از طرف مقابل گرفتند.

همكاری بیش از یك دهه‌ای ایران و آژانس نشان می‌دهد كه ایران عزم جدی بر كنترل فعالیت‌هایش دارد و همانگونه كه گفته شده از این انرژی در اهداف بشردوستانه بهره گرفته خواهد شد. رویكرد منطقی و عقلانی حكم می‌كند كه آژانس پس از این سطح همكاری گسترده نظری متقن و نهایی در مورد فعالیت‌های ایران صادر كند و این پرونده را كه به ناحق گشوده شده است را ببندد. علی رغم اینكه جمهوری اسلامی ایران بعد از ژاپن بیش‌ترین بازرسی‌ها را از سوی آژانس داشته است و در قالب مدالیته‌ای در سال‌های قبل به تمام سوالات آژانس در زمان دبیر كلی البرداعی پاسخ داده، اما همواره شاهد رویكری غیردوستانه از سوی آژانس است كه بیشتر در جهت منافع غرب و برخی اعضای شورای حكام حركت می‌كند تا در راستای NPT و اسناد بین‌المللی موجود. جمهوری اسلامی ایران همچنین بر ارائه اطلاعات به آژانس در مورد نیروگاه هایی كه در آینده ساخته می‌شود نیز تاكید كرده است.

این امر به نوبه خود نشان از این دارد كه ایران بیمی از رصد فعالیت‌هایش ندارد و تا آنجا كه بتواند در جهت همكاری با آژانس قدم برمیدارد. اما نكته‌ای كه در این میان مطرح است این است كه سیاسی شدن پرونده ایران باعث شده شود راه 1+5 و راه همکاری با آژانس مکمل یکدیگر باشند. در صورتی كه اگر پرونده هسته‌یی ایران سبقه سیاسی نمی‌گرفت و به صورت فنی و حقوقی می‌ماند در این صورت تنها راه حل مساله با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. حال با علم به این موضوع باید با مداقه بیشتر تعامل با آژانس را مورد بررسی قرار داد چراكه ممكن است باز هم اطلاعات دانشمندان ایرانی در اختیار سرویس‌های جاسوسی قرار گیرد و تنها روندی برای بازرسی‌های بی وقفه و خارج از پادمان باشد. در نهایت باید گفت آنچه كه امروز می‌تواند پرونده هسته‌ای ایران را از این چالش خارج كند چیزی جر تاكدی بر عزم ملی و حصول یك توافق برد – برد با 1+5 نیست.

بخش سیاست تبیان