رضای خداوند در رضای رسول!!
رضایت رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله از قبله بودن کعبه، دلائلی داشت از جمله:
الف: کعبه، قبله ی ابراهیم علیه السلام بود. ب: از زخم زبان، تحقیر و استهزای یهود آسوده میشد.
ج: استقلال مسلمانان به اثبات میرسید. د: به اوّلین پایگاه توحید یعنی کعبه، توجّه میشد.
قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ (بقره ـ 144)
(ای پیامبر!) همانا میبینیم که تو (در انتظار نزول وحی، چگونه) روی به آسمان میکنی، اکنون تو را به سوی قبلهای که از آن خشنود باشی، برمیگردانیم. پس روی خود را به جانب مسجد الحرام کن. و (شما ای مسلمانان) هر جا بودید، روی خود را به جانب آن بگردانید و همانا کسانی که کتاب (آسمانی) به آنها داده شده، (به خوبی) میدانند که این فرمان به حقّ است که از ناحیهء پروردگار صادر شده و خداوند از اعمال آنها غافل نیست.
همانگونه که قبلا اشاره شد، بیت المقدس قبله نخستین و موقت مسلمانان بود، لذا پیامبر (صلی الله علیه و آله) انتظار میکشید که فرمان تغییر قبله صادر شود، به خصوص اینکه یهود پس از ورود پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه این موضوع را دستاویز خود قرار داده بودند، و مرتبا مسلمانان را سرزنش میکردند: اینها استقلالی از خود ندارند، اینها پیش از آنکه ما به آنها یاد دهیم اصلا از امر قبله سر در نمیآوردند!، قبول قبله ما دلیل بر قبول مذهب ما است! و مانند اینها ...
این آیه حاکی از آن است که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله منتظر و مشتاق نزول وحی در جهت تغییر قبله بود و این تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه، وعده ی خداوند به پیامبرش بوده است، ولی آن حضرت در موقع دعا، بیآنکه چیزی بگوید، به سوی آسمان نگاه میکرد تا اینکه آیه نازل شد و دستور داد که رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله و همه ی مسلمانان در موقع عبادت، رو به سوی مسجد الحرام و کعبه نمایند.
اهل کتاب و یهود با آنکه حقّانیّت این تغییر را میدانستند و قبلًا در کتابهایشان خوانده بودند که پیامبر اسلام به سوی دو قبله نماز میگزارد، امّا این حقیقت را کتمان نموده و یا با القای شبهات و سۆالات، نقش تخریبی ایفا میکردند و خداوند با جملهء «وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ» آنان را تهدید مینماید. (تفسیر مجمع البیان)
رضایت رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله از قبله بودن کعبه، دلائلی داشت از جمله:
الف: کعبه، قبله ی ابراهیم علیه السلام بود.
ب: از زخم زبان، تحقیر و استهزای یهود آسوده میشد.
ج: استقلال مسلمانان به اثبات میرسید.
د: به اوّلین پایگاه توحید یعنی کعبه، توجّه میشد.
یک نکته:
چون مسئله ی تغییر قبله یک حادثه ی مهمّی بود، لذا در آیه، دو بار در مورد توجّه به کعبه، فرمان داده شده است: یک بار خطاب به پیامبر با لفظ «وَجْهِكَ» و یک بار خطاب به مسلمانان با کلمه «وُجُوهَكُمْ»
کعبه مرکز یک دائره بزرگ
اگر کسی از بیرون کره زمین به صفوف نمازگزاران مسلمان که رو به سوی کعبه نماز میخوانند بنگرد، دوایر متعددی را میبیند که یکی در درون دیگری قرار گرفته تا به کانون اصلی که نقطه کعبه است میرسد، و وحدت و مرکزیت آن را مشخص میسازد.
بدون شک این قبله از برنامهای که مثلا مسیحیان دارند که همگی در هر جا باشند به سمت مشرق نماز میخوانند الهامبخش تر است.
جالب اینکه توجه خاص مسلمانان به تعیین سمت کعبه سبب شد که علم هیئت و جغرافیا در آغاز اسلام در میان مسلمانان به سرعت رشد کند، زیرا که محاسبه سمت قبله در نقاط مختلف روی زمین بدون آشنایی با این علوم امکان نداشت.
معنی" شطر"
موضوع دیگری که در اینجا قابل دقت است اینکه: در آیه فوق به جای کلمه کعبه،" شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ" ذکر شده است.
این تعبیر ممکن است به خاطر آن باشد که برای آنها که در نقاط دور از مکه نماز میخوانند محاذات با خانه کعبه بسیار دشوار یا غیر ممکن است، لذا به جای خانه" کعبه" ، " مسجد الحرام" که محل وسیع تری است، ذکر شده، و مخصوصا کلمه " شطر" که به معنی" سمت و جانب" است، انتخاب گردیده، تا انجام این دستور اسلامی، برای همگان در هر جا باشند میسر گردد، بعلاوه تکلیف صف های طولانی نماز جماعت که در بسیاری اوقات از طول کعبه بیشتر است روشن شود.
بدیهی است محاذات دقیق با خانه کعبه و حتی با مسجد الحرام گرچه برای کسانی که از دور نماز میخوانند کار بسیار مشکلی است، ولی ایستادن به سمت آن برای همه آسان است.
(بعضی از مفسران گفتهاند که یکی از معانی" شطر" نصف است، و بنابراین مفهوم" شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ" با مفهوم" وسط المسجد الحرام" یکی خواهد بود، و میدانیم خانه کعبه در وسط مسجد الحرام واقع شده است (تفسیر کبیر فخر رازی ذیل آیه مورد بحث).
پیامهای آیه:
1 ـ آسمان، سرچشمه ی نزول وحی و نظرگاه انبیاست. «نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِی السَّماءِ»
2 ـ خداوند به خواسته انسانها آگاه است. «فَلَنُوَلِّیَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها»
3 ـ تشریع و تغییر احکام، از طرف خداوند است و پیامبر از پیش خود، دستوری صادر نمیکند. «فَوَلُّوا»
4 ـ ادب پیامبر در نزد خداوند به قدری است که تقاضای تغییر قبله را به زبان نمیآورد، بلکه تنها با نگاه، انتظارش را مطرح مینماید. «قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ»
5 ـ خداوند رضایت رسولش را میخواهد و رضای خداوند در رضای رسول اوست. «قِبْلَةً تَرْضاها»
6 ـ قرآن، دانشمندانی که حقیقت را میدانند، ولی باز هم طفره میروند، تهدید و نکوهش میکند. «لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ» ، «وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ»
7 ـ نباید دستورات دین را به مردم سخت گرفت. «شَطْرَ» به معنی سمت است. یعنی به سمت مسجد الحرام ایستادن کافی است و لازم نیست بطور دقیق رو به کعبه باشد. «فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر کبیر فخر رازی
تفسیر نور ج 1
تفسیر نمونه ج 1
تفسیر مجمع البیان
مطالب مرتبط:
چگونگی جلب رضایت خداوند /دعای روز سی ام
نارضایتی، شرایط را بدتر می کند !