«منبر» مردمی ترین رسانه

کارشناس ارشد علوم ارتباطات گفت: رسانه ارتباطی منبر، باید حفظ شود و بتواند دوباره نسل جدید را به مساجد بکشاند.

قادر باستانی با بیان اینکه «منبر» یک رسانه ارتباطی است، اظهار داشت: منبر باید گلویی باشد که حرف دل مردم را فریاد می‌زند.

کارشناس ارشد علوم ارتباطات و رسانه افزود: رسانه ارتباطی منبر، باید حفظ شود و بتواند دوباره نسل جدید را به مساجد بکشاند. این امر در صورتی امکان پذیر است که منبر زبان گویای مردم باشد و مردم، مخصوصاً جوانان احساس کنند، حرف دل خود را در منبر می‌شنوند.

وی ادامه داد:‌ در اینجا حوزه علمیه و روحانیون نقش مهمی برعهده دارند، آنها ضمن اینکه باید از رسانه‌های جدید به ویژه شبکه‌های اجتماعی غافل نشوند، بلکه موانع حضور جوانان در مساجد را به نحو موثر برطرف کنند.

کارشناس ارشد ارتباطات یادآور شد: از روزگاران گذشته، مسجد خانه دوم مۆمنان بوده و منبر، رسانه‌ای سنتی است ‌که نقش بزرگی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایفا ‌کرده است. منبر به‎عنوان یک رسانه عمومی، نقش شگفتی‎ساز و حماسی در وقوع انقلاب اسلامی داشت و علمای دین، از آن به‎عنوان تریبونی برای رساندن صدای انقلاب به گوش ملت ایران استفاده کردند. اکنون با گسترش رسانه‌های نوین، اثرگذاری منبر مورد چالش قرار گرفته است. در سال‌های اخیر، رونق گذشته منبر کم‌رنگ شده و اغلب، مداحان جایگزین مجالس وعظ و خطابه شده‌اند.

کارشناس علوم ارتباطات و رسانه، منبر را رسانه‌ای بی‌بدیل خواند و گفت: در علم ارتباطات، کامل‌ترین و بهترین ارتباط انسانی، ارتباط چهره به چهره است که در آن ارتباط کلامی و ارتباط غیرکلامی، تواماً با مخاطب برقرار می‌شود. منبر مساجد،گسترده‌ترین شبکه‌ اجتماعی سنتی در کشورهای مسلمان است. در منبر ارتباط میان گوینده و شنونده، ارتباطی پویاست. مخاطبان این رسانه از همه اقشار جامعه هستند. همچنین بهره‌مندی مخاطب، نیازمند امکانات مادی نیست و تنها با یک حضور فیزیکی، می‌توان از فواید این رسانه قوی استفاده کرد. موضوع مهم دیگر اینکه، مخاطب با خواست خود و با انگیزه شخصی این رسانه را انتخاب می‌کند و پای آن می‌نشیند. این مواجهه گزینشی، تاثیر پیام را در مخاطب دوچندان می‌کند.

این کارشناس ارتباطات تصریح کرد: در تاریخ اسلام، از منبر برای آموزش مردم و همچنین اطلاع رسانی استفاده می‌شد و به عنوان رسانه‌ای با نفوذ، نقش بارزی را ایفا می کرد. منبر به جهت اینکه فرستنده پیام دارای وجاهت دینی است، اعتبار خوبی دارد. از طرف دیگر، ساختار ارتباطی منبر، ساده است؛ یک فرستنده با یک گروه مخاطب. بنابراین مهمترین برتری منبر بر سایر رسانه‌ها، همین سادگی و اثرگذاری آن است.

باستانی گفت: اهمیت منبر با جایگاه مسجد در فرهنگ اسلامی پیوند دارد. مسجد که سادگی خاصی دارد، نقش اجتماعی مهم‌تری هم ایفا می‌کند. از جمله اینکه نماز جماعت، هر روز مومنان را گردهم ‌می‌آورد. در طول تاریخ اسلام، امور جاری و مهم در مسجد اطلاع‌رسانی می‌شد. تصمیمات شورایی می‌گرفتند. مباحثات فکری و عقیدتی انجام می‌شد. در دهه‌های آغازین اسلام، وعظ و خطبه هر دو به یک اندازه اهمیت داشت، اما به‌تدریج با ریشه‌دار شدن اختلافات فکری و سیاسی، نقش سیاسی منابر اهمیت بیشتری یافت.

وی افزود: براساس تکلیفی که اسلام برای تبلیغ دین قائل است، همواره مبلغان و واعظانی بوده‌اند که پیگیر رشد اخلاقی و عملی مردم بوده‌اند، اما منبر به خاطر تاثیری که داشت، فقط به این امر محدود نمی‌شد و پیام‌هایی فراتر از آموزه‌های دینی هم مخابره ‌می‌کرد. مثلاً منبر در دوره عباسیان، برای توجیه استقرار حکومت آنان و مشروعیت‌بخشی به حکومت به کار گرفته شد. منابر رسمی در دوره عباسی با ذکر بدی‌ها و مظالم بنی‌امیه، اصرار بر معرفی عباسیان به عنوان خاندان پیامبر، ایراد خطبه به نام خلفای عباسی، مخدوش کردن چهره علویان، تبلیغ بر ضد مخالفان، گرایش به مذهب اهل حدیث، تلاش برای یکسان‌سازی فکری جامعه و ترویج باورهای مورد نظر به عنوان رسانه‌ای اثرگذار مطرح بود.

باستانی گفت: نقش منبر به عنوان مجرای ارتباطی حاکمان با مردم، در گذشته اهمیت زیادی داشت. در دوره مشروطه، علما از جمله سیدعبدالله بهبهانی و سیدمحمد طباطبایی، نقش مهمی در مقابله با استبداد حاکم و پیشبرد مقاصد مشروطه‌خواهی داشتند. در دوره جدید استعمار سرزمین‌های اسلامی و افزایش تاثیرات سیاسی و فرهنگی غرب، رهبران فکری و مذهبی، وارد رویکرد جدیدی در بحث و وعظ شدند. چنین فضایی انگیزه‌های بیشتری برای مطرح کردن آموزه‌های دینی و تفسیر مجدد از تعلیمات دینی فراهم کرد و منبر در جنبش‌های ضداستعماری به‌صورت وسیع به کار گرفته شد.

وی با بیان اینکه اینکه، در ایران، رسانه منبر یکی از مهمترین ابزارهای انقلابیون برای پیگیری اهداف انقلاب اسلامی بود، خاطرنشان کرد: روحانیون در منابر، علاوه ‌بر اینکه به سخنرانی‎های مذهبی و تقویت باورهای مردم می‎پرداختند، پرده از جنایات رژیم شاه برمی‎داشتند و مردم را از اوضاع خفقان‎بار جامعه آگاه می‎کردند و آنها را به‎ مبارزه و تظاهرات علیه رژیم دعوت می‎کردند که واقعا مۆثر بود. در آن زمان، منبرها به وسیله ارتباطی برای اعتراض به وضع موجود جامعه، انتقاد از فساد و بیکاری و اعتیاد جوانان، اجرا نشدن احکام اسلامی و کوتاهی مسئولان جامعه تبدیل شد. مردم دردها و مشکلات خود را در منبرها می‌شنیدند و منبر را گلویی می‌دیدند که خواست های آنها را فریاد می‌زند. برای همین مساجد پایگاه تجمع جوانان و مکانی برای بیدارگری و احیای عدالت بود.

باستانی تصریح کرد: با وجود اینکه منبر به عنوان مردمی‌ترین رسانه در ایران، در تجربه‌هایی چون ماجرای تنباکو، مشروطیت و انقلاب اسلامی، نقش مهمی داشت، اما به زودی تبدیل به رسانه‌ای تصمیم‌گیر شد که نمود آن را در ماهیت رسانه ملی دیدیم و برای اولین بار در دنیای ارتباطات، یک رسانه سنتی، مدیریت رسانه‌های مدرن را به دست گرفت. نتیجه اینکه، افزایش فزاینده سهم پخش سخنرانی‌های مذهبی و منبری باعث ارائه کمتر برنامه‌های سرگرم کننده شد.

وی گفت: در حال حاضر مساجد نمی‌توانند ارتباط خوبی با نسل جوان برقرار کنند. انتظاری که مردم از منبر دارند کمتر برآورده می‌شود. البته حرکت های خوبی در حوزه‌های علمیه انجام شده و طلبه های باسواد و مجربی تربیت شده‌اند که زبان نسل جدید را می دانند.

وی افزود: از طرف دیگر نقش مداحان پررنگ تر شده و رونق هیئت و تکیه‌ها از مساجد پیشی گرفته است. علما و وعاظ برجسته، جای خود را به مداحانی داده‌اند که برای جذب مخاطب از نوع جدیدی از ملودی‌ها استفاده می‌کنند و شکل و فرم کار بیشتر از محتوای پیام ارزش و اهمیت یافته و در مجالس مذهبی، وعظ و خطابه تحت‌الشعاع مداحان خوش صدا قرار گرفته است.

باستانی تاکید کرد: البته در صداوسیما برنامه‌های دینی مفیدی برای نوجوانان و جوانان تولید می‌شود که به نوعی جایگزین منبر شده است، اما تعداد آن زیاد نیست.

این کارشناس ارتباطات، غلبه رسانه‌های جدید بر رسانه منبر را اتفاقی طبیعی دانست و گفت: مهم این است که رسانه ارتباطی منبر حفظ شود و بتواند دوباره نسل جدید را به مساجد بکشاند. این امر در صورتی امکان پذیر است که منبر زبان گویای مردم باشد و مردم مخصوصاً جوانان احساس کنند، حرف دل خود را در منبر می‌شنوند. در اینجا حوزه علمیه و روحانیون نقش مهمی برعهده دارند، آنها ضمن اینکه باید از رسانه های جدید به ویژه شبکه‌های اجتماعی غافل نشوند، بلکه موانع حضور جوانان در مساجد را به نحو موثر برطرف کنند. طبیعی است که هیچ رسانه دیگری نمی تواند جانشین رسانه منبر شود، به همین جهت جاذبه منابر برای نسل جدید، باید بیشتر باشد.

منبع : فارس