مدیریت کلاس درس، موانع و راهبردها (3)
در مقالات قبلی از مدیریت کلاس درس و مفهوم آن و روش های آن صحبت کردیم. در این بخش به روش های دیگر مدیریت کلاس و چالش های پیش رو در مدیریت کلاس و راهکارهایی در این زمینه می پردازیم.
روش‌های مدیریت كلاس:
انتخاب روش صحیح مدیریت، كلاس درس و سازمان‌دهی آن از علایم موفقیت معلم به‌شمار می‌آید. انتخاب هرگونه شیوه‌ی مدیریتی به سبك تدریس و هدف‌های معلمی بستگی دارد. معلمان با به‌كارگیری روش مدیریت مناسب كلاس درس خود می‌توانند در پرورش مهارت‌های اجتماعی، خلاقیت‌ها و توانایی‌های دانش‌آموزان نقش مهمی داشته باشند و مشكلات انضباطی كمتری در كلاس خود مشاهده كنند.
معلم باید بداند كه كلاس درس او محیطی چند بعدی است و شامل افراد گوناگون با احساسات و استعدادهای متفاوت است كه نمی‌توان برای همه‌ی آنان نسخه‌ی ثابت‌داشت. حوادث و مشكلات كلاس درس او نیز چند بعدی است و هر لحظه به‌نحوی خاص شكل می‌پذیرد و حوادث و مشكلات كلاس او غیر قابل پیش‌بینی است.
اداره كردن چنین محیطی نیازمند تصمیمات آنی و اقدامات سریع و مداوم است و به مهارت‌های خاص مدیریتی و گاهی تلفیقی از چند روش مدیریتی نیاز دارد. دراین جا سه روش مدیریت كلاس درس ارایه می‌گردد:
1) روش رفتار گرایانه:
مهارت رویكرد رفتارگرایانه به این نكته تأكید دارد كه معلم باید تصمیمی اتخاذ كند كه در كلاس درس او مشكلی به‌وجود نیاید. از آغاز سال تحصیلی معلم موظف‌است قوانین و مقررات كلاس درس را وضع نماید و دانش‌آموزان موظفند آن قوانین را اجرا نمایند و فرآیند تقویت از طریق پاداش دادن به‌رفتارهای مطلوب و پس گرفتن‌امتیاز در صورت بروز رفتارهای غیر مطلوب در این روش مۆثر است. اقتدار معلم دراین روش كاملا محفوظ است و در وضع و حفظ مقررات كلاس معلم از این اقتدار بهره می‌جوید.
2) روش تعامل گرایانه:
در این روش دانش‌آموزان در اقتدار معلم سهیم هستند و معلم در نهایت مسۆول كلاس است و دانش‌آموزان توسط راهنمایی‌های معلم تصمیماتی را اتخاذ می‌نمایند. با مشاركت دانش‌آموزان مقررات كلاس وضع می‌شود. در این روش مشكلات كلاس پیامد طبیعی حضور دانش‌آموزان تلقی می‌شود. غیر منتظره نیست و مانند فعالیت‌های حل مسأله در كلاس مورد توجه قرار می‌گیرد و حل و فصل می‌شود.
برخلاف روش رفتارگرایانه، ریشه مشكلات كلاس درس را در نظام آموزشی می‌داند و معتقد است نظام آموزشی كارآمد نیست و مرتب در حال تغییر و تبدیل است، بنابراین تلاش برای حل مشكلات كلاس فایده‌ای ندارد، بلكه باید تلاش شود كه نظام آموزشی كارآمدتری ایجاد شود.
3) روش غیر مداخله‌جویانه:
این روش حد وسط دو روش رفتارگرایانه و تعامل گرایانه است. مداخله ی معلم درحل مشكلات كلاس بسیار اندك است. هدف اصلی در این روش ارتقای رشد فردی دانش آموزان و آزادی آنان است. معلمان در این روش با دانش آموزان خود رابطه مشاور یا ارباب رجوع را دارند و معلم نقش حمایتی را در فعالیت های كلاس دارد.
مشكلات كلاس درس ناشی از این روش پیامد رشد ناقص فردی دانش آموزان است اما آنان را به خاطر بروز مشكلات كلاس سرزنش نمی كند، بلكه امری طبیعی است. در این روش حداقل اقتدار را برای معلم در نظر می گیرد و به جای آن بیشتر به تقویت روابط میان معلم و دانش آموز تأكید دارد.
به طور كلی در مقام مقایسه نمی توان گفت كه كدام روش كارآمدتر یا فاقد كارآیی است.
بنابراین معلم باید روش های متعدد را در كلاس خود بیازماید و كارآمدترین را انتخاب كند. البته به صراحت می توان گفت كه اندكند معلمانی كه از نظر سبك، یكی از روش های مدیریت رفتارگرایانه یا تعامل گرایانه یا غیر مداخله جو را اعمال می نمایند و اغلب معلمان بدون این كه از روش مدیریت كلاس درس خود آگاه باشند، تركیبی از سه نوع مدیریت را مورد استفاده قرار می دهند.
برای معلم شیوه ی صحیح مدیریت كلاس آن است كه هم چون پزشكی ماهر روش مدیریت صحیح و علمی و استاندارد در هر لحظه از زمان تدریس خود به كار گیرند و كلاس درس او فعال و زنده باشد نه كلاسی سرد و بی روح، خشك و مرده و خسته كننده برای مخاطبان او.
چالش های مدیریت كلاس:
مهم ترین چالش های معلمان در مدیریت كلاس درس به ویژه كلاس های پرشمار عبارتند از:
گرچه نمی توان راه حل معجزه آسایی برای رویارویی با همه ی چالش ها ارایه داد، اما بعضی مهارت های ساده مدیریت كلاس درس می تواند كارساز باشد. بدون شك معلمان در سال های متوالی تدریس خود شیوه های متفاوت در حل مشكلات كلاس درس خود به كار بسته اند كه حاصل آن تجارب آزموده ای است كه شاید ناآگاهانه شاخه ای از مدیریت علمی در كلاس درس آنان باشد.
نتیجه گیری
در این نوشتار از انواع مدیریت كلاس، موانع و راهبردهای آن سخن گفته شد و می توان گفت كه معلمان در عصر دانایی با كسب توانایی های لازم برای مدیریت كلاس درس خود می توانند برنامه ریزی داشته باشند و با ایجاد محیطی در كلاس، زمینه ی خلاقیت و روحیه پرسشگری را در نهاد دانش آموزان خود پرورش دهند و آنان را در حل مشكلات كلاس سهیم نمایند و اجازه ندهند با اعمال روش های سنتی و قدیمی كلاس درس آنان خالی از روحیه ی فعالیت و شادابی باشد. از ایده ها و پیش نهادهای دانش آموزان خود برای بهبود كیفیت آموزشی بهره جویند و فرآیندیاددهی - یادگیری را امری سهل جلوه دهند.
ارتقای سطح توانایی ها و مهارت های كلاس داری با استفاده از روش های فعال و پویا در جلوگیری و كنترل رفتارهای نامناسب مۆثر می باشد.
معلمان باید بدانند كه اگر آموزش اثربخش توسط روش ها ومهارت های مدیریتی كارآمد در كلاس نباشد، هیچ یك از فنون مهارت های كلاس داری او به نتیجه نمی رسد زیرا كه مهارت های مدیریتی كارآمد نظیر شركت دادن دانش آموزان در امر تدریس، هماهنگی میان احساس كفایت نسبت به آموخته های آنان و كاربرد عملی یافته های علمی آنان می باشد.
معلم با توان مدیریت خود می تواند مدیریت بر دل های دانش آموزان داشته باشد و مدیریت معلم چیزی جز توان و قدرت تصمیم گیری و اجرای عمل نمی باشد. معلم باتوان و كارآیی خود می تواند مدیریت زمان كلاس خود را طوری برنامه ریزی كند كه لحظه لحظه ی كلاس درس او درس عشق و ایثار و ایمان و توكل به خداوند باشد.
راه كارهای پیشنهادی:
آشنا ساختن معلمان با روش های مدیریت كلاس در طول دوره های آموزش ضمن خدمت تشویق معلمانی كه از روش های مدیریتی فعال استفاده می كنند.
تطبیق موضوع های تدریس از نظر زمان و محتوا برای اعمال روش های مدیریتی كار آمد.
تهیه ی كتاب های راهنما در زمینه ی راهنمایی و آموزش معلمان برای استفاده از شیوه های مدیریتی كارآمد كلاس
وجود نظام ارزشیابی متناسب با شیوه های مدیریتی فعال برای ارزیابی میزان یادگیری دانش آموزان
توجه به توانایی ها و ویژگی های معلمان در سطوح مختلف آموزشی
توجه به معلمان مبتدی و آموزش آنان در بدو كار جهت استفاده از روش های فعال مدیریت كلاس
عدم افراط یا تفریط معلمان در به كارگیری روش های مدیریتی
فراهم نمودن نیازمندی های معلم برای تدریس كارآمد در مدارس
روش های مدیریت كلاس درس مبتنی بر شركت دانش آموزان كه باعث بهبود كیفیت كار معلمان می شود.
آشناسازی معلمان با علوم مدیریت كلاس درس توسط مجلات آموزشی نظیر رشد و...
سیاست گذاری نظام آموزشی كشور برای استاندارد كردن تعداد دانش آموزان دركلاس ها و كاهش كثرت آنان
بها دادن به مراكز تربیت معلم و بهبود كیفیت آموزشی و حذف دروس نامرتبط و جایگزینی دروس و مهارت های تدریس.
گزینش و جذب معلمان علاقمند و توانا و با استعداد در مراكز تربیت معلم
همكاری شورای معلمان و انجمن اولیا و مربیان برای تأمین نیازمندی های مدارس
