6 ویژگی لازم و ضروری برای یک مربی
امر تربیت و تعلیم از حساس‌ترین و ظریف‌ترین كارهایى است كه یک مربى به عهده مى‌گیرد. مربى، پرورش موجودی با عظمت، پیچیده و داراى استعداد و خلاقیت‌هاى بى‌انتها را عهده‌دار مى‌شود.
مربى شایسته و برتر كسى است كه در پرتو الطاف خداوند متعال به ظرافت‌ها و رموز اعماق وجود انسان پى برده و در مسیر تربیت از اطلاعات و امكانات وجودى خویش در این زمینه بهره گیرد.
مربى كامل و شایسته باید شرایط و صفاتى را دارا باشد، تا بتواند نسل نو را در رسیدن به قله‌هاى رفیع افتخار و در مسیر شكوفایى و سعادت به پیش برده و به مقصد نهایى رسانده و به اهداف عالى تربیتى رهنمون شود. در این بخش برخى از صفات و ویژگى‌هاى والدین شایسته و مربیان برتر را با توجه به سیره و سخن امام مجتبى (علیه السلام) تقدیم مى‌كنیم:
1- نرمخو و مهربان
از مهم‌ترین رازهاى توفیق در امر تعلیم و تربیت اخلاق نیكو و برخورد ملایم با متربیان است. تمام پیامبران و اولیاء الهى بدون استثناء در تربیت انسان‌ها از این خصیصه والا بهره‌مند بوده و در طریق هدایت شیوه ملایمت و خوش‌خلقى اولین حربه آنان بوده است. تاریخ و تجربه نیز گواهى مى‌دهد كه مربى موفق كسى است كه بتواند با رفتارى خوش و چهره‌اى گشاده دل متربیان را صید كرده و آنان را به سوى سجایاى پسندیده و مطلوب هدایت نموده و لغزش‌ها و خطاهاى آنان را اصلاح نماید.
یكى از برجسته‌ترین ویژگى‌هاى حضرت مجتبى (علیه السلام) به عنوان الگو و مربى جهان بشریت، اخلاق زیبا و برخورد خوب آن بزرگوار با مخاطبین خویش مى‌باشد. بارها اتفاق افتاده كه آن حضرت خشن‌ترین دشمنان خویش را به گرمى و ملاطفت نواخته و از آنان دوستانى ابدى ساخته است. آن بزرگوار در این مورد مى فرماید: «زیباترین زیبایى‌ها اخلاق زیبا و خوشرفتارى است».
2- رفتار مطابق گفتار
والدین و مربیان گرامى براى تربیت شایسته نسل آینده، باید به رفتارهاى خود توجه دقیق داشته باشند. اگر آنان به گفته‌هاى خویش جامعه عمل بپوشانند، بهترین، موثرترین و پرثمرترین شیوه را در تربیت به كار گرفته و به طور غیرمستقیم و ناخودآگاه متربیان را تحت تاثیر قرار داده‌اند.
حضرت مجتبى (علیه السلام) در این رابطه یكى از دوستان خود را كه شایسته تمجید و ستایش آن بزرگوار بود، با صفات زیبایى ستوده و در ضمن شمارش خصلت هاى پسندیده او مى فرماید: «او آنچه را كه عمل نمى‌كرد نمى‌گفت، و كارهایى را كه نگفته بود، انجام مى‌داد».
در صورت مطابق نبودن گفتار با رفتار، سایر روش‌ها و تلاش‌هاى مربیان و والدین بى‌ثمر خواهد بود و نه تنها نتیجه تربیتى حاصل نخواهد شد، بلكه در ذهن متربى گفتارها، نصایح و سایر اهداف مطلوب تربیتى سست و بدون كارآیى و غیرقابل عمل، جلوه خواهد كرد.
3- خوش گفتارى
سخن گفتن یكى از امتیازات بشر مى‌باشد و ارتباط كلامى یكى از نعمت‌هاى خداوندى است كه انسان اجتماعى را در ارتباط با همنوعان خود یارى مى‌كند. ارتباط گفتارى بهترین و راحت‌ترین و كم‌هزینه‌ترین وسیله تربیتى است كه اگر با موازین درست انجام شود بهره‌هاى خوبى را نصیب مربیان و والدین خواهد نمود.
به كار بردن كلمات احترام‌آمیز و عبارات مهر افزا و دلنشین در برخورد با متربیان و به طور كلى در ارتباط با هر مخاطبى تاثیر فوق العاده در جذب و انعطاف طرف مقابل دارد. پدران و مادران آگاه در گفت و گوهاى خود با فرزندان خویش به بهداشت روانى آنان توجه كرده و صمیمانه از گفتارى خوب و كلمات دلنشین بهره مى‌گیرند. یک مربى آگاه مى‌تواند متربیان خود را با گفتارهاى دلنشین شیفته خود نموده و از خود شخصیت قابل قبولى براى آنان بسازد. مربیان و والدین از به كار بردن الفاظ زشت و تحقیرآمیز، سركوفت زدن و سایر عبارات و كلماتى كه به نابودى شخصیت یک كودک و نوجوان مى‌انجامد، باید خوددارى نمایند.
امام مجتبى (علیه السلام) آنچنان زیبا سخن و خوش‌گفتار بود كه مخاطبین را به خود جذب نموده و تحت تاثیر قرار مى‌داد و علاوه بر اینكه از به كار بردن كلمات نامناسب پرهیز مى‌نمود مومنین را نیز از آن باز مى‌داشت، آن حضرت در جمله‌اى فرمود: «انسان‌هاى با ایمان طعنه نمى‌زنند و با لقب‌هاى زشت و كلمات ركیك دیگران را خطاب نمى‌كنند».
4-استقامت و پشتكار
در كار تربیت، یک مربى ممكن است با انواع مشكلات و موانع روبرو شود، ناسازگارى فرزندان، بیمارى‌هاى گوناگون، همسران ناموافق، مشكلات شغلى، و اختلالات روانى اعضاى خانواده و ده‌ها نمونه دیگر، ممكن است براى یك پدر یا مادر و یا سایر مربیان، به وجود آید، در این گونه موارد سزاوار است كه آنان با بردبارى، حوصله، استقامت و پشتكار این موانع را تحمل نموده و به اهداف والاى تربیت بیندیشند.
رسول گرامى اسلام تحمل سختى و مشكلات در راه تربیت و اصلاح فرزند را به منزله جهاد در راه خدا مى داند و مى فرماید: «اى مردم! همه شما نسبت به زیردستان خویش نگهبان و مسئول هستید، كسى كه به اصلاح خویش و دیگران مشغول است، همانند كسى نیست كه تنها به اصلاح خود مى‌پردازد. كسى كه آزار دیگران را تحمل مى‌كند، همانند كسى نیست كه در رفاه و آسایش به سر مى‌برد، تحمل سختى‌هاى خانواده و فرزند به منزله جهاد در راه خداست».
پدر و مادرى كه در برخورد با حوادث دردناك و مشكلات طاقت‌فرساى زندگى مقاومت كرده و بردبارى از خود نشان دهند و خود را در پیچ و خم‌ها و پستى و بلندى زندگى نبازند، فرزندان آنان نیز این چنین صبور و مقاوم خواهند بود.
مربیان برتر شخصیتى متین و استوار دارند، آنان در تندبادهاى حوادث و ناملایمات، پناهگاهى امن و پایدار براى فرزندان و نوجوانان خویش محسوب مى‌شوند.
5- سعه صدر و عذرپذیرى
سعه صدر و روحیه عذرپذیرى در امر تربیت امرى لازم و ضرورى مى‌باشد. مربیان موفق مى‌دانند كه كودك از روى ناآگاهى اشتباهاتى انجام مى‌دهد، نوجوان در اثر غرور در رفتارهاى غلط خود پافشارى مى‌كند، در برخى كودكان و نوجوانان ناهنجارى‌هایى از قبیل شرارت، خشونت و عصبانیت دیده مى‌شود. اما بعد از مدت كوتاهى این حالت برطرف شده آنان متوجه خطاى خود مى‌شوند و با زبان حال یا زبان قال عذرخواهى مى‌كنند.
در این حالات مربیان آگاه، با سعه صدر خطاهاى آنان را نادیده گرفته و با روحیه عذرپذیرى كه دارند از اشتباه آنان چشم پوشى مى‌كنند. حضرت مجتبى (علیه السلام) در عبارت زیبایى مى‌فرماید: «اگر كسى در یک گوشم به من فحش دهد و در گوش دیگرم از من عذرخواهى كند، من از او قبول مى‌كنم».
اگر ما خطاهاى فرزندان را نادیده نگیریم و اشتباهات آنان را كم اهمیت جلوه ندهیم، كمترین نتیجه آن، احساس كمبود شخصیت و از دست دادن اعتماد به نفس، در فرزندان خواهد شد.
6- سیماى پاكیزه و آراسته
رعایت نظافت و پاكیزگى ظاهر، ناخواسته در دیگران جاذبه ایجاد مى‌كند و این یكى از ویژگى‌هاى مربیان و والدین موفق مى‌باشد. پدران و مادرانى كه با رسیدگى به وضع ظاهرى خویش و مرتب كردن لباس و پوشش مناسب و تمیز، خود را بیشتر در دل فرزندان دوست‌داشتنى‌تر مى‌كنند، در حقیقت پاكیزگى و آراستگى ظاهر را هماهنگ با پرورش جمال باطنى به فرزندانشان مى‌آموزند. در روایات اهل بیت (علیهم السلام) به پوشیدن لباس تمیز زیبا و رسیدگى به وضع ظاهرى بارها تاكید شده است. امام مجتبى (علیه السلام) مى‌فرماید: «یكى از ویژگى‌هاى مومنین این است كه در عین فقر و ندارى ظاهرى آراسته و پاكیزه دارند».
بدیهى است كه آراستگى ظاهرى با تجمل‌گرایى و تشریفات كاملا متفاوت است، چرا كه اولى امرى مثبت، مفید، پسندیده و داراى ارزش مى‌باشد، اما تجمل‌گرایى صفتى منفى، ناپسند، و ضد تربیت، تلقى مى‌شود. طبق تعلیمات اسلامى، مربیان برتر در عین اینكه ظاهرى پاكیزه و آراسته دارند، از تجمل گرایى شدیدا متنفر بوده و آن را از آفات تربیت مى‌دانند.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: تربیت در سیره و سخن امام حسن مجتبى علیه السلام، عبدالكریم پاک نیا
مطالب مرتبط:
بهترین دعای والدین در حق فرزندان
