غسل و وضوهای بی ثمر
یکی از کارهای خوب دیگر که امکان اسراف در آن وجود دارد «وضو» است و در روایات، به این موضوع تصریح شده است.
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: خداوند فرشته‌ای دارد که اسراف در وضو را می‌نویسد، همان‌گونه که؛ کم گذاشتن آن‌را مى‌نویسد».
یکی از چیزهایی که به آن توجه زیادی نمی‌شود و گاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد و ضررهای مادی و معنوی زیادی هم دارد؛ اسراف است.
اسراف یعنی تجاوز کردن و از حدّ گذشتن در هر كارى كه انسان آن را انجام مىدهد [1] و امام علی (علیه السلام) برای اسراف کننده، سه نشانه معرفی کرده؛ می‌فرماید: «لِلْمُسْرِفِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَأْكُلُ مَا لَیْسَ لَهُ وَ یَشْتَرِی مَا لَیْسَ لَهُ وَ یَلْبَسُ مَا لَیْسَ لَهُ [2] اسراف‌کار سه نشانه دارد: می‌خورد آنچه مال او نیست و می‌خَرد آنچه مال او نیست و می‌پوشد آنچه مال او نیست» توضیح؛ اینکه: اگر از مال حرام باشد که نباید بخورد یا بخَرد یا بپوشد و اگر از مال حلال هم باشد؛ نباید بخَرد یا بخورد یا بپوشد و اگر چنین کند جزء مسرفین است.
در قرآن کریم، اسرافکاران مورد مذمت قرار گرفته‌اند، خداوند متعال در دو آیه می‌فرماید: «لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفین [انعام/141 و اعراف/31] اسراف نكنید كه خداوند مسرفان را دوست ندارد!».
موارد اسراف
اسراف در قرآن کریم، معنی گسترده‌ای دارد و در موارد مختلف بکار می‌رود؛ گاهی در مورد خوردن و آشامیدن است [اعراف/31] و گاهی در انتقام‌گیری و قصاص بیش از حد [إسراء/33]، انفاق بیش از اندازه [فرقان/67]، داوری و قضاوتی که منجر به دروغ شود [غافر/28]، اعتقاداتی که منجر به شک و تردید شود [غافر/34] و گاهی به معنی برتری‌جویی و استثمار [دخان/31] و یا به معنای هرگونه گناه هم آمده است [زمر/53] [3].
همانطوری که از بعضی موارد آیات فوق، مشخص است، حتی در کارهای خوب؛ مانند بخشش و انفاق هم اسراف جایز نیست، مانند آیه‌ای که یکی از صفات خوب بندگان خاص خداوند را «اسراف نکردن در انفاق و بخشش» معرفی می‌فرماید [فرقان/63].
اسراف در وضو و غسل
یکی از کارهای خوب دیگر که امکان اسراف در آن وجود دارد «وضو» است و در روایات، به این موضوع تصریح شده است.
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «إِنَّ لِلَّهِ مَلَكاً یَكْتُبُ سَرَفَ الْوَضُوءِ كَمَا یَكْتُبُ عُدْوَانَه [4] خداوند فرشته‌ای دارد که اسراف در وضو را می‌نویسد، همان‌گونه که؛ کم گذاشتن آن را مى‌نویسد».
گاهی ممکن است وضو بگیریم اما اجری نداشته باشد. آن حضرت، این موضوع را در روایتی دیگر؛ از پدر بزرگوارش (علیهماالسلام) نقل می‌فرماید که: إِنَّ لِلْوُضُوءِ حَدّاً مَنْ تَعَدَّاهُ لَمْ یُۆْجَرْ [5] برای وضو حدّی مقرر شده است، کسی که از حدّ مقرّر آن تجاوز کند پاداشی نخواهد داشت».
برای غسل هم باید مراقب بود که بیش از حدّ، آب استفاده نشود و حدّی که برای وضو و غسل؛ در روایات به آن اشاره شده، این است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «الْوُضُوءُ مُدٌّ وَ الْغُسْلُ صَاعٌ وَ سَیَأْتِی أَقْوَامٌ بَعْدِی یَسْتَقِلُّونَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ عَلَى خِلَافِ سُنَّتِی وَ الثَّابِتُ عَلَى سُنَّتِی مَعِی فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ [6] مقدار آب وضو یک مُدّّ [7] است و مقدار آب غسل یک صاع [8] است و بعد از من مردمى مى‌آیند که این مقدار آب را کم مى‌شمارند، این مردم بر خلاف سنّت من هستند و کسى که بر سنّت من ثابت باشد، در بهشت با من است».
این مقدار آب که برای وضو و غسل ذکر شد، به این معناست که همین اندازه کافی است و مثلاً برای غسل؛ می‌شود مقداری آب روی سر ریخت و همه‌‌ی سر را با آن مرطوب کرد و همچنین طرف راست و طرف چپ را، اما در زمانی که ما هستیم و آب از راه لوله‌کشی در خانه‌ها وجود دارد باید مراقب باشیم که برای جلو‌گیری از اسراف؛ مصرف آب برای وضو و غسل، از مقدار سفارش‌شده خارج نشود [9].
نتیجه‌ی اسراف و رعایت میانه‌روی
از مجموع بحث، می‌توان ناپسند بودن اسراف را فهمید، و اینکه اسراف، در هر چیزی می‌تواند باشد، حتی در اعمال و رفتار و هم در زندگی فردی و اجتماعی و اداره‌ی کشور؛ و نتیجه‌ی اسراف و رعایت میانه‌روی، در کلام امام علی (علیه السلام) بیان شده که می‌فرماید: «السَّرَفُ مَثْواةٌ و الْقَصْدُ مَثْراةٌ [10] اسراف، مایه‌ی نابودی و هلاکت است و میانه‌روی، مایه‌ی ثروت و زیادی مال.
پی‌نوشت ها:
[1]. مفردات راغب، ص408
[2]. من‌لا‌یحضره‌الفقیه، ج3، ص167
[3]. با استفاده از تفسیر نمونه، ج15، ص307 و 308
[4]. اصول‌کافی، ج3، ص22
[5]. همان
[6]. من‌لا‌یحضره‌الفقیه، ج1، ص34 و 35
[7]. 750 گرم
[8]. سه لیتر
[9]. با استفاده از: islamquest/fa/archive/question/ar21409/tmpl/component/printme/1#
[10]. بحار‌الانوار، ج68، ص34
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: سایت رهروان ولایت
مطالب مرتبط:
