آیا اهل حق نماز می خوانند؟
بخش وسیعی از فرقه اهل حق رسماً نماز نمی خوانند و تارک الصلوة هستند. این یکی از پیچیده ترین مشکلاتی است که این فرقه با آن رو به رو است. از آنجا که نماز جزء والاترین و بالاترین فروعات و از ضروریات دین محسوب میشود، جواز ترک نماز، این فرقه را در مقابل همه مسلمانان قرار می دهد.
اگرچه در میان رهبران و مرشدان اهل حق، نماز نهی نشده است اما نسبت به ادای آن اهمیتی نمی دهند و پیروان خود را به نمازگزاری ترغیب نمی کنند، در نتیجه، به نظر می رسد رهبران اهل حق برای نماز جنبه استحبابی قائل هستند.
اهل حق در توجیه ترک نماز به ذکر دلایلی می پردازند.
دلایل اهل حق در توجیه ترک نماز:
1- بخش وسیعی از اهل حق نمازهای پنجگانه را نمی خوانند و برای ترک نماز توجیهات غیر مستدل و بی پایه و اساسی بیان نموده اند. مثلا به این شعر از سعدی استناد می کنند که:
عبادت به جز خدمت خلق نیست به تسبیح و سجاده و دلق نیست
2- بر طبق نظر عده ای از رهبران اهل حق، افرادی که در جامعه اهل حق به دنیا می آیند، شریعت و طریقت را در جامعه های قبلی گذرانده اند و این اعتقاد، از باور آنها به تناسخ نشأت می گیرد. از نظر آنها اهل حق در این جامه (جسم) ، دیگر موظف به اجرای فرائض شرعی نیستند.
3- اهل حق با تمسک به بعضی آیات قرآن کریم که می فرماید: «یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض (سوره جمعه، آیه 1) ، هر چه در آسمان و زمین است به حمد و تسبیح خداوند مشغول است.» می گویند: همه مخلوقات خداوند به زبان خود، خدا را عبادت و سپاس می گویند، ما هم مثلا به زبان کردی خداوند را عبادت می کنیم. در قرآن زبان خاصی مشخص نشده است و دعا و صلاة به هر زبانی می شود انجام داد که ما هم وردها و اذکاری در جم خانه داریم.
4- عده ای از اهل حق بیان می کنند: نماز و نیاز و عبادات کلاً به خاطر نزدیک شدن به حق است و اهل حق طبق دستور سلطان اسحاق، نذر و نیاز را توأم با عبادات در جم خانه به طریق مخصوص به خود انجام می دهند، تا با تسلط بر نفس به فیض برسند. نوع عبادت مهم نیست، مهم هدفی است که دنبال می شود و آن هدف هم قرب الهی است.
5- اگر از اهل حق بپرسیم چرا نماز نمی خوانید؟ در پاسخ می گویند: نیاز به جای نماز است. آنها می گویند: اگر نیاز نباشد نماز بی سود است اگر نیاز دهی پس نماز بیهوده است.
اهل حق نیاز را به جای نماز انجام می دهند و با انجام آن، تکلیف نماز از آنها سلب می شود. به تعبیر این فرقه نیاز یکی از نذرهای مرسوم بین افراد اهل حق بوده و به معنی نذری است که در موقع انعقاد جم بدون تعهد قبلی به افتخار و احترام مجلس، با کمال عجز و فروتنی تقدیم جم خانه می شود، تا در ختم مجلس صرف شود.
در لغت نامه دهخدا آمده است: جماعت اهل حق نماز نمی خوانند و به جای نماز نیاز را دارند. می گویند چون نماز باید با حضور قلب باشد و حضور قلب کمتر حاصل می شود بنابراین نماز خواندن بیفایده است. لیکن نهی از نماز خواندن هم ندارند ولی به نظر می رسد که در باب ترک نماز، پیشوایان و رۆسای اولیه ی آنها در خود اشراقهایی دیده و یا ادعا کرده اند که به خدا واصل شده اند و دیگر برای آنها نماز خواندن کار عبث و بیهوده ایست، پیروان آنها عمل مقتدای خود را ملاک قرار داده و ترک نماز گفته اند.
6- عده ای از اهل حق در توجیه ترک نماز می گویند: آگاهی کامل بر شریعت، موجب تکامل معنوی انسان می شود. به این ترتیب، عارفانی به وجود آمده اند که مرکز تجلی حق شده اند و مراسمی که در شریعت ( روزه، نماز، حج و...) برای اطاعت و سپاسگزاری خداوند لازم بوده، به زبان معنوی بیان کرده اند، به اصطلاح قال را به حال تبدیل کرده اند این عارفان نماز را به راز و نیاز بی قید و بند با خدا تبدیل کرده اند. بر این اساس، احکام شریعت به حالات معنوی مبدل شده است و دیگر نیازی به خواندن نماز نیست.
اینها عمده ترین دلایلی بود که اهل حق در متون مختلف و اظهارنظرهای شفاهی و همچنین محققان اعم از مسلمان و غیرمسلمان، بیان کرده اند.
لازم به ذکر است که در میان اهل حق نمازگزارانی هر چند اندک به چشم می خورد. گروهی از دراویش نورعلی الهی نماز را باعث پاکی می شمارند. همچنین سرسلسله فرقه مشعشعیان، سید محمد مشعشعی، مردم را به نماز دعوت می کرده است. پس از انقلاب اسلامی و فشارهای فرهنگی جامعه بر سران اهل حق، موجب شد که اهل حق، گاه تظاهر به نماز کنند.
خلاصه
بخش وسیعی از فرقه اهل حق رسماً نماز نمیخوانند اگرچه ممکن است منکر حقیقت وجودی آن نباشند. اما بخشی اندک از این فرقه عامل به احکام عبادی اسلام هستند و این افراد به صورت پراکنده و انفرادی، خود و خانواده شان را هدایت نموده اند. مسئله ترک نماز و اختلاف آراء و نظرات در این باره و هراس از نامسلمان شناخته شدن، باعث شده پیروان اهل حق دچار سردرگمی شوند و برای انان، به جای نیاوردن نماز، در هاله ای از ابهام فرو رود، زیرا از طرفی نه می توانند با صراحت تمام منکر نماز شوند و نه می توانند با صراحت تمام پایبند به آن شوند.
در فقه اسلامی آمده است که نماز از ضروریات دین است و انکار ضروری دین اگر منجر به انکار توحید و نبوت شود مرتد و حکم مرتد در اسلام روشن است. بنابراین هیچ یک از مرشدان اهل حق نیز منکر نماز نبوده و از آن نهی ننموده اند. در میان اهل حق به ویژه آنها که در روستاها با شیعیان زندگی می کنند، مشاهده شده است که فریضه ی نماز را به جای می آورند. از ان جا که بسیاری از اهل حق با پیروی از پیر و مرشد خود ترک نماز گفته اند امید می رود که اگر مرشدان و بزرگان این فرقه به ترویج نماز مبادرت ورزند، توده های مردم اهل حق نیز، نماز را به جای آورند.
فراوری: فاطمه زین الدینی
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
پژوهشی دقیق: اهل حق، تاریخچه، عقاید، فقه؛ محمد محمدی
سرسپردگان، تاریخ و شرح عقاید دینی اهل حق؛سید محمد علی – خواجه الدین
شناخت فرقه اهل حق؛ عبدالله خدابنده
مطالب مرتبط
