آیا پول رهن منزل خمس دارد؟

چنانچه برای تأمین و رهن مسکن به پولی که بابت رهن منزل داده اید نیاز باشد، تا زمانی که در رهن است لازم به پرداخت خمس نیست، ولی هر گاه از رهن آزاد شود و دیگر برای آن جهت، مورد نیاز نباشد، بر اساس نظر بیشتر فقها باید خمس آن پرداخت شود.

سوال: خمس چیست؟ و بر چه مواردی تعلق می گیرد؟ لطفاً در قالب مثال بیان کنید.

خمس در لغت به معنای یک پنجم است و در اصطلاح فقه عبارت است از: پرداخت یک پنجم در آمدی که از راه زراعت، صنعت، تجارت، پژوهش و یا از راه های کارگری و کارمندی به دست می آید.

خمس یکی از فریضه های اسلامی است و قرآن کریم آن را در کنار جهاد (قرار داده) است و در بیان اهمیت آن، ایمان را با آن پیوند زده و می فرماید: «بدانید آنچه را که سود می برید، یک پنجم آن ،برای خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و خویشاوندان او و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است، اگر به خدا ایمان دارید و ..»

البته حکم واجبات مهمی مانند روزه و یا حج در تعداد بسیار اندکی از آیات قرآن آمده است به طوری که قرآن مجید متعرض اکثر احکام آنها نشده است. خمس هم دارای چنین حالتی می باشد و بیان تفصیلی احکام و شرایط آن به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و جانشینان او واگذار شده است. (سوره ی انفال آیه 41. وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ..؛)

لذا مراجع عظام تقلید با توجه به آیات و روایات، درباره چیزهایی که به آنها خمس تعلق می گیرد، فرموده اند:

در هفت چیز خمس واجب مى‌شود: 1. منفعت و درآمد کسب و کار 2. معدن 3. گنج 4. مال حلال مخلوط به حرام 5. جواهرى که بواسطه غواصى یعنى فرو رفتن در دریا به دست مى‌آید 6. غنیمت جنگ 7. زمینى که کافر ذمّى از مسلمان بخرد. (توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج‌2، ص 7، م1751)

اما آنچه معمولا مورد ابتلای اکثر افراد بوده و از کیفیت آن سۆال می کنند، قسمت اول یعنی «خمس درآمد» می باشد. که فقها در توضیح آن می فرمایند:

هرگاه انسان از تجارت یا صنعت، یا کسبهاى دیگر مالى به دست آورد، چنانچه از مخارج سال خود او و خانواده اش زیاد آید، باید خمس، یعنى یک پنجم آن را به مصارف خاص خود برساند. (توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج‌2، ص 7، م1752)

به عنوان مثال: اگر کارمندی، در 31 فرودین ماه، اولین حقوق خود را دریافت کند و تمام درآمد سالیانه اش (تا 31 فرودین سال بعد) را به طور عادی خرج خود و خانواده اش کرد، خمسی به درآمد او تعلق نمی گیرد . اما اگر در پایان سال خمسی وی (31فروردین)، مقداری از درآمدش زیاد بیاید (مثلا آن را در بانک پس انداز کرده باشد)، باید یک پنجم آن را به دفتر مرجع تقلید خود تحویل دهد تا ایشان آن را به مصارف مربوطه برسانند.

سوال: خانه‌ای رهن کرده‌ایم و یک سال از آن زمان می‌گذرد. با توجه به اینکه پول هنوز در دست صاحب‌خانه است، آیا خمس به آن تعلق می‌گیرد؟

چنانچه برای تأمین و رهن مسکن به پول مذکور نیاز باشد، تا زمانی که در رهن است لازم به پرداخت خمس نیست، ولی هر گاه از رهن آزاد شود و دیگر برای آن جهت، مورد نیاز نباشد، بر اساس نظر بیشتر فقها باید خمس آن پرداخت شود.

البته در فرض مذکور، برخی از فقها (آیات عظام سیستانی و خامنه‌ای) می‌گویند، هر وقت توانایی پس گرفتن مبلغ را دارد باید فوراً خمس آن را پرداخت کند. حال اگر مجدداً به آن پول نیاز باشد، می‌توان با هماهنگی و مصالحه با مرجع تقلید خویش یا نماینده رسمی ایشان مبلغ مذکور را در مورد نیاز خود مصرف نماید.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

اگر مبلغ مذکور از درآمد کسب شما باشد، به هنگام وصول از موجر لازم است خمس آن داده شود.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

پول رهن منزل تا زمانی که در رهن است خمس ندارد، ولی هر گاه از رهن آزاد شود و دیگر برای آن جهت، مورد نیاز نباشد، و تا پایان سال خمسی هزینه نگردد خمس به آن تعلق می گیرد.