مواردی درباره نماز قضا

اگر کسی نمی داند که آیا نماز قضایی بر عهده اش است یا خیر، چون یقین به قضا شدن ندارد، چیزی بر عهده او نبوده و بجا آوردن نماز قضا بر او واجب نیست. اما اگر یقین به داشتن نماز قضا داشته، ولی مقدار آن را نمی داند (و نمی تواند حدس بزند) اگر مقدار کمتر را بخواند کافی است.

نماز قضا همانند اصل نماز در زمان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) تشریع شده است و یکی از دلایل وجوب آن، آیهء «أَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِكْرِى»، (طه، 14: «نماز را براى یاد من بپادار») است که بیشتر مفسران گفته‌اند: «این آیه دلالت دارد بر این که هرگاه به یادت آمد که نمازی بر عهده داری آن‌ را به‌جا بیاور چه در وقتش باشد یا خارج از وقتش اگر در وقتش بود ادای آن‌ را به جا بیاور و اگر در خارج از وقتش باشد قضایش را بجا بیاور. (مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 7، ص 10 – 11)

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی که نماز واجبش به سبب خوابیدن یا فراموشی ترک شود هر وقت یادش آمد آن‌را به‌ جا بیاورد و بر او کفاره‌ای غیر از به ‌جا آوردن نماز نیست. به درستی که خداوند متعال می‌فرماید: «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِی». (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 6، ص 430)

آن‌حضرت در روایت دیگری فرموده است: «کسی که بخوابد و نمازش ترک شود یا بر اثر فراموشی نمازش فوت شود پس آن‌را قضا نماید». (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 6، ص 430)

اگر کسی نمی داند که آیا نماز قضایی بر عهده اش است یا خیر، چون یقین به قضا شدن ندارد، چیزی بر عهده او نبوده و بجا آوردن نماز قضا بر او واجب نیست. [1]. اما اگر یقین به داشتن نماز قضا داشته، ولی مقدار آن را نمی داند (و نمی تواند حدس بزند) اگر مقدار کمتر را بخواند کافی است. [2]

در مورد روزه هم اگر یقین ندارید که روزه ای قضا شده یا نه، مانند نماز چیزی بر عهده شما نیست. اما اگر نمی توانید مقدار قضا شده را حدس بزنید، فتوای مراجع عظام تقلید به شرح ذیل است:

آیة الله خامنه ای دام ظله: جایز است که به قضاى آن مقدار از روزه‏هایش که یقین به فوت آنها دارد، اکتفا نماید. [3]

آیة الله فاضل لنکرانی (ره): اگر در تعداد روزهایى که نگرفته و باید قضا کند شک دارد، باید به مقدارى که یقین دارد روزه نگرفته قضا کند. مثلًا اگر شک کند که پنج روزه قضا بر عهده او است یا هفت روزه باید پنج روز را قضا کند. [4]

آیة الله زنجانی دام ظله: بنابر احتیاط واجب باید مقدار بیشترى را که احتمال مى‏دهد روزه نگرفته قضا نماید. [5]

آیة الله مکارم شیرازی دام ظله: همان مقدار که یقین دارید روزه نگرفته اید قضا کنید. [6]

آیة الله بهجت ره: به مقدار یقینى باید انجام دهید (قضا کنید). [7]

پاسخ قسمت بعدی سوال: اگر روزه رمضان را عمداً (بدون عذر شرعی مانند مریضی) نگیرد، باید قضاى آن را بجا آورد و براى هر روز دو ماه روزه بگیرد یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یک بنده آزاد کند و چنانچه تا رمضان آینده قضاى آن روزه را بجا نیاورد براى هر روز نیز دادن یک مد طعام لازم است. [8] ‏

پی نوشتها:

[1] حسینی خامنه ای، سید علی، أجوبة الاستفتاءات (بالفارسیة)، ص 106، س 526 و 527.

[2] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏1، ص 754، مسئله 1383:

(آیة الله مکارم شیرازی): مثلًا نمى‏داند دو نماز بوده یا سه نماز، کافى است مقدار کمتر را بخواند، امّا اگر قبلًا شماره آنها را مى‏دانسته، ولى به واسطه سهل انگارى فراموش کرده، احتیاط واجب آن است که مقدار بیشتر را بخواند.

(آیة الله فاضل لنکرانی ره): لکن احتیاط واجب آن است، چنانچه شماره آنها را قبلًا مى‏دانسته و بعد فراموش نموده مقدار زیادتر را بخواند.

(آیة الله بهجت ره): چنانچه براى او مشکل نیست و عسر و حرج در کار نباشد، لازم است آن قدر نماز بخواند تا علم پیدا کند به مقدار نمازهاى قضا شده یا این که بیشتر نماز قضا خوانده است، و اگر تحصیل علم ممکن نیست، به مقدارى که اطمینان پیدا کند، نماز بخواند؛ و اگر آن هم نشد، به قدرى که گمان پیدا کند؛ و این احتیاطات، در صورتى است که مى‏داند یا احتمال مى‏دهد که سابقاً مقدار آنها را مى‏دانسته و الّا فقط به قدرى که یقین دارد نماز بخواند و در مورد مقدار بیشتر، احتیاط کردن خوب است، ولى ظاهر این است که لازم نیست.

(آیات عظام : گلپایگانى، خوئى، تبریزى، سیستانى، زنجانى، صافى): مسأله کسى که مثلًا چند نماز صبح یا چند نماز ظهر از او قضا شده و شماره آنها را نمى‏داند مثلًا نمى‏داند که سه یا چهار یا پنج نماز بوده، چنانچه مقدار کمتر را بخواند کافى است. ولى بهتر آن است که به قدرى نماز بخواند که یقین کند تمام آنها را خوانده است؛ مثلًا اگر فراموش کرده که چند نماز صبح از او قضا شده است و یقین دارد که بیشتر از ده نماز نبوده (آیات عظام: خوئى، تبریزى، سیستانى): احتیاطاً ده نماز صبح بخواند.

(آیات عظام: خوئى، تبریزى، سیستانى): یا فراموش کرده، ..

(آیة الله زنجانى): و احتیاط مستحب آن است که مقدار بیشتر را بخواند؛ بخصوص اگر شماره آنها را مى‏دانسته و فراموش کرده، مثلًا اگر فراموش کرده که چند نماز صبح از او قضا شده و یقین دارد که بیشتر از ده نبوده، به احتیاط مستحب ده نماز صبح بخواند. (آیات عظام: گلپایگانى، صافى): ولى اگر شماره آنها را مى‏دانسته و فراموش کرده ...

[3] أجوبة الاستفتاءات (بالفارسیة)، ص 170، س 819.

[4] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 945.

[5] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 945.

[6] سایت معظم له، استفتائات، احکام روزه قضا: http://persian.makarem.ir/estefta/?mit=477 .

[7] سایت معظم له، استفتائات، احکام روزه قضا: http://bahjat.org/fa/content/view/883/45 .

[8] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 949، م 1710.

منابع:

سایت اسلام کوئیست

مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 7

مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 6

توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏1

مطالب مرتبط:

احادیث نماز

نماز در روایات